Jakutisk språk

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Jakutisk (sakha) (Саха тыла saxa tyla)
Klassifisering:	Tyrkiske språk  Nordtyrkisk   jakutisk
Bruk
Tala i:	Russland
Område:	Sakha
Jakutisk (sakha)talande i alt:	~363 000
Rangering:	Ikkje topp-100
Skriftsystem:	Kyrillisk alfabet
Offisiell status
Offisielt språk i:	Republikken Sakha
Normert av:
Språkkodar
ISO 639-2:	sah
ISO 639-3:	sah

Jakutisk eller Sakha, er eit Tyrkisk språk med ca. 363 000 talarar som blir snakka i republikken Sakha i Russland. Talarane blir kalla jakutar, og kallar seg sjølv for sakha. Ved folketeljinga i 2002 oppga 457 000 menneske at dei meistra jakutisk, dette omfatta ikkje berre dei som brukte det som morsmål. Ved same folketeljing var antalet jakutar 444 000.

Innhaldsliste 1 Klassifisering 2 Geografisk utbreiing 3 Fonologi 3.1 Konsonantar 3.2 Vokalar 4 Skriftsystem 5 Grammar 5.1 Syntax 5.2 Nouns 6 Pronouns 6.1 Spørjeord 7 Litteratur 8 Bibliografi 9 Eksterne lenkjer

[endre] Klassifisering

Jakutisk er eit medlem av den nordlege greina av dei tyrkiske språka, i lag med Shor, tuvinsk, og dolgansk i tillegg til Sakha. Den nordtyrkiske språkfamilien er ei undergruppe av dei tyrkiske språka, som nokre lingvistar meiner er medlem av eit større altaisk språkfamilie.

På same måten som finsk, ungarsk, og tyrkisk, har jakutisk vokalharmoni, er agglutinerande og manglar grammatisk genus. Ordstilling er som regel Subjekt Objekt Verb.

[endre] Geografisk utbreiing

jakutisk blir snakka hovudsakleg i republikken Sakha. Det blir også snakka av jakutar i Khabarovsk kraj og i små diasporasamfunn i andre delar av Russland, Tyrkia, og andre delar av verda. Dolganarane er eit folk med ein annan etnisk identitet enn jakutane, men dei snakkar ein versjon av jakutisk som dei fleste ser på som ein dialekt, og ikkje eit eige dolgansk språk. Dolganane held til i Krasnojarsk område. Jakutisk blir brukt som lingua franca av andre etniske minoritetar i republikken Sakha.

[endre] Fonologi

Eit karakteristisk trekk ved jakutisk er vokalharmoni. Viss den første vokal i eit jakutisk ord er ein fremre vokal, vil resten av vokalane i ordet også vere fremre: kelin "rygg": e er ein open urunda fremre vokal, i er lukka, urunda, fremre.

[endre] Konsonantar

konsonantfonem i jakutisk

	Bilabial		Dental		Alveolar		Palatal		Velar		Glottal
Plosivar	p	b	t	d			c	ɟ	k	g
Nasalar	m		n				ɲ		ŋ
Frikativar					s				x	ɣ	h
Flapp					ɾ
Approksimant							j, j̃
Lateral approksimantar					l

[endre] Vokalar

Vokalfonem i jakutisk

		Kort		Lang		Diftong
		Lukka	Open	Lukka	Open
Fremre	Urunda	i	e	iː	eː	ie
	Runda	y	ø	yː	øː	yø
Bakre	Urunda	ɯ	a	ɯː	aː	ɯa
	Runda	u	o	uː	oː	uo

[endre] Skriftsystem

Jakutisk blir skrive med det kyrilliske alfabetet: som vart laga for jakutisk i 1939 som ein ledd i den sovjetiske språkpolitikken, det består av [8det russiske alfabetet]] pluss 5 bostavar i tillegg: Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү.

Cyrillic	IPA
А а	/a/
Б б	/b/
В в	/v/	berre i russiske lånord
Г г	/g/
Ҕ ҕ	/ɣ, ʁ/
Д д	/d/
Дь дь	/ɟ/
Е е	/e, je/	berre i russiske lånord
Ё ё	/jo/	berre i russiske lånord
Ж ж	/ʒ/	berre i russiske lånord
З з	/z/	berre i russiske lånord
И и	/i/
Й й	/j, j̃/	Nasalization of the glide er not indicated i the orthography
К к	/k, q/
Л л	/l/
М м	/m/
Н н	/n/
Ҥ ҥ	/ŋ/
Нь нь	/ɲ/
О о	/o/
Ө ө	/ø/
П п	/p/
Р р	/r/
С с	/s/
Һ һ	/h/
Т т	/t/
У у	/u/
Ү ү	/y/
Ф ф	/f/	berre i russiske lånord
Х х	/x/
Ц ц	/ts/	berre i russiske lånord
Ч ч	/c/
Ш ш	/ʃ/	berre i russiske lånord
Щ щ	/ɕː/	berre i russiske lånord
Ъ ъ	?	berre i russiske lånord
Ы ы	/ɯ/
Ь ь	?	berre i russiske lånord
Э э	/e/
Ю ю	/ju/	berre i russiske lånord
Я я	/ja/	berre i russiske lånord

[endre] Grammar

[endre] Syntax

The typical word order can be summarized as subjekt adverb - objekt - verb; possessor - possessed; noun - adjektive.

[endre] Nouns

Nouns have plural og singular forms. The plural er formed with the suffix /-LAr/, som may surface as [-lar], [-ler], [-lør], [-lor], [-tar], [-ter], [-tør], [-tor], [-dar], [-der], [-dør], [-dor], [-nar], [-ner], [-nør], or [-nor], depending on the preceding konsonantar og vokals. The plural er used only when referring til a number of things collectively, not when specifying an amount. Nouns have no gender, but the pronoun system distinguishes between human og non-human i the third person, using kini til refer til human beings og ol til refer til all other things.

[endre] Pronouns

Personal pronouns i Sakha distinguish between first, second, og third persons og singular og plural number.

	Singular			Plural
1st	min			bihigi
2nd	en			ehigi
3rd	kini			kiniler

[endre] Spørjeord

Spørjeord i jakutisk blir ståande in-situ; dei blir ikkje flytta fram til starten av setninga. Her er nokre døme: tuox "kva", kim "kven", xaydax "korleis", xas "kor mykje", xanna "kvar", xannɯk "kva slags".

[endre] Litteratur

Den første publikasjonen på jakutsk var del av Nicolaas Witsens bok publisert i 1692 i Amsterdam.

[endre] Bibliografi

[endre] Eksterne lenkjer

• Sakha Open World - Орто Дойду - Nettside for jakutisk på nettet: Nyhende, poesi, musikk, typesnitt, forum (på jakutisk, Unicode)
• russiske omsetjingar av jakutiske tekstar - heltedikt, eventyr legender, ordtak, osb.
• Baayaga-landbyen si heimeside - nyhende om og av folka i Baayaga (på jakutisk)
• Sakhalyy suruk - Sakha Unicode-typesnitt og tastatur for Microsoft PC