Tartessos

Van Wikipedia

Tartessos (Τάρτησσος) is de Griekse naam (Latijn: Tartessus) voor de zeer oude handelsstad die voorbij de zuilen van Hercules lag en vermoedelijk aan de monding van de Guadalquivir in de tegenwoordige Spaanse autonome regio Andalusië.

Inhoud

1 Bijbel
2 Oorsprong
3 Tartessos in de literatuur
4 Arganthonios
5 Latere geschiedenis
6 Koningen van Tartessos
7 Literatuur
8 Zie ook
9 Externe links

[bewerk] Bijbel

In de Bijbel komt de stad voor onder de naam Tarshish. Volgens de volkerenlijst in het eerste Bijbelboek Genesis was Tarsish een zoon van Javan en kleinzoon van Jafeth. Aanvankelijk trokken de nakomelingen van Tarshish naar zuid-Anatolië waar ze o.a. de stad Tarsus stichtten. Vervolgens zwierven ze uit over de Middellandse Zee, die volgens sommige bronnen toentertijd de Tartessische Zee genoemd werd, waarbij ze talrijke eilanden en kuststreken koloniseerden waaronder Kreta en zuid-Spanje. Ze stonden bekend als vaardige ambachtslieden en handelaars. Salomo dreef handel met Tarshish samen met zijn bondgenoot koning Hiram van Tyrus. Ook zou de profeet Jona gevlucht zijn op een schip naar Tharsish.

[bewerk] Oorsprong

De oorsprong van de stad is in legenden verhuld maar ze bestond bijna zeker al in het tweede millennium voor Christus, in de vroege bronstijd, toen ze een belangrijke handelaar in tin en koper was dat nodig is om brons te maken. Waarschijnlijk zijn de autochtone bewoners (klokbekercultuur) beïnvloed door handelaren uit het Minoïsche Kreta, dat tussen 2500 en 1500 v. Chr. de handel op en rond de Middellandse zee beheerste, die met de lokale bewoners zaken deden en bouwden ze hun beschaving naar Minoïsch model. Het kan ook zijn dat Tartessos is begonnen als een handelspost van Kreta en dat er in de loop der eeuwen een mengcultuur van plaatselijke en Minoïsche gebruiken ontstond. De stadstaat was vooral bekend om zijn rijke metaalhandel. De regio Zuid-Spanje was (en is nog steeds) erg rijk aan allerlei ertslagen zoals koper, tin, goud, zilver, kwik enz. Vooral in de omgeving van de Rio Tinto (die zijn naam dankt aan de vele kleuren die het water aanneemt door de aanwezige ertslagen in zijn stroomgebied) zijn heel veel metaal voorkomens. Hier zijn ook zeer oude mijnen gevonden die al in de vroege kopertijd (vòòr 3000 v. Chr.) in productie waren en die zelfs tegenwoordig nog rijk genoeg zijn om in productie te houden. Ook zijn er aanwijzingen dat de Tartessianen de eerste handelaren waren die op de legendarische Tineilanden voeren die waarschijnlijk de Scilly eilanden zijn voor de kust van Cornwall. De handel van Tartessos was zo lucratief dat de Foeniciers er vlakbij een handelspost stichtten omstreeks het jaar 1000 v. Chr., genaamd Gades (het huidige Cadiz), om zo beter een graantje mee te kunnen pikken van Tartessos' welvaart.

[bewerk] Tartessos in de literatuur

Volgens sommige moderne schrijvers, zoals de sensatieschrijver Charles Berlitz, was Tartessos een kolonie van Atlantis en is het Baskisch verwant aan de taal die toen in Tartessos gesproken werd. Volgens meer serieuze onderzoekers was inderdaad het antieke Baskisch vóór de Keltische invasie van Spanje verspreid over het hele Iberisch schiereiland en daarmee waarschijnlijk ook de taal van Tartessos. De Griekse geschiedschrijver Herodotus maakt ook melding van Tartessos en vooral over de uitzonderlijke rijkdom ervan en hoe de Grieken ermee in contact kwamen. Volgens sommige andere Griekse schrijvers, zoals bij Strabo, was er zoveel edelmetaal dat de Tartessiaanse schepen zilver blokken gebruikten als anker en als ballast. Ook zou Tartessos volgens de Griekse schrijvers een uitgebreid wetstelsel en een omvangrijke zeer oude literatuur bezeten hebben. Hun geschiedschrijving zou teruggaan tot kort na de grote vloed van Deukalion (de 'Griekse' Noach). De Griekse held Herakles bezocht op zijn reizen de Hesperiden die woonden in Hesperia dat geassocieerd werd met, vanuit Grieks standpunt, het verre westen, voorbij de Zuilen van Heracles of de rand van de bekende wereld. Volgens sommige zou Hesperia in Tartessos gelegen hebben. Een aanwijzing is dat in de Griekse mythologie ook de Hesperiden baadden in materiele welvaart, vooral edele metalen waren er overvloedig.

[bewerk] Arganthonios

Een bij de Griekse schrijvers genoemde koning van Tartessos was Arganthonios die volgens Herodotus 120 jaar oud werd en 80 jaar koning van Tartessos was (630-550 v.Chr.). Zijn rijk bestreek het hele huidige Andalusië. Zijn naam is mogelijk afgeleid van het spaans-keltische woord argan wat zilver betekent. Arganthonios zou dan zoiets als man van zilver betekenen. Volgens de legenden was Tartessos dan ook enorm rijk aan zilver en andere metalen. De Grieken kwamen voor het eerst rechtstreeks in contact met Tartessos tijdens de regering van Arganthonios toen een Grieks schip door een storm ver naar het westen afdreef en in de stad terechtkwam. Verschillende maanden werd de bemanning met koninklijke weelde vermaakt en tenslotte vertrokken ze met het ruim vol edelmetalen. Ze kregen zelfs 1,5 ton zilver mee om te betalen voor de versteviging van de stadsmuren van hun thuishaven tegen de Perzen. Tevens nodigde Arganthonios hen en hun landgenoten uit om terug te komen om zich in zijn rijk te vestigen. Arganthonios had dus veel sympathie voor deze Griekse handelaren die de stad bezochten en vele Grieken namen deze uitnodiging aan en stichtten verscheidene nieuwe nederzettingen in Zuid-Spanje. De bekendste van deze Griekse kolonies was Mainaka, het huidige Málaga. Een meer nuchtere reden dat Arganthonios de Grieken uitnodigde was waarschijnlijk dat hij bondgenoten kon gebruiken tegen de opdringende Phoeniciërs en Carthagers. In een door Herodotos genoemde zeeslag tussen de Grieken en de verbonden Etrusken en Carthagers sneuvelde Argonthonios. De Grieken wonnen weliswaar maar verloren zoveel schepen dat ze hun ambities in zuid-spanje opgaven. Kort daarna werden de Griekse kolonies in dit gebied overgenomen door de Carthagers en verdween Tartessos uit beeld. Mogelijk was deze zeeslag de slag bij Alalia, voor de kust van Corsica bij het huidige Aleria.

[bewerk] Latere geschiedenis

Na de 6de eeuw voor Christus wordt er niets meer vernomen van Tartessos. Waarschijnlijk is ze tenslotte verwoest door de nabije kolonie Gadis of Carthago dat geen concurrenten duldde op de Westelijke Middellandse Zee en de lucratieve tinhandel voor zich alleen wilde reserveren. Recentelijk zijn er ook sporen van een grote vloedgolf gevonden die de kuststreken van Zuid-Spanje overspoeld heeft omstreeks de tijd van het verdwijnen van Tartessos. Dit zou ook de (mede)oorzaak van het plotseling verdwijnen kunnen zijn. Ondanks veel onderzoek door archeologen is er nog steeds geen duidelijke vindplaats voor Tartessos gevonden. Volgens de meeste antieke berichtten lag de stad op een groot driehoekig eiland in de monding van de Gualdiquvir. Dit eiland is al lang geleden aan het land vastgegroeid door de aanslibbing van de rivier. Tegenwoordig ligt er een groot moeras in de monding dat een nationaal natuurpark is: Parque Nacional de Doñana. Wel zijn er grote steenblokken en verzonken haven kades in de monding van de Gualdiquvir gevonden maar het is nog onduidelijk uit welke tijd deze stammen. Sommige elementen in de Andalusische cultuur, zoals stierenvechten, de flamencodans, bepaalde architectonische decoraties van gebouwen en sommige religieuze feesten, zouden ook nog op beïnvloeding door Tartessos wijzen.