Tyrannosaurus

Van Wikipedia

Tyrannosaurus rex Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Tyrannosaurus rex, Palais de la Découverte, Paris
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia Stam: Chordata Klasse: Reptilia Superorde: Dinosauria Orde: Theropoda Familie: Tyrannosauridae Geslacht: Tyrannosaurus
Soort
Tyrannosaurus rex Tyrannosaurus/Tarbosaurus bataar Tyrannosaurus luanchuanensis Tyrannosaurus turpanensis Tyrannosaurus stanwinstonorum

Tyrannosaurus (Nederlands: Tiranhagedis) is een zeer bekend geslacht van de Theropoda, een groep vleesetende dinosauriërs. De bekendste vertegenwoordiger is Tyrannosaurus rex. Het geslacht behoort tot de steeds omvattender groepen van de Tyrannosaurinae, Tyrannosauridae en Tyrannosauroidea.

Dankzij boeken, documentaires, musea en films is het een zeer bekende dinosauriër. Velen kennen het dier ook als de grootste carnivoor aller tijden, maar dat gaat tegenwoordig niet meer op. In 1993 werd namelijk Giganotosaurus, een nog grotere vleeseter, ontdekt in Argentinië en latere vondsten wijzen er op dat Spinosaurus nóg veel groter is. Desondanks hoort Tyrannosaurus nog steeds bij de grootste leden van de Theropoda.

Inhoud 1 Uiterlijke kenmerken 2 Soorten 3 Geschiedenis 4 Bekendheid

[bewerk] Uiterlijke kenmerken

Het waren grote dieren van rond de 5,50 m hoog. De precieze lengte is onbekend door het ontbreken van de staart, schattingen lopen uiteen van 12 tot 13 m. Zoals alle grote Theropoda had hij een grote schedel (1,75 m) met vele holten om hem licht te houden, en een sterk stel kaken. Een bijzonder kenmerk van T. rex en de overige Tyrannosauridae is de vorm van de tanden: wat ronder in doorsnede in plaats van erg plat. Dit toont aan dat hij, in tegenstelling tot veel andere vleeseters, botten kon doorbijten zonder zijn gebit te beschadigen. De tanden van Tyrannosaurus waren ongeveer 30 cm lang, waarvan 18 cm boven het tandvlees uitstak. Het meest opvallende kenmerk waren de kleine voorpoten (even lang als een mensenarm), met maar twee vingers per hand. Misschien werden ze alleen gebruikt bij het opstaan uit een liggende positie, en om het vrouwtje vast te houden tijdens de paring. Een andere theorie is dat de handen tijdens de evolutie zijn gedegenereerd om het gewicht zo laag mogelijk te houden. De paleontoloog Kenneth Carpenter vermoedt dat ze sterk genoeg waren om een prooi vast te houden.

[bewerk] Soorten

De bekendste soort is Tyrannosaurus rex (Nederlandse vertaling: "Tiranhagedis koning"), die in de Verenigde Staten en Canada is gevonden. Vrij veel geleerden denken dat Tarbosaurus (Jenghizkhan), een andere grote Tyrannosauride, onder het geslacht Tyrannosaurus moet vallen, omdat de twee genera amper verschillen. Dan wordt Tarbosaurus bataar Tyrannosaurus bataar. Verder zijn er ook nog lanpingensis uit 1975, turpanensis uit 1978 en stanwinstonorum uit 1995. (Deze laatste is tegen betaling door Pickering genoemd naar Stan Winston, een expert op het gebied van special effects, in het bijzonder animatronica).

[bewerk] Geschiedenis

Tyrannosaurus werd beschreven door Harry Fairfield Osborn in 1905, en werd onmiddellijk populair. In die tijd dacht men nog dat dinosauriërs langzame, rechtoplopende dieren waren. Toen dat in 1969 werd bijgesteld door de paleontoloog Neil Ostrom en de theorie van warmbloedigheid ontstond, veronderstelde men dat Tyrannosaurus een felle rover was die 65 km/u haalde. Volgens Farlow zou hij echter, als hij dan zou struikelen, dodelijk gewond raken. Volgens Hutchinson, extrapolerend vanuit een kip, was de relatieve spiermassa onvoldoende voor een snelheid boven de 40 km/u en moest men meer aan 16-23 km/u denken. Men ging er nu van uit dat hij vanuit een hinderlaag joeg, zoals een tijger. Gregory S. Paul wees op het bekende feit dat bij grotere dieren de efficiëntie toeneemt, samen met de versnellingsduur per pas, zodat de maximumsnelheid in beginsel bij toenemende grootte gelijk blijft, zij het dan dat die snelheid steeds langzamer gehaald kan worden, zodat Tyrannosaurus juist helemaal geen sprinter was. De meningen zijn nog steeds uiterst verdeeld.

In 1994 kwam de bekende paleontoloog Jack Horner met een andere theorie: het was een aaseter. Het vermogen om botten te breken, de grote reukorganen en zijn goede ogen (die naar voren keken, zodat hij diepte kon zien) waren allemaal (ook) kenmerken van een aaseter. Men ziet deze kenmerken ook bij de kalkoengier en de hyena.

Echter, hyena`s en andere aaseters jagen ook vrij vaak. Een hyena jaagt zelfs vaker dan een leeuw. Veel paleontologen, zoals Phil Currie, vermoeden dat hij zowel joeg als aas at - hij besloop kudden herbivoren, maar at ook van de karkassen die hij vond. Naar voren staande ogen waarmee diepte kan worden gezien komen overigens vooral voor bij roofdieren. Geen enkele van de eigenschappen die Horner aandroeg, kan beschouwd worden als diagnostisch. Zijn theorie wordt dan ook in vakkringen algemeen verworpen.

Er is lang gediscusieerd of de Trex nu een roofdier (predator) of een aaseter was. Hoewel zijn tanden zonder meer indrukwekkend zijn en ook wel 'Bananen des doods' worden genoemd, neigen de meeste wetenschappers naar aaseter. Dat heeft er mee te maken dat Trex lang niet zo hard kan lopen als dat je zou vermoeden na het zien van sommige films zoals Jurassic Park. Zou het dier namelijk vallen, met zijn gewicht van wel 6000 kilo, dan zou dat tot het breken van zijn botten leiden. Er zijn ook nog nooit botten van andere dinosauriers gevonden met afdrukken van de tanden een Trex die geheeld waren (dat zou dus bewijzen dat Trex een levend dier had aangevallen).

[bewerk] Bekendheid

Vier bekende exemplaren zijn Sue, Stan, G-rex en (de) Wankel-rex.

Vanwege zijn populariteit is Tyrannosaurus in veel films en documentaires verschenen:

1. Vier verfilmingen (1925, 1960, 1992, 1998) van het boek The Lost World (Nederlands: de verloren wereld) van Sir Richard Arthur Conan Doyle, plus een serie uit 1999.
2. King Kong (1933) van Merian C. Cooper.
3. Jurassic Park (1993) van Steven Spielberg.
4. The Lost World: Jurassic Park (1997) van Steven Spielberg.
5. De documentaire-serie Walking With Dinosaurs (1999) van Tim Haines en Jasper James.
6. Jurassic Park III (2001) van Joe Johnston.
7. When Dinosaurs Roamed (2001), een documentaire op Discovery Channel.
8. Valley of the T-rex (2002), ook van Discovery Channel. Dit gaat over Jack Horners beweringen.
9. King Kong (2005) van Peter Jackson.

De Campagna T-Rex, vernoemd naar Tyrannosaurus rex, is een Canadese sportwagen.

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Tyrannosaurus op Wikimedia Commons.