Horyniec-Zdrój
Z Wikipedii
| Horyniec-Zdrój | |||
|
|||
| Województwo | podkarpackie | ||
| Powiat | lubaczowski | ||
| Gmina | Horyniec-Zdrój | ||
| Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności |
2700 |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
16 | ||
| Kod pocztowy | 37-620 | ||
| Tablice rejestracyjne | RLU | ||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||
Horyniec-Zdrój (do 30 grudnia 1999 Horyniec) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Horyniec-Zdrój (do końca 2001 pod nazwą gmina Horyniec).
Spis treści |
Historia
Nazwa pochodzi od ukraińskiego słowa hora (góra). Górami tymi były przypuszczalnie wzgórza zaczynającego się tu Roztocza Rawskiego. Najstarsza wzmianka o Horyńcu pojawiła się w 1444 r., kiedy to książę mazowiecki i bełski Władysław darował osadę szlachcicowi Piotrowi Pieczykurowi z Wilcz. Później Horyniec należał kolejno do Lutosławskich, Gorelowskich, Telefusów, Stadnickich, Ponińskich i Karłowskich. Telefusowie zbudowali tu w XVII w. murowany dwór i drewnianą cerkiew. Tradycja głosi, że w XVII w. osada należała przez pewien czas do Sobieskich, a król Jan III bywał tu na polowaniach w swoim zameczku myśliwskim. Źródła potwierdzają jedynie, że w 1672 r. walczył w okolicy z Tatarami. Od 1717 r. Horyniec należał do Stadnickich, a w końcu XVIII w. po ślubie Zofii Stadnickiej z Aleksandrem Ponińskim znalazł się w rękach Ponińskich. Za sprawą tego rodu Horyniec stał się uzdrowiskiem i znanym ośrodkiem kultury.
Duże straty Horyniec poniósł po I wojnie światowej z powodu walk polsko-ukraińskich. W dwudziestoleciu międzywojennym podniósł się z upadku; w 1938 r. liczba mieszkańców wyniosła ok. 2 tys., w tym 1100 Polaków, 700 Ukraińców i 200 Żydów. We wrześniu 1939 r. w okolicy Horyńca walczyła 21 dywizja piechoty gen. Józefa Kustronia. Po od października 1939 r. do czerwca 1941 r. Horyniec znalazł się na terenie ZSRR. W okolicy powstało wtedy wiele umocnień tzw. Linii Mołotowa. Po zakończeniu II wojny światowej Horyniec był miejscem schronienia dla wielu mieszkańców okolicznych wsi, nękanych przez UPA, z tego też powodu stał się celem jej ataków.
Uzdrowisko
Lecznicze właściwości tutejszych źródeł siarczkowych znane były od dawna. Miała tu bywać w celach zdrowotnych Marysieńka Sobieska, a nawet sam król Sobieski. Udokumentowane początki uzdrowiska to jednak dopiero koniec XIX w., kiedy to Aleksander Poniński urządził pierwszy, prymitywny zakład kąpielowy. Wykorzystywana była woda z dwóch źródeł: z jednego do kapieli, z drugiego do picia. Kąpiele odbywały się w szopie, w której urządzono trzy kabiny z trzema wannami każda. Kuracjusze (w sezonie nawet 300 osób) mieszkali w karczmie, w klasztorze, w oficynie dworskiej lub u okolicznych gospodarzy. W 1919 r. Mieczysław Orłowicz pisał w "Ilustrowanym Przewodniku po Galicyi": Mały, prymitywnie urządzony, prawie wyłącznie przez Żydów frekwentowany zakład kąpielowy siarczany o kilku łazienkach. Wspominał natomiast o dużym zakładzie kąpielowym w pobliskim Niemirowie. W 1923 r. nowy właściciel, Stanisław Karłowski ponownie uruchomił uzdrowisko. Nowy zakład kąpielowy powstał w kompleksie posiadłości dworskiej. W miejscu, gdzie biły lecznicze źródła, powstał park zdrojowy. W latach 30. XX w. było tu już 16 pensjonatów oferujących 500 miejsc.
Wszystkie urządzenia kąpielowe i większość pensjonatów zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Od 1948 r. rozpoczęły się niezorganizowane zabiegi w prymitywnych warunkach. Próby odtworzenia uzdrowiska natąpiły w 1957 r. W 1962 r. wybudowano z inicjatywy Centrali Rolniczych Spółdzielni mały zakład przyrodoleczniczy. W 1969 r. powstało w adaptowanym pałacu Ponińskich sanatorium "Metalowiec". W 1973 r. zakład przyrodoleczniczy został przejęty przez P.P. "Uzdrowiska Polskie". Od 1973 r. Horyniec ma status uzdrowiska.
Zabytki
- Pałac Ponińskich powstał w miejscu starego dworu Telefusów z XVII w. Kolejni właściciele zmieniali przez wieki jego wygląd; obecną formę otrzymał podczas gruntownej przebudowy przez Ponińskich w latach 1905-1912. Po II wojnie światowej mieścił się tu PGR, od 1969 r. sanatorium "Metalowiec" (obecnie pod nazwą "Bajka").
- Teatr dworski – budynek późnoklasysystyczny, wzniesiony w latach 1843-1846 przez Leandra Piotra Ponińskiego na życzenie syna, Ludwika Nikodema – miłośnika teatru. Grały w nim zespoły m.in. z Wiednia i Lwowa. Po zniszczeniach I wojny światowej odbudowany w 1935 r. Ponownie zniszczony w 1946 r. przez UPA i odbudowany dopiero w 1973 r. Obecnie mieści się tu Gminny Ośrodek Kultury (organizator Biesiad Teatralnych i Przeglądu Teatrów Małych Form), kino "Roztocze" oraz ośrodek informacji turystycznej.
- Kościół Zdrojowy pw. Jakuba Strzemie zbudowany został w 1818 r. jako kaplica dworska, potem służył do końca II wojny światowej jako cerkiew grekokatolicka. W 1984 r. została znacznie rozbudowana i zamieniona na kościół rzymskokatolicki. Pierwotna, klasysystyczna kaplica z czterokolumnowym portykiem, tympanonem i herbem fundatorów – Stadnickich – nad drzwiami stanowi obecnie front kościoła. Przy wejściu na teren kościelny znajduje się trójłukowa dzwonnica; zachował się też jeden krzyż bruśnieński z dawnego przykościelnego cmentarza grzebalnego.
- Cmetarz parafialny z mauzoleum Ponińskich i XIX-wiecznymi nagrobkami bruśnieńskimi
- Pomnik dłuta Grzegorza Kuźniewicza
- Kościół i klasztor franciszkanów – zespół o charakterze obronnym (grube na 2,5 m ściany, mur obronny i fosa) z XVIII w. Budowę rozpoczął w 1703 r. Piotr Felicjan Telefus, ukończył w 1759 r. Mikołaj Stadnicki. Barokowy kościół jest budowlą jednonawową, z węższym prezbiterium i sklepieniem kolebkowym z lunetami. W ołtarzy głównym pokryta złotem rokokowa rzeźba patronki kościoła – Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Na łuku tęczy oryginalne freski z czasów budowy kościoła.
- Dawny młyn kamienny
Urodzeni w Horyńcu
- Mariusz Leszczyński, polski duchowny, biskup
Linki zewnętrzne
- Niezależny serwis Horyńca-Zdroju
- Strona Roztocza Południowego
- Oficjalna strona gminy
- Serwis uzdrowiska Horyniec
- Sanatorium Uzdrowiskowe Bajka
- Wirtualne Roztocze ... - Galeria zdjęć z Horyńca Zdroju
Bibliografia
- Dr. M. Orłowicz - Ilustrowany przewodnik po Galicyi, wyd. Książnica Polska, Lwów, 1919
- P.Wład M.Wiśniewski - Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
- Marek Jawor - Uzdrowisko Horyniec Zdrój i okolice, wyd. U.G. Horyniec Zdrój, 2005
- Tablice informacyjne ustawione przez gospodarzy terenu przy obiektach zabytkowych
