Chełm

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta Chełm. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Chełm


Herb Chełma	Flaga Chełma

Województwo

lubelskie

Powiat

miasto na prawach powiatu

Założono

w X wieku

Prawa miejskie

1392

Prezydent miasta

Agata Fisz
(e-mail)

Powierzchnia

35,29 km²

Położenie

51° 09' N
23° 29' E

Wysokość

od 80 do 153 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

72.595
2000 os./km²
78.432

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 82

Kod pocztowy

od 22-100 do 22-118

Tablice rejestracyjne

Położenie na mapie Polski

Chełm

Miasta partnerskie

Kowel

Morlaix

Utena

Knoxville

Sindelfingen

Urząd miejski³

Ulica Lubelska 65
od 22-100 do 22-115 Chełm
tel. (0-82) 565-22-23; faks (0-82) 565-22-54
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Chełm (ukr. Холм – Chołm) – miasto w Polsce, w latach 1975-1998 stolica województwa chełmskiego. Po reformie administracyjnej z 1998 roku Chełm znalazł się w granicach województwa lubelskiego. Położone nad rzeką Uherką, na południowy wschód od Lublina, na północ od Zamościa oraz na południe od Białej Podlaskiej, w odległości 25 km od granicy z Ukrainą.

Chełm jest czwartym co do powierzchni (po Lublinie, Puławach oraz Białej Podlaskiej) oraz drugim co do liczby ludności miastem w województwie lubelskim.

[edytuj] Demografia

Powierzchnia: 35,29 km²
Liczba mieszkańców: 72 874 (01 I 2007)
Aglomeracja miejska: 79 453 (01 I 2007)
Podział na osiedla\dzielnice: Kumowa Dolina, Osiedle Malowane, Wygon, Horodyszcze, Bieławin, Rampa Brzeska, Antonin, Wolwinów, Bazylany, Osiedle Bazylany, Pokrówka, Żółtańce, Trubaków, Majdan, Osiedle Gwarek, Osiedle Sikorskiego (Zachód), Pilichonki, Obłonie, Osiedle Dyrekcja Dolna, Osiedle Cementowni, Działki, Osiedle Na Klinie, Osiedle Kościuszki, Osiedle Słoneczne, Osiedle Jordana, Centrum, Osiedle Baszta, Osiedle Słowackiego, Osiedle Dyrekcja Górna, Osiedle Koniczynka, Osiedle XXX-lecia

[edytuj] Historia

Miasto jest położone na jedynych w swoim rodzaju glebach kredowych (ilość kredy w ziemi do 99%). Drugie takie złoża na świecie istnieją tylko w Holandii. Pochodzenie geologiczne kredy – dno morza z czasów kredy. Liczne wykopaliska. Początek osadnictwa sięga IX wieku.

Nazwa miasta pochodzi od "cholm/chelm" – góra (jest wiele wersji co do etymologii, w tym także z celtyckiego) – centralnego wzniesienia Góra Chełmska, będącego być może miejscem kultu pogańskiego (ośrodek pogański mógł funkcjonować w obrębie świętego gaju z drewnianą świątynią-chramem lub tylko z posągami bóstw, przy których palono ogniska i składano ofiary), a od średniowiecza (XII-XVI w.) miejsce kultu chrześcijańskiego.

Według legendy w 981 Włodzimierz Wielki przyłączył Chełm do Rusi Kijowskiej i postawił w Chełmie pierwszy zamek (miało to być w 1001 roku). Ok. 1235 roku książę halicki Daniel Halicki uczynił stolicą Rusi Halicko-Wołyńskiej a następnie księstwa Chełmsko-Bełzkiego. Na Górze Chełmskiej zbudował zamek, a ok. 1240 przeniósł do Chełma biskupstwo prawosławne z Uhruska. W 1272 książę Lew Halicki przeniósł stolicę do Lwowa. W latach 1349-1387 trwały z przerwami walki o Chełm pomiędzy Polakami, Litwinami i Węgrami, zakończone przyłączeniem przez królową Jadwigę Chełma do Polski. W 1375 erygowano w Chełmie biskupstwo rzymskokatolickie. 14 stycznia 1392 roku Chełm otrzymał prawa miejskie magdeburskie.

Najlepsze lata miasta przypadały na XV i XVI wiek. W 1490 siedzibę chełmskiego biskupstwa rzymskokatolickiego przeniesiono do Krasnegostawu. W 1596 chełmski biskup prawosławny Dionizy Zbirujski przystąpił do unii brzeskiej, tym samym powstało biskupstwo unickie. Konflikty z prawosławnymi mieszczanami chełmskimi trwają do 1678 r. W XVII wieku miasto było wielokrotnie niszczone (w 1648 r. miasto złupili kozacy Chmielnickiego, kilka lat później wtargnęły wojska szwedzkie), dlatego do dzisiaj przetrwało niewiele zabytków z dawniejszych czasów. W XVIII wieku sytuacja uległa stabilizacji. Umożliwiało to powolny, lecz spokojny rozwój miasta. Od czasu przyłączenia miasta na stałe do Polski, Chełm stanowił stolicę ziemi chełmskiej (obejmowała ona m.in. Krasnystaw, Hrubieszów, Rejowiec, Zamość i inne). Ziemia chełmska, mimo że wchodziła w skład województwa ruskiego, posiadała autonomię równającą ją w prawach z województwami (odrębni posłowie na Sejm). W 1794 ustanowiono województwo chełmskie. Również w tym roku miała miejsce "Burza Chełmska", ponieważ ziemia chełmska jako jedna z pierwszych przystąpiła do Insurekcji kościuszkowskiej, epizod został zakończony bitwą pod Chełmem 8 czerwca 1794 r. pod dowództwem gen. Józefa Zajączka. Po bitwie oddziały Polskie opuściły miasto a okolice opanowali Rosjanie.

W 1795 Chełm znalazł się w zaborze austriackim, w 1809 został przyłączony do Księstwa Warszawskiego, a 6 lat później znalazł się w zaborze rosyjskim. Początek XIX wieku to znaczny upadek miasta. Chełm po raz pierwszy w swojej historii został administracyjnie "podpięty" do Lublina. W 1805 zostało zlikwidowane chełmskie biskupstwo rzymskokatolickie (na rzecz diecezji lubelskiej). Wkrótce miasto upadło na tyle, że przestało być nawet miastem powiatowym (ponownie stało się powiatem w II połowie XIX w.). W powstaniu listopadowym miasto nie odegrało żadnej roli, w czasie powstania styczniowego Chełm dwa razy został opanowany przez oddziały polskie. W 1877 wybudowano prowadzącą do Chełma linię kolejową, co przyczyniło się do rozwoju przemysłu. Budowa koszar dla dwóch pułków rosyjskiego wojska spowodowała napływ Rosjan do miasta. W 1875 władze rosyjskie zlikwidowały Cerkiew unicką. Chełmskie biskupstwo unickie przestało istnieć, a unitów siłą zmuszano do przejścia na prawosławie. W 1905 utworzono prawosławną diecezję chełmską. W 1912 utworzono gubernię chełmską, obejmującą swym zasięgiem część dawnej ziemi chełmskiej. W czasie pierwszej wojny światowej Chełm przeszedł pod okupację austriacką. 2 IX 1918 r. oddziały polskie rozbroiły austriackie wojsko i przyniosły miastu niepodległość.

W 1918 Chełm znalazł się w niepodległej Polsce. W okresie międzywojennym planowano do Chełma przenieść siedzibę dyrekcji kolejowej (Chełm wygrał konkurencyjną walkę z pobliskim Lublinem). Zaowocowało to rozwojem miasta i budową dzielnicy "Dyrekcji", której inwestycja uważana jest za drugą największą inwestycję II RP. Wojna dotarła tu 8 września 1939 roku, kiedy niemieckie lotnictwo przeprowadziło naloty na miasto. Straty z ludziach i budynkach nie okazały się zbyt duże. 11 września pojawił się tutaj oddziały wojskowe z rozbitych wcześniej armii "Prusy" i "Modlin". Miasto stało się ośrodkiem formowania Frontu Północnego. 25 września miasto znalazło się na dwa tygodnie (od 25 września do 8 października) w rękach radzieckich, a od 9 października aż do 22 lipca 1944 roku – w niemieckiej strefie okupacyjnej. W 1940 utworzono prawosławne biskupstwo chełmskie. Górę katedralną Niemcy oddali kolaborującym Ukraińcom. Podczas wojny istniało w Chełmie, zorganizowane przez niemieckiego okupanta, getto (krwawo zlikwidowane przez Niemców w październiku 1942 r.) oraz jeden z największych obozów jenieckich zorganizowany przez Niemców na okupowanych przez nich ziemiach polskich – Stalag 319 (około 200 000 jeńców, z tego zginęło w różny sposób ponad 90 000 ofiar).

22 lipca 1944miasto zostało wyzwolone przez miejscowe oddziały Armii Krajowej. Wkrótce do miasta wkroczyły także oddziały Armii Czerwonej i poinformowano, że w Chełmie powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) oraz że ogłoszono Manifest Lipcowy. W rzeczywistości PKWN i jego Manifest powstały w Moskwie. W Chełmie Manifest wydrukowano 26 lipca, a PKWN dotarł do miasta dopiero 27 lipca. 1 sierpnia 1944 PKWN przeniósł się do Lublina. W okresie powojennym miasto było miejscem wielu inwestycji. Powstało wiele zakładów przemysłowych, w 1960 r. Cementownia, w 1974 r. Zakłady Obuwia. W 1975 Chełm stał się ponownie stolicą województwa (wcześniej w 1794 r.) i był nią do 1999.

Z Chełma pochodzą m.in. Mychajło Hruszewski historyk, pierwszy prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918), światowej sławy skrzypaczka Ida Haendel, mistrz świata w zapasach Dariusz Jabłoński oraz piosenkarka, Ania Dąbrowska.

[edytuj] Historia Żydów w Chełmie

Pierwsi Żydzi pojawili się w Chełmie już w 1205, jednakże źródła poświadczają ich obecność dopiero w 1442. W tym okresie chełmscy żydzi kupili od Dominikanów podupadły kościół i przebudowali go na swoją bożnicę. Stąd pochodził sławny reb Juda Aron z Chełma, rabin Lublina, Chełma i Bełżca. Jego synem był Eliasz Baal Szem z Chełma. W 1550 mieszkało w Chełmie 371 Żydów. Nauczycielami w znanej chełmskiej jeszywie byli m.in. Symeon Auerbach i Eliasz ben Salomon Zalman. Rabinem w latach 1606-1615 był Samuel Eliezer ben Judah Edels. W 1648 w czasie powstania Chmielnickiego kozacy wymordowali prawie wszystkich Żydów. Wydarzenia te upamiętnia ułożona wówczas modlitwa El mole rachamim (hebr. Boże, pełen miłosierdzia). Kahał reaktywowano po 1660. W XVIII wieku nastąpił rozwój handlu i rzemiosł, silne wpływy na gminę chełmską wywarł chasydyzm. W 1765 było w Chełmie 1500 Żydów, w 1857 – 2493, a w 1931 – 13 537. W 1849 były tu 2 synagogi i 2 domy modlitwy, a w 1903 – m.in. 45 chederów. W latach 1918-1939 ukazywało się tu 5 gazet żydowskich. Tuż przed wybuchem wojny mieszkało tu około 15 000 Żydów. W grudniu 1939 roku Niemcy dokonali deportacji części Żydów do Sokala w sowieckiej strefie okupacyjnej, a w maju 1941 roku przywieźli do Chełma około 2000 Żydów ze Słowacji. W maju 1942 nastąpiła masowa deportacja do obozu zagłady w Sobiborze.

[edytuj] Zabytki

Bazylika NMP

Brama Uściługska

Budynek Cerkiewnego Bractwa Bogarodzicy

Kościół pw. Rozesłania św. Apostołów

Grodzisko (Wysoka Górka, Górka Chełmska, Wzgórze Widokowe – pomnik przyrody) – pochodzi z wczesnego średniowiecza. Pod ziemią znajdują się pozostałości palatium książęcego oraz cerkwi pw. św. Jana Złotoustego, wybudowanych przez księcia Daniela Romanowicza. Badania archeologiczne odkryły również pozostałości kamiennej wieży datowanej na XIV w., wybudowanej być może na polecenie Kazimierza Wielkiego. Zachowały się również fundamenty cerkwi pw. śww. Cyryla i Metodego, zbudowanej w 1875 r. i rozebranej po odzyskaniu niepodległości.
Bazylika mniejsza pw. Narodzenia NMP – pierwsza świątynia zbudowana została w XIII w. przez księcia Daniela Romanowicza jako cerkiew prawosławna. Obecna barokowa świątynia zaprojektowana przez Pawła Fontanę powstała jako katedra unicka (grecko-katolicka) w latach 1736-1757. W latach 1875-1915 prawosławna. Od 1919 kościół rzymskokatolicki. W latach 1940-1944 ponownie cerkiew prawosławna. Tytuł bazyliki mniejszej nadał świątyni papież Jan Paweł II.
Dzwonnica – zbudowana w 1878 r., przebudowana i podwyższona w 1939 r.
Brama Uściługska (zwana inaczej Bramą Bazyliańską, Klasztorną lub Zamkową) – brama z okresu wczesnego baroku z 1616 roku. Jedyna (z 5-6) zachowana do naszych czasów brama miejska Chełma.
Klasztor oo. bazylianów – zbudowany w latach 1640-1649, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie wykorzystywany w celach mieszkalnych.
Pałac biskupów unickich – zbudowany w latach 1711-1730. Przebudowany 1876-1886 i 1920. Obecnie Kancelaria Parafialna.
Budynek Bractwa Bogarodzicy – zbudowany w 1904 roku. Obecnie plebania.
Organistówka – niewielki obiekt z 1875 roku. Obecnie siedziba Państwowego Konserwatora Zabytków w Chełmie.
Dom Pielgrzyma – miejsce noclegu pielgrzymów zmierzających do Chełma. Dawny budynek gospodarczy klasztoru bazylianów.
Kościół pw. Rozesłania św. Apostołów – bezcenny zabytek Chełma. Zaprojektowany przez Pawła Fontanę późnobarokowy kościół. Został wybudowany w latach 1753-1763. Posiada ciekawe wnętrze, niezmieniane od czasu budowy, jedynie kilkakrotnie odnawiane. Postawiony na miejscu drewnianego kościoła fundowanego w XV w. przez króla Władysława Jagiełłę.
Klasztor pijarów – wybudowany w latach 1720-1726. Obecnie plebania parafii pw. Rozesłania Świętych Apostołów.
Kolegium pijarów – wybudowane równolegle z klasztorem. Obecnie muzeum miasta Chełma. Posiada ono zbiory archeologiczne, militaria i wiele innych.
Kościół i klasztor oo. reformatów – kościół barokowy pw. św. Andrzeja Apostoła, zbudowany w latach 1737-1750, wielokrotnie przebudowywany. Świątynia była także użytkowana przez prawosławnych (1868-1915) i ewangelików (1915-1918 i 1939-1944).
Cerkiew pw. św. Mikołaja – cerkiew wzmiankowana w XV w. Obecny budynek z lat 1721-1727. Obecnie sala koncertowa i Oddział Sztuki Dawnej Muzeum Chełmskiego.
Seminarium unickie – kompleks budynków wzniesiony przy cerkwi św. Mikołaja w latach 1769-1800. W PRL-u mieściła się tu szkoła kształcąca przyszłe przedszkolanki. Obecnie mieści się tu IV Liceum Ogólnokształcące im. dr Jadwigi Młodowskiej.
Cerkiew prawosławna pw. św. Jana Teologa – wybudowana w latach 1846-1849.
Mała Synagoga w Chełmie – wybudowana na początku XX w. Obecnie mieści kawiarnię.
Stara Synagoga w Chełmie – zbudowana w 1584 roku. Zniszczona przez niemców około 1942 r. Fundamenty po badaniach archeologicznych zostały zniszczone, na ich miejscu powstał nowy budynek.
Ruiny ratusza – obecnie zarys fundamentów dawnego ratusza z XIV wieku na pl. Edwarda Łuczkowskiego. Ratusz został rozebrany w 1820 roku w wyniku groźby zawalenia po pożarze.
Podziemia kredowe w Chełmie – jedyne na całym świecie podziemia kredowe, powstałe prawdopodobnie już w XII wieku, eksploatowane do XIX wieku. Dawniej każdy dom w centrum miasta posiadał tylne wejście do podziemi. Później z powodu groźby zapadnięcia się miasta zakazano eksploatacji podziemi. W latach sześćdziesiątych znaczna część podziemi została zasypana i pozostawiono 2 kilometry trasy podziemnej dla turystów. Najlepsze lata dla podziemi kredowych przypadały w XVI wieku. Główną atrakcją jest spotkanie z duchem Bieluchem, wizyta w Komnacie Życzeń, oraz wiele innych. Zwiedzanie odbywa się jedynie z przewodnikiem.
Dom Kretzschmarów – eklektyczny pałacyk z 1880 roku. Dawniej mieścił się tam urząd poczty, obecnie Urząd Stanu Cywilnego.
Zespół Szkół Mechanicznych – stary budynek szkolny, położony przy ul. Pocztowej. Został wybudowany w 1878 roku. Obecnie siedziba PWSZ w Chełmie.[1]
Dawne seminarium prawosławne – zbudowane w latach 1888-1890. Obecnie siedziba I LO im. Stefana Czarnieckiego.
Budynek Dyrekcji – zbudowany w latach 1920-1939. Planowana siedziba Wschodniej Dyrekcji Kolei Państwowej. W 1944 roku siedziba Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Obecnie siedziba Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Delegatura w Chełmie.
Wieża w Bieławinie – ruiny wieży prawdopodobnie z XI w. /Ostatnie badania/
Kamienica mieszczańska – kamienica z 1875 roku. Obecnie muzeum.
Magistrat – został wybudowany w 1926 roku. Obecnie mieści się tam kino "Zorza" oraz Urząd Miasta.
Cmentarz przy ul. Lwowskiej (rzymskokatolicki i prawosławny) – stary cmentarz założony w 1790 roku. Zabytkowe kaplice ("Biała" – rodziny Bielskich z końca XVIII w., w której znajduje się mauzoleum Chełmian poległych i zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego w okresie II wojny światowej; "Czerwona" – rodziny Zajdlerów z 1908 roku). Znajdują się tam mogiły żołnierzy poległych w walkach 1919-1920 oraz wielu zasłużonych dla Chełma kapłanów, nauczycieli, dwukrotnego Prezydenta Miasta Chełma Stanisława Gutta i in.
Cmentarz żydowski w Chełmie – założony na przełomie XV/XVI wieku. Zniszczony przez Hitlerowców, odnowiony po 1990 r.
Cmentarz prawosławny – założony na stoku Chełmskiej Górki w 1867 roku, zdewastowany. Znajduje się tu m.in. grób Filipa Filipczuka, premiera Ukraińskiej Republiki Ludowej. Chowano na nim w czasie zaborów rosyjską elitę urzędniczą miasta.
Cmentarz wojenny, na stoku Chełmskiej Górki poniżej cmentarza prawosławnego – założony w okresie I wojny światowej, obecnie miejsce pochówku żołnierzy polskich (z września 1939 roku oraz 1944-1945) i radzieckich oraz partyzantów z II wojny światowej (wśród nich słynny Kawaler Orderu Virtuti Militari i Bohater Związku Radzieckiego ppłk Nikołaj Fiodorow, który zginął w największej bitwie partyzanckiej na Ziemi Chełmskiej, stoczonej pod Wojsławicami w dniu 17 kwietnia 1944 roku).
Cmentarz wojenny (okolica lasu Borek, koło wsi Strupin Łanowy) – założony w okresie I wojny światowej, pochowani są na nim żołnierze z okresu I wojny światowej oraz z okresu międzywojennego i II wojny światowej.
Cmentarz jeniecki z okresu II wojny światowej – założony w czasie wojny przez hitlerowców na potrzeby Stalagu 319. Pochowanych zostało tam od 30 do 100 tysięcy ludzi, głównie żołnierzy radzieckich i Włochów.
Park miejski – park założony na początku XX wieku. Do lat osiemdziesiątych istniał tam staw. Oficjalnie nie jest uznany za zabytek. W parku od 1994 r. stoi pomnik Akcji "Burza" AK.
Dziewicza Góra – domniemane stare grodzisko w miejscowości Horodyszcze koło Chełma, w rzeczywistości okazało się że grodzisko istniało na innej górze, w miejscu gdzie obecnie przebiega droga z Chełma do Włodawy. Mimo wszystko, to bardzo urokliwe miejsce. Domniemane wały grodu to w rzeczywistości resztki okopów z pierwszej wojny światowej.

[edytuj] Przemysł

W czasach PRL-u nastąpił znaczny rozwój przemysłu, zahamowany przez upadek ustroju i restrukturyzację. Obecnie w mieście Chełm odnotowuje się poziom bezrobocia rzędu 21%. 70% ludności jest zatrudnione w usługach.

[edytuj] Najważniejsze zakłady przemysłowe

Cementownia "Chełm" S.A. [2]
Zakłady Obuwnicze "ESCOTT"
Zakłady przemysłu mleczarskiego "Biomlek"
Huty Szkła "MARTA II"
"Ybbstaler Fruchtsaft" Sp. z o. o.
Zakłady Produkcji Spożywczej Obst
Zakłady Meblarskie "MEBLOTAP"
Zakład Produkcji Opakowań Tekturowych SCOPAK

[edytuj] Bezrobocie

Bezrobocie w Polsce

Stopa bezrobocia w Chełmie na 1 stycznia 2007 wyniosła 21,8% aktywnych zawodowo (najwyższa w woj. lubelskim). Liczba bezrobotnych to 6,4 tysiąca osób. Średnia stopa bezrobocia w województwie lubelskim to 15,6%, a 158,4 osób było bezrobotnych.

[edytuj] Oświata

[edytuj] Przedszkola

Przedszkole Miejskie nr 1 (ul. Lubelska 4)
Przedszkole Miejskie nr 2 (ul. Starościńska 4d)
Przedszkole Miejskie nr 5 (ul. Kwiatowa 1)
Przedszkole Miejskie nr 6 (ul. Pocztowa 18)
Przedszkole Miejskie nr 8 (ul. Mikołaja Reja 54)
Przedszkole Miejskie nr 9 (ul. Broniewskiego 14)
Przedszkole Miejskie nr 10 (ul. Zachodnia 49)
Przedszkole Miejskie nr 11 (ul. Piłsudskiego 25a)
Przedszkole Miejskie nr 12 (ul. Powstańców Warszawy 6)
Przedszkole Miejskie nr 13 (ul. Połaniecka 5)
Przedszkole Miejskie nr 14 (ul. Grota Roweckiego 4a)
Przedszkole Miejskie nr 15 (ul. Wieniawskiego 3)
Przedszkole Niepubliczne z Oddziałami Integracyjnymi "Razem" w Chełmie (ul. Botaniczna 16) [3]

[edytuj] Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki (ul. Wołyńska 1) [4]
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Staszica (ul. Obłońska 51) [5]
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza (ul. Rejowiecka 76)
Szkoła Podstawowa nr 4 im. kardynała Stefana Wyszyńskiego (ul. Wyszyńskiego 15) [6]
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Marii Konopnickiej (ul. I Pułku Szwoleżerów 1)
Szkoła Podstawowa nr 7 im. Władysława Sikorskiego (ul. Synów Pułku 15) [7]
Szkoła Podstawowa nr 8 im. Bolesława Wirskiego (ul. Połaniecka 10)
Szkoła Podstawowa nr 10 im. ks. Jerzego Popiełuszki (ul. Reformacka 13) [8]
Szkoła Podstawowa nr 11 (ul. Wolności 20)(w przyszłości im. Henryka Sienkiewicza) [9]
Niepubliczna Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi "Razem" w Chełmie (ul. Mikołaja Reja 54) [10]
Pierwsza Społeczna Szkoła Podstawowa w Chełmie (ul. I Pułku Szwoleżerów 17b)

[edytuj] Gimnazja

Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II (ul. Wołyńska 1) [11]
Publiczne Gimnazjum nr 2 im. ks. Zygfryda Berezeckiego (ul. Czarnieckiego 8)
Gimnazjum nr 3 (ul. Rejowiecka 76)
Gimnazjum nr 6 (ul. Powstańców Warszawy 10) [12]
Gimnazjum nr 7 im. gen. Władysława Sikorskiego (ul. Synów Pułku 15)
Gimnazjum nr 8 (ul. Połaniecka 10)
Pierwsze Społeczne Gimnazjum w Chełmie (ul. I Pułku Szwoleżerów 17b)

[edytuj] Szkoły ponadgimnazjalne

Zespół Szkół Ekonomicznych (ul. Sienkiewicza 22)[13]
Zespół Szkół Zawodowych nr 4 (ul. Reformacka 13)
Zespół Szkół Budowlanych (ul. Batorego 1)[14]
Zespół Szkół Technicznych (ul. Graniczna 2)[15]
Zespół Szkół Zawodowych (ul. Jagiellońska 29)
Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 6 (ul. Powstańców Warszawy 10)
Centrum Kształcenia Ustawicznego (ul. Batorego 1)[16]

[edytuj] Licea ogólnokształcące

I Liceum Ogólnokształcące (ul. Czarnieckiego 8) [17]
II Liceum Ogólnokształcące (ul. Szpitalna 14) [18]
III Liceum Ogólnokształcące (ul. Sienkiewicza 22) [19]
IV Liceum Ogólnokształcące (ul. Świętego Mikołaja 4) [20] [21] [22]
V Liceum Ogólnokształcące (ul. Reformacka 13)
VI Liceum Ogólnokształcące (ul. Powstańców Warszawy 10) [23]

[edytuj] Szkoły wyższe

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie (ul. Pocztowa 54) [24]
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych (ul. Mickiewicza 37) [25]
Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Komunikacji Społecznej (ul. Hrubieszowska 102)[26]
Szkoła Wyższa imienia Bogdana Jańskiego Wydział Zamiejscowy Chełmie (ul. Batorego 1)
Medyczne Studium Zawodowe imienia Władysławy Szoc w Chełmie (ul. Szpitalna 50) [27]

[edytuj] Placówki opiekuńczo-wychowawcze

Placówka Opiekuńcza Nad Małym Dzieckiem (ul. Wolności 8)
Chełmskie Centrum Pomocy Dziecku i Rodzinie (ul. Jedności 43) w jej skład wchodzą:
- Dom Dziecka (ul. Jedności 43)
- Ośrodek Adaptacyjno-Opiekuńczy (ul. Jedności 43)
- Pogotowie Opiekuńcze (ul. Jedności 43)
- Świetlica Środowiskowo-Terapeutyczna (ul. Powstańców Warszawy 4)
Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1 (ul. Trubakowska 59)[28]
Zespół Wychowania i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej nr 2 (ul. Powstańców Warszawy 8) [29]
Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji RAZEM w Chełmie (ul. Mikołaja Reja 54)
Zespół Przedszkolno-Szkolny (ul. Botaniczna 16)

[edytuj] Turystyka

Miasto znajduje się na pograniczu dwóch kultur, co tylko sprzyja jego rozwojowi i świadczy o kulturze chełmian. Chełm posiada kilka dobrych hoteli oraz nowoczesny punkt informacyjny mieszczący się blisko urzędu miasta. W mieście znajduje się jedno kino "ZORZA" oraz jedna sala kinowa w Chełmskim Domu Kultury ("CHADEK"). W roku 2002 została wybudowana nowoczesna hala sportowa przy ulicy Granicznej. Powoli modernizowany jest stadion miejski. W granicach miasta znajduje się las "BOREK" z oznakowaną ścieżką zdrowia. W mieście powstaje również wiele ścieżek rowerowych prowadzących do okolicznych wsi. W lesie "Kumowa Dolina" znajduje się ścieżka rowerowa o charakterze sprawnościowym.

Chełmskie Podziemia Kredowe – unikatowy zabytek górnictwa kredowego, jedyny tego typu w Europie. Powstały w średniowieczu na skutek wielowiekowej eksploatacji kredy z zalegających pod miastem pokładów. Mieszkańcy średniowiecznego grodu chełmskiego wykopywali cenny budulec w piwnicach własnych domów, tworząc w ten sposób długie korytarze. Po kilku wiekach eksploatacji, pod miastem powstał pięciopoziomowy labirynt korytarzy. Szacuje się, że mogły one sięgać nawet 40 km długości i głębokości od kilku do prawie 30 metrów. W okresie wojennym w kredowych korytarzach ukrywała się przed niemieckim okupantem ludność polska i żydowska. W 1965 roku zawaliła się część ulicy Lubelskiej wraz z budynkiem przy niej stojącym, a w kilkumetrowym dole znalazła się przejeżdżająca tamtędy ciężarówka. Obecna trasa turystyczna stanowi niewielki, dwukilometrowy fragment pierwotnie istniejących wyrobisk. Oprócz podziwiania wytworu staropolskiego górnictwa, można zobaczyć także kilka wystaw archeologicznych specjalnie tam przygotowanych a odważnych turystów czeka spotkanie z Duchem Bieluchem, który potrafi spełniać życzenia. Jest on strażnikiem skarbu, który prawdopodobnie jest ukryty w jednym z korytarzy. Z podziemiami związane są legendy, podania i baśnie. Czasami można także spotkać białego niedźwiedzia, nową atrakcję turystyczną, który opowiada legendy związane z miastem. Spacer kredowymi korytarzami trwa ok. 50 minut. Wewnątrz panuje stała temperatura +9°C.

[edytuj] Szlaki turystyczne

Przez miasto przechodzą 3 szlaki: niebieski, czerwony i zielony. Kilka szlaków przebiega przez atrakcyjne krajobrazowo obszary ziemi chełmskiej. Na terenie miasta wyznaczono dwie ścieżki spacerowe oznakowane kolorem czerwonym i zielonym

Ścieżka spacerowa szlakiem chełmskich zabytków architektury – ok. 2 km. Trasa obejmuje 11 najcenniejszych obiektów zabytkowych.
Ścieżka spacerowa szlakiem chełmskich pomników przyrody – ok. 6 km. Trasa obejmuje 12 przystanków z pomnikami i obiektami przyrodniczymi Chełma.
Szlak Rezerwatów Przyrody – zielony, długość 101,3 km.
Szlak Bagien i Moczarów – niebieski, długość około 45 km.
Szlak I Korpusu Pancernego – czerwony, długość 45,6 km.

[edytuj] Ciekawostki

Niedaleko Chełma, we wsi Depułtycze Królewskie powstaje lotnisko przeznaczone do kształcenia przyszłych pilotów w tutejszej PWSZ oraz dla lądowania małych samolotów pasażerskich, pieniądze na ten cel zostały już przyznane w wysokości 50 milionów złotych. Planowane oddanie inwestycji na 2009 rok.

Owocem pracy Stowarzyszenia Budowy Pomnika Ojca Świętego Jana Pawła II – 16 października 2006 r., czyli dokładnie w 28. rocznicę wyboru Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową został zamontowany na pl. Niepodległości pomnik Papieża Jana Pawła II. Uroczyste poświęcenie pomnika Ojca Świętego odbyło się podczas Mszy św. celebrowanej przez Metropolitę Lubelskiego – Arcybiskupa Józefa Życińskiego.

W grze wojennej Call of Duty 2 w trybie multiplayer Chełm jest miejscem walk między wojskami amerykańskimi a niemieckimi.

W Chełmie na nieużywanych już torach kolejowych przy dawnej remontowni kolejowej (ul.Rampa Brzeska) stoi stary i zniszczony wagon, który był używany w czesie 20-lecia międzywojennego w Berlinie w koleji miejskiej, przewoził dziennie tysiące ludzi a dziś niszczeje. Jest jednym z kilkudziesięciu, które trafiły do Polski.

[edytuj] Usługi przewodnickie

PTTK oddział Wojskowy, ul. Lubelska 139d/15, tel (082) 565-26-01
Chełmskie Podziemia Kredowe "LABIRYNT", ul. Lubelska 55a tel. 082 565 25 30
Chełmski Ośrodek Informacji Turystycznej, ul. Lubelska 63 tel. 082 565 36 67

[edytuj] Galeria z Chełma

Widok ogólny w 1910 roku od strony północnej	Dworzec kolejowy początek XX wieku /zniszczony całkowicie w 1944 r. przez wycofujących się Niemców/	Widok dworca od strony torów	Wieża w Stołpiu 1916 r.
Bazylika NMP, dzwonnica, klasztor Bazylianów i budynek Cerkiewnego Bractwa Bogarodzicy.	Wysoka Górka (grodzisko wczesnośredniowieczne)	Kolumny Bazyliki NMP, z tyłu budynek Cerkiewnego Bractwa Bogurodzicy	Budynek Cerkiewnego Bractwa Bogurodzicy
Bazylika NMP	Dzwonnica na Górze Chełmskiej	Brama Uściługska z 1616 r.	Kościół pw. Rozesłania św. Apostołów
Panorama miasta – cześć południowa	Bazylika NMP (1735-1756) – widok z dzwonnicy	Panorama Chełma – widok na zachodnie dzielnice miasta	Cmentarz prawosławny na Górze Chełmskiej (połowa XIX w.)
Nagrobek Filipa Filipczuka (Pilipczuka) – zm. w 1940 r. jednego z pierwszych premierów Ukrainy	Rekonstrukcja studni miejskiej na placu Łuczkowskiego.	Kościół pw. Rozesłania Świętych Apostołów, zabytek klasy europejskiej	Zabytkowy kiosk na placu Łuczkowskiego.
Brama Uściługska.	Cerkiew prawosławna pw. św. Jana Teologa	Bazylika NMP, inny widok

[edytuj] Odległości ważniejszych miast od Chełma

Białystok – 271 km, Bielsko-Biała – 421 km, Bydgoszcz – 489 km, Częstochowa – 354 km, Elbląg – 504 km, Gdańsk – 563 km, Gorzów Wielkopolski – 662 km, Hel – 657 km, Katowice – 386 km, Kielce – 230 km, Koszalin – 665 km, Kraków – 328 km, Lublin – 68 km, Łódź – 310 km, Olsztyn – 418 km, Opole – 450 km, Poznań – 533 km, Radom – 175 km, Rzeszów – 212 km, Szczecin – 751 km, Tarnów – 276 km, Toruń – 443 km, Warszawa – 229 km, Wrocław – 496 km, Zakopane – 435 km, Zamość – 59 km, Zielona Góra – 610 km.

[edytuj] Transport

Znaczny węzeł drogowy i kolejowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

12 kierunek Dorohusk – Chełm – Radom – Kalisz – Łęknica
812 kierunek Krasnystaw – Chełm – Włodawa – Biała Podlaska
843 kierunek Zamość przez Skierbieszów
844 kierunek Hrubieszów

Linie kolejowe łączą Chełm bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):

Chełm – Warszawa – Poznań – Berlin (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
Chełm – Kowel – Kijów
Chełm – Włodawa (linia nieczynna dla ruchu pasażerskiego od 2002 r.)
Chełm – Lublin

Dużą rolę odgrywa komunikacja autobusowa. Przedsiębiorstwo PKS Chełm zapewnia połączenia z Lublinem, Warszawą, Krakowem, Katowicami, Kielcami, Hrubieszowem, Włodawą, Łęczną i większością okolicznych miejscowości. W Chełmie działa też wielu przewoźników prywatnych, utrzymujących linie do Lublina, Warszawy, Gdańska, Zamościa, Krasnegostawu, Włodawy, Hrubieszowa, Dorohuska i Wojsławic.

[edytuj] Sport

Imię miasta niejednokrotnie rozsławili sportowcy. Chełm jest silnym ośrodkiem zapaśniczym. Największe osiągnięcia odnieśli: Andrzej Głąb w Seulu w 1988 r. wywalczył tytuł wicemistrza olimpijskiego, Piotr Jabłoński otrzymał złoty medal podczas mistrzostw świata kadetów w Kanadzie (1991 r.), brązowy podczas mistrzostw świata juniorów w Iranie (1995 r.); dwukrotnie tytuł wicemistrza świata juniorów zdobywał także Dariusz Jabłoński (1990 r., 1991 r.). Bracia Jabłoński reprezentowali barwy kraju podczas Igrzysk Olimpijskich w Atenach, w których uczestniczył również Krzysztof Grabczuk jako sędzia klasy międzynarodowej.

1. Pływalnie

Pływalnia odkryta, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Przemysłowa 18 tel. (0-82) 563-21-81
Pływalnia kryta przy SP nr 8 22-100 Chełm, ul. Połaniecka 10 tel. (0-82) 563-73-11
Pływalnia kryta przy I LO 22-100 Chełm, ul. Czarnieckiego 8 tel. (0-82) 564-05-90, 565-38-84

2. Kort tenisowy

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. I Pułku Szwoleżerów 15a tel. (0-82) 563-00-03

3. Lodowisko

Sztuczne lodowisko MOSiR, 22-100 Chełm ul. Sienkiewicza 22, tel. (0-82), 565-45-98 (wypożyczalnia łyżew)

4. Zapasy

Miejski Klub Sportowy "CEMENT GRYF", ul. Kąpieliskowa 30, e-mail: cementgryf@wp.pl tel. 082 565 55 97

5. Boks

Międzyszkolny Klub Sportowy "II LO Chełm", ul. Szpitalna 14 tel. 082 565 38 88, www: mks2lo.chelm.pl

6. Karate

Chełmski Klub Karate "KYOKUSHIN", ul. I Pułku Szwoleżerów 15a tel. 082 565 18 96

7. Piłka nożna

ChKS Chełmianka Chełm
UKS Niedźwiadek Chełm
Dystans Chełm

10. Wypożyczalnia samochodów

ul. 3 Maja 4, tel. (0-82) 563-85-17 tel. kom. O 602 797718, O 603 741574

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Miasta partnerskie

[edytuj] Znane osobistości pochodzące z Chełma

Marek Abramowicz – astrofizyk (ur. 1945 w Chełmie), profesor w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika w Warszawie i na Uniwersytecie w Goeteborgu
Zygmunt Bohusz-Szyszko – generał dywizji, dowódca 2 Kowieńskiego Pułku Strzelców w wojnie polsko-bolszewickiej, 16 Dywizji Piechoty w 1939 r., 1 Dywizji Piechoty we Francji, Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w bitwie pod Narvikiem, szef Polskiej Misji Wojskowej w ZSRR w 1941, dowódca 5 Kresowej Dywizji Piechoty (1942-1943) i 2 Korpusu Polskiego (1945-1947)
Anna Dąbrowska – piosenkarka
Efraim ben Józef – autor "Sefer Bakoszaroth" wydanego w Krakowie w roku 1608 (ur. ok. 1572 w Chełmie)
Andrzej Głąb – zapaśnik, srebrny medalista Igrzysk Olimpijskich w Seulu, trzykrotny mistrz Polski
Stanisław Gutt – dwukrotny Prezydent Miasta Chełma (w okresie międzywojennym oraz w 1944 r.)
Ida Haendel – światowej sławy skrzypaczka (ur. 15 grudnia 1928 w Chełmie)
Aleksander Hilgier – wielokrotny Burmistrz Miasta Chełma w okresie międzywojennym, we wrześniu 1939 roku – komisaryczny Prezydent Miasta Chełma (do 24 września 1939 roku)
Mychajło Hruszewski ukr. Михайло Грушевський – historyk, pierwszy prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918 ) (ur. 29 września 1866 w Chełmie)
Dariusz Jabłoński – zapaśnik, startował na Igrzyskach Olimpijskich w Atlancie, Sydney, Atenach, mistrz świata, mistrz Europy, dziewięciokrotny mistrz Polski
Piotr Jabłoński – zapaśnik, startował na Igrzyskach olimpijskich a Atlancie, uczestnik Mistrzostw Świata, siedmiokrotny mistrz Polski
dr Paweł Kiernikowski – historyk-regionalista, autor pracy doktorskiej pt. "Chełm w latach 1918-1939", monografii szkolnej (jedynej tego rodzaju) zatytułowanej "Szkoła Podstawowa nr 5 im. Marii Konopnickiej w Chełmie (zarys dziejów) oraz ok. 50 artykułów o tematyce regionalnej, sekretarz Zarządu Stowarzyszenia Rocznik Chełmski.
Teresa Jadwiga Michałowska – historyk literatury staropolskiej
Longin Jan Okoń – pisarz, kronikarz, publicysta (stryj Zbigniewa Waldemara)
Zbigniew Waldemar Okoń – pisarz, kronikarz, publicysta (bratanek Longina Jana)
Paweł Orłowski – historyk wojskowości
Krzysztof Pytel – szachista
Radosław Truszkowski – wicemistrz świata w zapasach
Piotr Sławiński – gra na trąbce w zespole Blue Cafe
Marian Zieliński – mistrz świata w podnoszeniu ciężarów
Kazimierz Paweł Janczykowski – wybitny regionalista i etnograf chełmski

[edytuj] Chełmianin Roku

Tytuł "Chełmianina Roku" ustanowiony w 1997 roku przez ówczesnego prezydenta Chełma Zbigniewa Bajko, reaktywowany przez Krzysztofa Grabczuka, przyznawany jest osobom za szczególną aktywność zawodową, prace społeczną, zaangażowanie działanie na rzecz innych. Ten honorowy tytuł nadawany jest corocznie (zazwyczaj podczas Dni Chełma). Jest nadawany dożywotnio, co oznacza, że osoba uhonorowana tym tytułem nie może otrzymać go ponownie. Dotychczas tytuł ten otrzymali:

Krzysztof Grabczuk w 1997,
Andrzej Kosior (lekarz z Samodzielnego Publicznego Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego) w 1998,
Witold Grela (przedsiębiorca, właściciel znanej w całym regionie piekarni) w 2002,
Dariusz Jabłoński w 2003,
Wojciech Krawczyk (ordynator Oddziału Wewnętrznego Samodzielnego Publicznego Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego) w 2004.
Jolanta Lucyna Kropp (wychowawca niezliczonej liczby laureatów olimpiad oraz reprezentantów kraju na międzynarodowych konkursach j. łacińskiego) w 2005