Homo habilis

Z Wikipedii

Człowiek zręczny
Czaszka Homo habilis
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	Homininae
Rodzaj	człowiek
Gatunek	Homo habilis
Nazwa systematyczna
†Homo habilis
Leakey et al, 1964

Homo habilis (człowiek zręczny) - hominid z Afryki Wschodniej, żyjący 2,5-1 mln lat temu.

Miał od ok. 100 do ok. 125 cm wzrostu i 45 kg masy. Czaszka H. habilis charakteryzuje się pojemnością 750-800 cm³, silnym wysklepieniem, drobnym uzębieniem, zbliżonym morfologicznie do Homo sapiens. Nazwa "człowiek zręczny" została mu nadana, ponieważ uznano go za twórcę narzędzi kamiennych znalezionych w złożach sprzed 1,8 mln lat. Do gatunku tego niektórzy badacze zaliczają też Homo rudolfensis.

Jednym z najlepiej zachowanych szczątków H. habilis jest czaszka ER 1 470 odkryta w dolnej części formacji Koobi Fora (wsch. brzeg jez. Turkana) poniżej warstwy tufu wulkanicznego oznaczonego literami KBS a datowanego metodą argonowo-potasową na 1,60-1,54 mln lat. Wiek czaszki oceniany jest na ok. 2 mln lat. Prawdopodobnie Homo habillis był padlinożercą. Naukowcy wywnioskowali to z tego, że narzędzia, którymi się posługiwał nie były dobre do polowania.

[edytuj] Wytwórstwo

Badania prowadzone nad szczątkami H. habilis z Koobi Fora nad jeziorem Turkana w Kenii i Shungura w dorzeczu rzeki Omo w Etiopii wskazują na współwystępowanie H. habilis i australopiteków w okresie od 2,5 do 1,5 a być może nawet 1 mln lat temu. Znane są również przypadki współwystępowania H. habilis i Australopithecus boisei w tych samych warstwach, co powoduje problemy z przypisaniem jednemu z tych gatunków pierwszych narzędzi kamiennych. Na obecnym etapie badań wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że H. habilis był wytwórcą pierwszych narzędzi kamiennych i drewnianych.

Najstarsze ślady narzędzi kamiennych związane są z kulturą olduvajską, nazwaną tak od wytworów pochodzących z najniższych warstw wąwozu w Olduvai (tzw. Bed I). Są to otoczaki z pojedynczymi odbiciami na krawędzi formującymi pojedyncze ostrze (tzw. chopper) lub ostrze dwustronne (tzw. chopping-tool). Obok narzędzi otoczakowych były też narzędzia z wielokierunkową obróbką w postaci sferoidów, służące do rozcierania lub jako bolasy (kamienie do miotania). Produkowano też odłupki, które nie zawsze były odpadami produkcyjnymi lecz mogły pełnić funkcję narzędzi do cięcia lub skrobania. W dwóch poziomach poza wyrobami kamiennymi znaleziono też szczątki Australopithecus boisei, co może oznaczać, że takie same wyroby produkowane były również przez ten gatunek, ale też, że oba gatunki polowały na siebie.

[edytuj] Obozowiska

Badania wskazują, że czynności wykonywane w obozowiskach były zaplanowane i zorganizowane. Świadczy o tym różny poziom zagęszczenia wyrobów kamiennych i szczątków zwierzęcych. Materiał kamienny jak i gotowe narzędzia były często transportowane z odległości 15-20 km. Może to oznaczać występowanie obozowisk podstawowych jak i wyspecjalizowanych pracowni obróbki kamienia, miejsc ćwiartowania tusz zwierzęcych (ang. butchering sites) oraz innych trudnych do identyfikacji miejsc pobytu. Interesujących danych (datowanych na ok. 1,8-1,7 mln lat temu) dostarcza stanowisko FLK znajdujące się w najniższej serii (Bed I) osadów jeziornych w Olduvai. Odkryto tam skupisko w kształcie koła o średnicy 5 m zawierające wyroby olduvajskie, za którym znajdowało się niewiele narzędzi kamiennych. Od strony północnej i zachodniej otoczone pasem, na którym znajdowały się liczne kości zwierząt z rodziny krętorogich, żyraf i świniowatych; zwierzęta te mogły zostać upolowane (co jest mało prawdopodobne) lub paść ofiarą drapieżników i zostać zawleczone tam przez H. habilis (za czym przemawia więcej argumentów). Występowało tam najprawdopodobniej ogrodzenie zbudowane z gałęzi, a stanowiące osłonę od wiatru. Na terenach nieosłoniętych dokonywano ćwiartowania mięsa, natomiast w obrębie osłony dokonywano czynności związanych z wytwarzaniem i użytkowaniem narzędzi kamiennych. Obozowiska ze wschodniej Afryki są najprawdopodobniej śladami sezonowych pobytów; w czasie pory suchej użytkowano dolne stoki dolin rzek i brzegi jezior.

Przy obecnym stanie badań wydaje się mało prawdopodobne, aby H. habilis mógł opuścić Afrykę. Przemawia za tym nie tylko brak znalezisk tego gatunku spoza Afryki, ale też określone wymagania środowiskowe.

Zobacz też: kultury paleolitu, ewolucja człowieka, typologia antropologiczna.