Baskisch

Van Wikipedia

Het Baskisch (in het Baskisch Euskara of Euskera) is een van de weinige niet-Indo-Europese talen van Europa (de enige in West-Europa). Het wordt in Baskenland, het Spaans-Franse grensgebied aan de westkust, door ruim een miljoen mensen gesproken. Voor ongeveer 1.700.000 mensen is Baskisch de moedertaal. Zeker is dat Baskisch de oudste nog levende taal in Europa is. Naar alle waarschijnlijkheid is de taal minstens 3500 jaar oud, en daarmee ouder dan het oud-Grieks.

[bewerk] Taalcode

De Taalcode van het Baskisch is eu dan wel baq dan wel eus (volgens ISO 639).

[bewerk] Verband met andere talen

Wegens de grote verschillen tussen het Baskisch en alle bekende taalfamilies wordt het een geïsoleerde taal genoemd (niet te verwarren met een isolerende taal).

Pogingen om verwantschap van het Baskisch met andere talen (bijvoorbeeld Georgisch, Iberisch of Hamitisch) aan te tonen, zijn tot nu toe zonder succes. Het vinden van een mogelijke taalverwantschap is voor het Baskisch erg moeilijk, omdat de oudste bronnen van redelijke grootte uit de 15e eeuw stammen, waardoor de structuur van het Proto-Baskisch slechts met moeite gereconstrueerd kan worden.

Ook is het Iberisch, de meest waarschijnlijke kandidaat voor verwantschap, al ruim 15 eeuwen uitgestorven en zijn er van deze taal heel weinig overblijfselen bewaard, hetgeen het onmogelijk maakt de verwantschap ervan met het Baskisch afdoende te bewijzen.

Wel bestaan er sterke aanwijzingen dat het Baskisch verwant is geweest met het, eveneens reeds lang uitgestorven, Aquitaans. Ook van deze taal zijn echter weinig geschreven teksten bewaard gebleven (slechts enkele votieven en grafstenen), zodat niet duidelijk is wat precies het verband was tussen het Baskisch en het Aquitaans.

Vaak wordt de taal ook in verband gebracht met andere niet-Indo-Europese talen in het Middellandse Zeegebied, zoals de Tyrreense talen. Soms overweegt men ook een verband met Afro-Aziatische talen en Dravidische talen.

[bewerk] Bijzondere taalkundige eigenschappen

Het Baskisch wordt gekenmerkt door een sterk agglutinatieve morfologie, die bijvoorbeeld ook in het Hongaars en Turks voorkomt. Werkwoordsvormen kunnen bijvoorbeeld wel vier persoonsindexaties bevatten. Daarentegen kent het Baskisch geen grammaticale geslachten.

Vergeleken met andere Europese talen heeft het Baskisch de opmerkelijke eigenschap dat in transitieve zinnen het onderwerp een speciale naamval krijgt. Dit heet in de taalkunde de ergatieve naamval.

[bewerk] Verspreiding

Tegenwoordig wordt het Baskisch alleen nog maar gesproken in het zuidwesten van Frankrijk aan de grens met Spanje en in het aanliggende gebied van Spanje. Vroeger moet de verspreiding veel groter geweest zijn. In Zaragoza (halverwege Baskenland en Barcelona) in Spanje is bijvoorbeeld een tweetalig tablet gevonden uit de 1e eeuw voor Christus, Latijn-Baskisch. Dit duidt er op dat ten tijde van het begin van de Romeinse overheersing in Spanje het Baskisch bekend genoeg was en in gebruik, dat een tweetalige inscriptie gemaakt werd. Tijdens de dictatuur van Franco was het Baskisch een verboden taal. Omdat het in die periode niet onderwezen is, is er een hele generatie Basken die de taal niet beheerst.

[bewerk] Dialecten

Het Baskische taalgebied kenmerkt zich door een grote verscheidenheid. De tot voor kort gangbare dialectclassificatie stamt uit 1863, en is opgesteld door prins Lodewijk Lucien Bonaparte. De dialecten zijn:

Biskaais
Gipuzkoaans
Labourdijns
Westelijk Neder-Navarrees
Oostelijk Neder-Navarrees
Noordelijk Opper-Navarrees
Zuidelijk Opper-Navarrees
Souletijns

In 1998 is de taalkundige Koldo Zuazo tot een nieuwe indeling gekomen, gebaseerd op nieuw onderzoek (tussen haakjes de overeenkomstige dialecten in de indeling van L.L. Bonaparte):

West-Baskisch (Biskaais)
Midden-Baskisch (komt grotendeels overeen met het Gipuzkoaans)
Navarrees (komt grotendeels overeen met beide Opper-Navarrese dialecten)
Navarro-Labourdijns (komt grotendeels overeen met het Labourdijnse en beide Neder-Navarrese dialecten)
Souletijns (Souletijns)
Oost-Navarrees (het bijna uitgestorven Salazarees (onderdialect van het Oostelijk Neder-Navarrees) en het inmiddels uitgestorven Roncalees (onderdialect van het Souletijns))

Het West-Baskisch of Biskaais in het westen en het Souletijns in het oosten zijn zodanig afwijkend van de centrale dialecten, ook grammaticaal, dat sprekers van de centrale dialecten en het Standaardbaskisch zeer grote moeite hebben deze dialecten te verstaan.

Het Standaardbaskisch is een taal die voornamelijk is samengesteld uit de centrale dialecten, dus uit het Gipuzkoaans en het Labourdijns. Dit Standaardbaskisch, waarvan het gebruik in de media steeds meer de norm wordt, wordt het Euskara Batua ("Verenigd Baskisch") genoemd. De instantie die verantwoordelijk is voor de standaardisering van het Baskisch is de Koninklijke Academie van de Baskische taal (beter bekend onder de Baskische naam Euskaltzaindia), zetelend in Bilbao.