Bazylika Katedralna w Płocku
Z Wikipedii
| Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP w Płocku | |
 Katedra płocka od strony ul. Tumskiej |
|
| Data budowy | XII w., 1531-1535, 1787-1789, 1901-1903 |
| Erygowanie | 1075 |
| Data zniszczenia | 1127, 1530, 1939 |
| Wyznanie | rzymskokatolickie |
| Rodzaj | katedra, bazylika mniejsza (od 1910) |
| Wezwanie | Wniebowzięcia NMP, św. Zygmunta |
| Architekt | Stefan Szyller (autor obecnego wyglądu) |
| Budulec | pierwotnie drewno, potem kamień i cegła |
| Obecnie | katedra diecezji płockiej |
| Parafia pw. św. Zygmunta w Płocku | |
 |
|
| Kościół parafialny | Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP w Płocku |
| Wyznanie | rzymskokatolickie |
| Dekanat | płocki zachodni |
| Diecezja | płocka |
| Liczebność parafii | 8000 |
| Proboszcz | ks. kan. dr Janusz Filarski |
| Wikary | ks. Sławomir Detmer |
| Odpust parafialny | 2 maja; 15 sierpnia |
| Adres: | 09-402 Płock, ul. Mostowa 2 |
Katedra płocka – najstarsza katolicka świątynia Płocka i najcenniejszy zabytek miasta. Jej oficjalny tytuł to Bazylika Katedralna pw. Najświętszej Maryi Panny Mazowieckiej Czczonej w Tajemnicy Wniebowzięcia. Patronem katedry jest św. Zygmunt.
Spis treści |
[edytuj] Kalendarium historyczne
- 1075 – powstanie diecezji płockiej
- pocz. XII w. – budowa pierwszej, drewnianej katedry
- 1126-1127 – najazd Pomorzan na Płock. Wówczas najprawdopodobniej spłonęła drewniana świątynia
- 1130-1144 – budowa nowej, romańskiej katedry przez biskupa Aleksandra z Malonne
- Ok. 1230 – książę Konrad Mazowiecki przekazał katedrze słynny kielich z pateną, do dziś przechowywany w skarbcu katedralnym.
- XIII w. – dobudowa dwóch gotyckich wież
- 1350 – król Kazimierz Wielki ofiarował hermę na relikwie św. Zygmunta – patrona Płocka. Herma do dziś jest chlubą katedry, przechowywana jest w skarbcu.
- 1492 – ze względu na stan wież, dzwony katedry zostały przeniesione do wieży pobliskiego zamku
- 20 marca 1530 – wielki pożar katedry
- XVI w. – Ponieważ próby odbudowy katedry romańskiej nie powiodły się, biskup Andrzej Krzycki zawarł kontrakt na budowę nowej świątyni z architektem Bernardinem synem Zanobiego Gianottiego (de Gianotis) rzeźbiarzem Giovannim Cinim ze Sieny i przedsiębiorcą budowlanym Filipem z Fiesole, pracującymi wcześniej przy budowie Kaplicy Zygmuntowskiej i przebudowie zamku na Wawelu. Pod ich kierunkiem w latach 1531-1535 wzniesiono trójnawową bazylikę z centralizującą częścią wschodnią, wzorowaną na rzymskich bazylikach przełomu XV/XVI w., zwłaszcza na kościele augustianów (Sant'Agostino). Do budowy użyto granitowych ciosów z rozebranej katedry romańskiej. Była to pierwsza renesansowa katedra na północ od Alp, zaprojektowana zgodnie z teoretycznymi założeniami Francesca di Giorgio Martiniego i Leonarda da Vinci. Około roku 1560 na polecenie biskupa Andrzeja Noskowskiego architekt Jan Baptysta z Wenecji znacznie rozbudował prezbiterium katedry i dostawił dwie ceglane wieże zachodnie.
- 1787-1789 – biskup płocki Michał Poniatowski, rodzony brat króla Stanisława Augusta przebudował zachodnią fasadę katedry, dostawiając klasycystyczny, kolumnowy portyk (rozebrany ok. 1900).
- 1825 – szczątki władców Polski – Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego zostały przeniesione spod posadzki w prezbiterium do sarkofagu w kaplicy pod północną wieżą, zw. odtąd "Kaplicą Królewską".
- 1901-1903 – gruntowna renowacja i przebudowa świątyni wg projektu architekta Stefana Szyllera, który przywrócił katedrze XVI-wieczny charakter. Wówczas powstała też katedralna polichromia Władysława Drapiewskiego
- 1910 – papież Pius X nadał katedrze tytuł bazyliki mniejszej
- 1939 – wybuch II wojny światowej. Bomby niemieckie zniszczyły kaplicę św. Zygmunta. Bazylika została zamknięta dla wiernych, hitlerowcy urządzili w niej skład mebli.
- 1945 – ponowne otwarcie kościoła
- 1965 – biskup płocki Bogdan Sikorski powołał do życia parafię katedralną pw. św. Zygmunta. Jej pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Kutniewski.
- 1978 - proboszczem katedry mianowany został ks. Stefan Budczyński
- 1982 – prymas Polski kard. Józef Glemp dokonał poświęcenia kopii romańskich "Drzwi Płockich".
- 1986 - proboszczem katedry mianowany został ks. Wacław Gapiński.
- 1991 – 7 czerwca katedrę nawiedził sługa boży papież Jan Paweł II. Przewodniczył nabożeństwu ku czci Serca Jezusowego i wygłosił homilię.
- 2003 – renowacja i nieznaczna przebudowa katedralnego prezbiterium. Ufundowany został też nowy ołtarz i lektorium; proboszczem świątyni mianowany został ks. Janusz Filarski
- 2005-2006 - całkowita renowacja kaplicy Najświętszego Sakramentu
[edytuj] Zabytki katedry
[edytuj] Fronton
W specjalnym trójkącie umieszczonym między wieżami katedry, umieszczono w XX w. cztery tablice z herbami tych biskupów płockich, którzy odegrali największą rolę w budowie i przebudowach płockiej bazyliki: Aleksandra z Malonne, Andrzeja Noskowskiego, Michała Poniatowskiego i Jerzego Szembeka. Poniżej herbów neoromańska rozeta wykonana z piaskowca. Do katedry prowadzi współcześnie wykuty w kamieniu arkadowo-kolumnowy portal. W jego górnej części znajduje się tympanon przedstawiający scenę ofiarowania Matce Bożej Mazowieckiej, której towarzyszą św. Zygmunt i św. Stanisław Kostka, oraz wykonawcy ostatniej przebudowy katedry z XX w. i przedstawiciele wszystkich stanów. Fronton bazyliki został gruntownie odnowiony w 2004 r.
[edytuj] Drzwi Płockie
Powstały w połowie XII w. w Magdeburgu z przeznaczeniem dla płockiej katedry. Ich fundatorem był biskup Aleksander z Malonne. Wykonano je z brązu, składały się z 24 kwater. Z dotychczasowych badań wynika, że w płockiej bazylice były ok. 250 lat. Od XV w. zdobią sobór św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim (Rosja). Jak do tego doszło – nie wiadomo. Jedna z hipotez mówi o zrabowaniu ich już w XIII w. przez Litwinów, inna twierdzi, że zostały przekazane przez biskupów płockich jako dar dla księcia nowogrodzkiego Szymona Lingwena, brata Władysława Jagiełły. Jeszcze przed II wojną światową liczne polskie autorytety postulowały, aby rząd polski odzyskał bezcenny zabytek. Po wojnie jednak rząd komunistyczny nie był zainteresowany tą sprawą. W efekcie 23 listopada 1981 r. w katedrze umieszczono wierną kopię Drzwi Płockich, którą 28 lutego 1982 r. poświęcił prymas Polski kard. Józef Glemp. Oddzielają one kruchtę od nawy głównej.
[edytuj] Nawa główna
To obok prezbiterium najwyższa część katedry. Znajduje się tam wiele interesujących dzieł. Na pierwszym od prezbiterium filarze nawy głównej umieszczona jest od 1908 r. pseudorenesansowa ambona rzeźbiona w masywnym drewnie wg proj. Stefana Szyllera. Wykonana została w Warszawie. Naprzeciw niej reprezentacyjne dzieło Piusa Welońskiego – nagrobek biskupa płockiego Michała Nowodworskiego, siedzącego w stroju pontyfikalnym i nauczającego. Nad tym pomnikiem tablica z 1868 r. ku czci znanego płockiego lekarza Stanisława Siennickiego. Od 1965 r. nieopodal nagrobka bp. Nowodworskiego znajduje się figura św. Antoniego.
[edytuj] Prezbiterium
Jego centralne miejsce stanowi ołtarz główny z 1937 r., wykonany z marmuru, wyłożony kamieniem. To neorenesansowe dzieło arch. Szyllera cechują właściwe proporcje i umiarkowane zdobnictwo. W niszach umieszczono osiem figurek aniołów z brązu, a w zagłębieniu centralnym figurę Chrystusa modlącego się w Ogrójcu. Rzeźby zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Ponad ołtarzem największy witraż katedry przestawiający Wniebowzięcie NMP. Po bokach prezbiterium znajdują się drewniane stalle wykonane w XX w. Szczególnie wyróżnia się stalla biskupia. Dziełem sztuki snycerskiej jest także tron biskupi (po prawej stronie) z wycyzelowanym herbem kapituły płockiej, zaś arcydziełem fotel tronowy (po lewej stronie) z początku XX wieku. W 2003 r. prezbiterium poddano gruntownej restauracji i nieznacznie je przebudowano. Pośrodku ustawiono posoborowy ołtarz wykonany z brązowego marmuru (z tego samego materiału zrobiono lektorium umieszczone przy wejściu do prezbiterium), zaś marmurowa balustrada oddzielająca tę część katedry od nawy głównej przeniesiono do kaplicy św. Zygmunta (w prezbiterium pozostały jedynie niewielkie jej fragmenty).
[edytuj] Epitafia
[edytuj] Lewa nawa boczna
[edytuj] Kaplica Królewska
Znajduje się pod północną wieżą bazyliki. W jej podziemiach spoczywają szczątki Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz piętnastu innych książąt mazowieckich. W średniowieczu dewastowane przez różnych najeźdźców, zostały odnalezione dopiero w 1825 r. i staraniem bp. Prażmowskiego złożone w obecnym miejscu w sarkofagu z czarnego marmuru wykonanym wg projektu Zygmunta Vogla. Kaplicę tę nazywano dawniej głogowianą z powodu wzniesionego tu w 1580 r. w stylu późnorenesansowym pięknego epitafium znakomitego humanisty, prałata Pawła Głogowskiego. Po przeciwnej stronie tablicy stoi barokowy ołtarz z czarnego marmuru przeniesiony tu w 1783 r. z kaplicy Najświętszego Sakramentu. Znajduje się tu obraz św. Kazimierza Jagiellończyka pędzla Władysława Drapiewskiego. W górnej kondygnacji ołtarza umieszczono starszą płaskorzeźbę Ostatniej Wieczerzy. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą kutą w żelazie wykonaną w 1913 r. wg projektu Stefana Szyllera.
[edytuj] Ołtarz św. Stanisława Szczepanowskiego
Pochodzi z 1931 r. Jego projektantem jest Władysław Drapiewski. Wykonany w kieleckim marmurze techniką mozaikową; otaczają go w niszach skrzydeł bocznych umieszczone dwie alabastrowe stylizowane rzeźby aniołów, wykonane przez zakłady kamieniarskie Żurawno pod Lwowem.
[edytuj] Ołtarz Serca Jezusowego
Znajdujące się w nim figury Chrystusa oraz św. Dominika i św. Małgorzaty Marii Alacoque zostały wyrzeźbione w 1913 r. z marmuru kararyjskiego i umieszczone na tle nastawy z innych wielobarwnych marmurów. W tympanonie frontonu umieszczono wykonaną w Wenecji mozaikę – wierną kopię słynnej mozaiki Dobrego Pasterza z V wieku znajdującą się w Rawennie.
[edytuj] Kaplica Najświętszego Sakramentu
Jej centralne miejsce zajmuje ołtarz z tabernakulum ufundowany w 1900 r., wykonany z różnobarwnych marmurów i złoconego brązu w stylu neorenesansowym. Nad ołtarzem znajduje się witraż przedstawiający Serce Jezusa.
Na prawej ścianie kaplicy umieszczone jest epitafium biskupa Franciszka Pawłowskiego, zaś po lewej stronie tablica ku czci bł. Leona Wetmańskiego – biskupa pomocniczego diecezji płockiej zamordowanego w Działdowie w 1941 r., beatyfikowanego w 1999 r. Kaplica oddzielona jest od transeptu marmurową balustradą.
- Od 2005 r. trwa gruntowna restauracja kaplicy. Właściwe prace (renowacja posadzki, ołtarza, zabytkowych tablic epitafijnych) już się zakończyły. W roku 2007 zostanie natomiast odnowiona polichromia tej części katedry.
[edytuj] Nagrobki i epitafia
- małżonków Kaleckich (1568 r.)
- kanoników Mikołaja i Jana Cząbskich (1613 r.)
- biskupa Jakuba Buczackiego (1549 r.)
- kanonika Bartłomieja Niszczyckiego (1555 r.)
[edytuj] Witraże
Wszystkie pochodzą z 1960 r.
[edytuj] Transept (nawa poprzeczna)
[edytuj] Ołtarz Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry
Umieszczony jest na lewym filarze przy wejściu do prezbiterium, wykonany z czarnego, brunatnego i białego marmuru w 1634. Znajduje się w nim czczona przez wiernych figura Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry wykonana w białym marmurze. Dawniej ten ołtarz nazywano kapłańskim, gdyż duchowni mieli szczególny obowiązek czczenia Maryi.
[edytuj] Ołtarz Ukrzyżowania
Umieszczony jest na prawym filarze przy wejściu do prezbiterium. To najstarszy zachowany ołtarz katedry, wzniesiony w 1600 r. z zestawionego kontrastowo marmuru z alabastrem. W jego górnej kondygnacji znajduje się popiersie św. Ignacego Loyoli, zaś centrum stanowią figury Jezusa Ukrzyżowany oraz Matki Bożej i św. Jana. Warto dodać, że do 1781 w ołtarzu przechowywany był Najświętszy Sakrament.
[edytuj] Nagrobki
[edytuj] Prawa nawa boczna
[edytuj] Kaplica św. Rodziny
Znajduje się pod południową wieżą. Naprzeciw wejścia dwukondygnacyjny, renesansowy pomnik z marmuru, gdzie pochowani są wojewoda płocki Andrzej Sieprski wraz z małżonką. Po prawej stronie XVIII-wieczny ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP, wykonany z wielobarwnego marmuru. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą.
[edytuj] Ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus
Wykonany w 1930 r. w Łodzi. Sama płaskorzeźba świętej pochodzi zaś z Włoch.
[edytuj] Ołtarz św. Stanisława Kostki
Wykonany w 1909 r. z wielobarwnego marmuru, wg proj. Stefana Szyllera. W górnej części znajduje się mozaika patrona ołtarza, poniżej figury Matki Bożej, oraz św. Alojzego i św. Barbary.
[edytuj] Kaplica św. Zygmunta, patrona Płocka
Jej główną część stanowi ołtarz z wielobarwnego marmuru wykonany w 1913 r. wg proj. Stefana Szyllera. Jest to najbardziej skromny ołtarz bazyliki. Nad nim umieszczono wykonany w 1956 r. witraż św. Zygmunta.
Na ścianach bliżej wejścia widnieją dwie rzeźby nagrobne: biskupa Konstantego Plejewskiego, zm. w 1883 r., oraz bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego – męczennika z Działdowa, beatyfikowanego w 1999 r. Jednak w tym drugim przypadku to tylko pomnik symboliczny, ciała abp. Nowowiejskiego nigdy nie odnaleziono. Ponadto nieopodal wejścia znajduje się obraz Sługi Bożego Jana Pawła II. Od 2003 r. kaplica oddzielona jest od pozostałej części katedry marmurową balustradą, przeniesioną tu z prezbiterium.
[edytuj] Nagrobki i epitafia
- kanonika Stanisława Dunin-Wolskiego (1602 r.)
- biskupa Piotra Dunin-Wolskiego (koniec XVI w.)
- biskupa Stanisława Łubieńskiego (1640 r.)
- kanonika Pawła Potrykowskiego (XVII w.)
- biskupa Teodora Machczyńskiego (XVIII w.)
[edytuj] Witraże
Wszystkie witraże pochodzą z 1960 r.
[edytuj] Polichromia
Wykonana została na początku XX w. przez Władysława Drapiewskiego. To jeden z najciekawszych elementów katedry. Obrazy zajmujące wszystkie ściany katedry przestawiają m.in. sceny biblijne, czy wizerunki Maryi z Litanii Loretańskiej.
- Warto wspomnieć, iż w 2003 r. polichromia nawy bocznej została zdewastowana przez wandali, którzy namalowali na niej sprayem krzyże satanistyczne. Mimo początkowych obaw zostały bez naruszania oryginalnych malowideł usunięte w 2004 r.
- Ciekawym elementem polichromii są herby wszystkich biskupów płockich od bp. Marka do abp. Stanisława Wielgusa. Jednakże herb abp. Wielgusa jest ostatnim jaki zmieścił się w przeznaczonym do tego miejscu w nawach bocznych. Nie wiadomo więc, gdzie zostanie namalowany herb jego następcy.
[edytuj] Organy
Zostały zbudowane w 1907 r. przez firmę Wilhelma Sauera we Frankfurcie nad Odrą. Płocki instrument dysponuje 4 manuałami ręcznymi oraz klawiaturą nożną. Organy te, co nie wszystkim wiadomo, należą do najwspanialszych w kraju. Posiadają trakturę pneumatyczną 66 głosów (około 4300 piszczałek, najmniejsza 10 mm, a największa 6 m) oraz 7-głosowy pozytyw (638 piszczałek). Wybrane przez Sauera głosy o wyrazistym tembrze pozwalają na wiele różnych połączeń. Jest to instrument plasujący się w czołówce najlepszych organów doby romantycznej.
[edytuj] Skarbiec katedralny
Znajduje się nad północną zakrystią. Kiedyś należał do najbogatszych w Polsce. Obecnie większość jego zbiorów przeniesiono do pobliskiego Muzeum Diecezjalnego.
Najcenniejsze eksponaty:
- Kielich z pateną fundacji Konrada Mazowieckiego (XIII w.)
- Relikwiarz hermowy św. Zygmunta fundacji Kazimierza Wielkiego (XIV w.). Zawiera czaszkę świętego. Na hermę wykonaną ze srebrnej blachy nałożono w XVII w. (złotnik Stanisław Zemelka z Płocka) złotą koronę z XIII wieku, zapewne ofiarowaną niegdyś katedrze przez któregoś z władców. Jest to bodaj najstarsza z zachowanych koron polskich. Wiązana bywa z Konradem Mazowieckim lub którymś z książąt krakowskich przez analogię do złotego krzyża, wykonanego z dwóch podobnych, choć skromniejszych diademów, przechowywanego w skarbcu katedralnym w Krakowie.
- Puszka czerwińska, składająca się z pięciu części pochodzących z różnych wieków.
- Ołtarz polowy Konstancji Austriaczki
[edytuj] Parafia katedralna
Przez kilka wieków płocka bazylika pełniła jedynie funkcję kościoła biskupiego. Dopiero 1 lipca 1965 decyzją biskupa płockiego Bogdana Sikorskiego została powołana parafia katedralna pw. św. Zygmunta. Funkcję jej proboszczów sprawowali następujący kapłani:
- 1965-1978 ks. prał. Stanisław Kutniewski
- 1978-1986 ks. prał. Stefan Budczyński
- 1986-2003 ks. prał. Wacław Gapiński
- 2003-nadal ks. kan. Janusz Filarski
Plebania katedralna i kancelaria parafialna mieszczą się w zabytkowym budynku dawnej sufraganii, przy ul. Mostowej.
