Chram
Z Wikipedii
Chram (także kącina, gontyna,kupiszta niepoprawnie: kontyna) - głównie w średniowieczu (lecz spotykany także współcześnie) typ budowli sakralnej w rodzimowierstwie słowiańskim - miejsce spotkań, modlitw, nabożeństw i wróżb, którego rolę pierwotnie pełniły święte gaje. W językach ukraińskim, rosyjskim i białoruskim chram nadal jest powszechnie używanym określeniem świątyni.
Głównie w związku z tym, że na terenach obecnej Polski chrystianizacja przeprowadzana była w szczególnie konsekwentny i bezkompromisowy sposób (a do tego stosunkowo wcześnie) największe odkrycia archeologiczne pozostałości tego typu budowli odnotowano poza granicami Polski. W związku z tym, w pewnych środowiskach badawczych przyjęto tezę, iż na terenach obecnej Polski tzw. pogaństwo słowiańskie (z powodu Chrztu Polski) nie rozwinęło się na tyle by wykształcić warstwę kapłańską oraz budować same chramy (co czyniło te ziemie swego rodzaju ewenementem zakładając, że takowe licznie spotykano u Słowian Zachodnich - m.in. w Szczecinie i Wolinie, a nawet wschodnich). Wraz z rozwojem nauki, a w konsekwencji z najnowszymi badaniami archeologicznymi dowiedziono jednak (co od samego początku sugerowały odnośnie lokalizacji kącin na terenie Polski liczne podania i legendy związane choćby z historią polskich miast lub wręcz chrześcijańskich sanktuariów - np. Kościół w Mileszkach - wówczas szczycono się niszczeniem pogańskich chramów i budowaniem na ich miejscu świątyń chrześcijańskich), iż pod tym względem poziom kulturowy był dość wyrównany (choć generalnie, zdecydowanie większą popularnością cieszyły się tzw. Święte Gaje).
Najbardziej znana kącina i zarazem główny ośrodek kultu Świętowita mieściła się w Arkonie na Rugii. W świątyni znajdował się ogromnych rozmiarów czterogłowy, drewniany posąg Świętowita z rogiem obfitości w dłoniach. Corocznie (w święto Libacji) róg ów napełniano nowym winem lub miodem, a z ubytku trunku przewidywano pomyślność przyszłych zbiorów. Gontyna pełniła też rolę wyroczni w innych dziedzinach życia plemiennego - po zachowaniu konia poświeconego bóstwu, określano np. przebieg planowanych wypraw wojennych. W mniej istotnych kwestiach żercy (kapłani) do odczytywania przyszłości posługiwali się rzucaniem losów lub jeszcze innymi praktykami magicznymi. W Arkonie funkcjonował także świątynny skarbiec pełniący funkcję skarbu publicznego Rugian. Zarówno skarbiec jak i sam chram strzeżony był przez specjalnie do tego wyszkoloną tzw. Drużynę Boga liczącą 300 konnych.
A tak światynię opisywał Józef Ignacy Kraszewski w Starej Baśni: Leży kontyna na wyspie zewsząd wodą otoczonej jak Lednica nasza, długa hać i mosty prowadzą do niej, a gdyś już na ląd wszedł, dziewięć bram przebywać musisz, a do każdej z nich pukać i prosić się, bo u każdej stróż stoi czujny dniem i nocą, a pyta cię i opatruje. Nie puszczają zaś więcej jak trzech naraz do chramu. Kontyna stoi na podwyższeniu z trojgiem wrót w tynach, co ją otaczają, z których dwoje się tylko otwiera, a trzecie tajemne do wody prowadzą... Bóstwo stoi całe złocone w koronie na głowie, na rogach jeleni i kozłów, misternie wywyższone pod dachem purpurowym ze słupy malowanymi, a obok niego łoże jego królewskie purpurą zasłane...
Miejscowości, w których według podań i przekazów znajdowały się średniowieczne budowle sakralne tego typu:
Zobacz też:
