Różowe teczki

Z Wikipedii

Różowe teczki, różowe kartoteki – potoczna i dziennikarska nazwa materiałów pochodzących głównie z kartotek "Hiacynt" Milicji Obywatelskiej, dziś prawodpodobnie rozproszonych w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej oraz wojewódzkich komend policji; także - wszelkie materiały operacyjne o osobach homo-, bi- i transseksualnych gromadzone przez policję i służby specjalne w III RP. W tzw. IV RP informacje takie gromadzić może Centralne Biuro Antykorupcyjne.

Spis treści 1 Początek lat 90. 2 1992/1993-1997 3 1999 4 2000 5 2004 6 2005 7 2006 8 Znaki zapytania 9 Przypisy

[edytuj] Początek lat 90.

Plonem PRL-owskiej akcji "Hiacynt" było około 11 000 akt osobowych gejów, zgromadzonych w osobnym katalogu "Hiacynt" w archiwach Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej. O zniszczenie tych akt zwracały się do kolejnych Ministrów Spraw Wewnętrznych na początku lat 90. różne osoby i organizacje broniące praw człowieka, między innymi Marek Nowicki z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i stowarzyszenie Lambda (w 1993); na oficjalne zapytania o losy kartotek "Hiacynt" dostawali odpowiedź, że kartoteki już nie istnieją. Nie przedstawiono jednak protokołów zniszczenia.

[edytuj] 1992/1993-1997

Wiadomo, że służby specjalne PRL-u wykorzystywały informacje o homoseksualności działaczy opozycji demokratycznej do zdyskredytowania ich (np. Jerzego Andrzejewskiego, najsłynniejszego w latach 70. działacza KOR-u, SB próbowała skompromitować, rozpowadzając rzekomo napisane przez niego wezwanie do władz w sprawie nadania osobom homoseksualnym pewnych uprawnień). W roku 1999 Jarosław Kaczyński poinformował opinię publiczną, że również służby specjalne III RP próbowały wykorzystywać plotki i sugestie na temat domniemanego homoseksualizmu polityków:

Kurski: Afera [ze sprawą inwigilacji prawicy] zaczęła się od komisyjnego otwarcia szafy Jana Lesiaka. Co w niej było?

Kaczyński: (...) znaleziono ponad 500 dokumentów. (...) prokuraturze przekazano zaledwie 19 z nich.

Kurski: (...) Co w nich jest?

Kaczyński: Po pierwsze, jest dokument wyraźnie zalecający podjęcie szerokich działań przeciw PC (...) Drugi dokument: 21-punktowy spis zadań operacyjnych w stosunku do mnie i innych osób. Katalog wielu przedsięwzięć, które całkowicie nie mieszczą się w pragmatyce służb specjalnych, a których celem był[o] skompromitowanie polityków prawicy. (...) Jest (...) punkt: sprawdzić, czy Jarosław Kaczyński miał narzeczoną i dlaczego się z nią rozstał i czy nie jest homoseksualistą. Znalazło się to w późniejszych wypowiedziach Wałęsy, który zapraszał do Belwederu "Lecha z żoną i Jarka z mężem". Wałęsa wygłosił tę obelżywą opinię w ramach scenariusza, który był przygotowywany przez UOP - choć w ujawnionych dokumentach nie ma na to bezpośrednich dowodów.¹

8 października 2006 sąd odtajnił, a Polska Agencja Prasowa opublikowała część dokumentów dotyczących domniemanej inwigilacji prawicy w zespole prowadzonym przez Jana Lesiaka. Wśród dokumentów znajduje się notatka datowana 5 maja 1993:

6. Życie intymne, czy jest homoseksualistą, jeżeli tak, to z kim jest w parze, czy jest to związek trwały.

7. Dane kobiety, przez którą J.K. zrezygnował z małżeństwa, co teraz ona robi, czy jest zamężna, czy utrzymuje z nią sporadyczne kontakty, czy jest prawdą, że łączyło ich uczucie, czy tylko uzasadnienie dla inności seksualnej. (...) [1]

9 października 2006 płk Lesiak powiedział [2], że podstawą wyżej wymienionych informacji był biały wywiad, nie zaś działalność operacyjna. Informacje miały być uzyskane "z jednej z redakcji", choć, jak powiedział płk Lesiak, "to jest ponad 13 lat temu i ja nie wiem [z której]". Lesiak podkreślił, że informacje te nie zostały włączone do oficjalnego dokumentu, w którym przedstawiona jest sylwetka Jarosława Kaczyńskiego (Załącznik nr 17 do pisma 0010/97) [3]. 10 października Lech Wałęsa przyznał, że miał tego typu sygnały, pojawiały się one jednak w życiu towarzyskim, a nie pochodziły z zespołu płk. Lesiaka [4].

[edytuj] 1999

W połowie 1999 media ujawniły, że urzędujący w MSWiA politycy z rządu Jerzego Buzka (ówczesnym szefem ministerstwa był Janusz Tomaszewski) próbują gromadzić informacje o charakterze obyczajowym, m.in. o osobach sprawujących funkcje publiczne². Odpowiedzialnym za tę akcję był zaufany współpracownik Tomaszewskiego, wiceminister Krzysztof Bondaryk. Skupił on w swoim ręku dwa kluczowe wydziały MSWiA: powołane bezprawnie Krajowe Centrum Informacji Kryminalnej oraz Zespół ds. Współpracy z Biurem Rzecznika Interesu Publicznego (tzw. "zespół ds. lustracji"), przekazujący sędziemu Nizieńskiemu akta świadczące o współpracy lustrowanego z SB). Wedle mediów, a także niektórych posłów, jak Janusz Zemke (SLD) i Ludwik Dorn (PC)³, istniała obawa, że Bondaryk gromadzi w ten sposób zdeponowane w Centralnym Archiwum MSW materiały "obyczajowe", w tym dotyczące orientacji seksualnej, niepotrzebne ani w pracy Policji, ani w procedurze lustracyjnej, ale być może kompromitujące i dlatego przydatne w rozgrywkach politycznych.

Krzysztof Bondaryk zaprzeczył tym informacjom, podanym między innymi przez Jarosława Kurskiego z Gazety Wyborczej:

Redaktor Kurski rozpisuje się szeroko o kartotece o kryptonimie "Hiacynt", będącej do dyspozycji MSWiA. Twierdzi, iż zawiera ona informacje dotyczące skłonności homoseksualnych osób m.in. z dawnej opozycji demokratycznej. Oświadczam stanowczo, iż resort spraw wewnętrznych i administracji nie dysponuje takim zbiorem danych. "Hiacynt" po prostu nie istnieje. Chyba że w wyobraźni autora artykułu.⁴

Jednak anonimowy informator Kurskiego z MSWiA mówił:

MO zbierała (...) materiały na osoby o skłonnościach homoseksualnych, zwłaszcza ze środowisk demokratycznej opozycji. I to wszystko jest, choć wedle przepisów w większości powinno zostać zniszczone, gdyż część tej wiedzy jest niezgodna z prawem. Na oczyszczenie i posegregowanie tych akt nie ma jednak pieniędzy. Trzeba by kilkuset ludzi, którzy pracowaliby przy tym przez trzy lata.⁵

W obronie Krzysztofa Bondaryka wystąpił Jan Maria Rokita, ówczesny szef Sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych:

To, że MSWiA gromadzi informacje z milicyjnych archiwaliów, jakieś kartoteki z operacji "Hiacynt", to piramidalne brednie. (...) Całą sprawę wyolbrzymiono, podobnie jak dobrą ideę powołania Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych. Pod wpływem tych plotek część ludzi uległa psychozie. Sugestia jest tak silna, że kiedy wygłosiłem taką opinię wobec jednego z poważnych polityków, odparł, że być może na mnie także Bondaryk i Tomaszewski mają jakiegoś haka.⁶

Mimo to zespół ds. lustracji został rozwiązany, a 16 września 1999 premier Jerzy Buzek zdecydował się usunąć z ministerstwa Bondaryka. Delegowany z ramienia Unii Wolności Bogdan Borusewicz, pełniący wtedy obowiązki ministra (po dymisjonowanym tymczasem z innego powodu Tomaszewskim), oraz minister-koordynator ds. służb specjalnych Janusz Pałubicki stwierdzili, że nie potwierdziły się zarzuty wysuwane przez Kurskiego; przeciwnego zdania był inny członek Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych, Zbigniew Siemiątkowski, który potwierdził, że "na biurko Bondaryka spływały również informacje niepotrzebne do lustracji"⁷. 24 września Sejmowa Komisja Spraw Wewnętrznych orzekła, że Bondaryk nie przekroczył prawa⁸.

[edytuj] 2000

14 czerwca 2000 rząd Jerzego Buzka podjął próbę zalegalizowania tworzenia akt osób LGBT, występując do Sejmu z inicjatywą zmiany ustawy o Policji. Projekt zakładał:

(...) 4) art. 20 otrzymuje brzmienie:

(...) 2. Policja może pobierać, gromadzić, sprawdzać i przetwarzać w celach wykrywczych i identyfikacyjnych odciski linii papilarnych, zdjęcia, dane ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, dane o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym osób podejrzanych o popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, a także osób o nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swą tożsamość.⁹ [Podkreślenia Wikipedii.]

W pierwszym czytaniu skrytykowano projekt jako łamiący podstawowe prawa człowieka (oburzenie posłów budziło zarówno wpisanie całego katalogu informacji, jakie można by zbierać, jak i zbieranie tych informacji na temat obywateli dopiero podejrzewanych przez służby państwowe, co w praktyce dawało możliwości nieograniczonej inwigilacji całego społeczeństwa) i skierowano go do komisji¹⁰, która wykreśliła zapis w tym kształcie.

[edytuj] 2004

Kwestia różowych teczek powróciła 4 sierpnia 2004, gdy Kampania Przeciw Homofobii zwróciła się do ministra spraw wewnętrznych Ryszarda Kalisza o zniszczenie kartoteki "Hiacynt"¹¹. Robert Biedroń, szef Kampanii, uzasadniał to żądanie obawą, że "akta mogą zostać wykorzystane do szantażu, np. wobec polityków, którzy nie chcą ujawnić swojej orientacji"; stwierdził też, że "kartoteki były wykorzystywane w latach 90. do szantażu politycznego" i wyraził obawę, że "sytuacja [ta] może się powtarzać".

Ostatecznie okazało się, że akta zostały jednak przekazane do Instytutu Pamięci Narodowej. Zgodnie z ustawą o Instytucie stało się to do 31 lipca tego roku. Przy okazji okazało się, że pracownicy Instytutu nie są w stanie powiedzieć, gdzie dokładnie w IPN znajdują się akta z kartoteki "Hiacynt". Po kilku dniach poszukiwań prezes Leon Kieres stwierdził jednak, że akta znajdują się pod jego pieczą, ale "są rozproszone w archiwach IPN. Znajdują się w dokumentach dotyczących różnych innych spraw z okresu PRL". Inny pracownk IPN powiedział: "Różowe teczki nie zostały nam przekazane w formie wydzielonej kartoteki. Są w masie 80 kilometrów dokumentów IPN i nie można ich wyodrębnić."

Stwierdzenie to wzburzyło działaczy KPH, którzy odpowiedzieli, że rozproszenie akt jest niezrozumiałe, że nie pozwala na ustalenie, czy całość zbioru "Hiacynt" znalazła się w IPN, a teczki - dostępne na mocy ustawy dla wszystkich dziennikarzy i naukowców - nie są zabezpieczone przed przedostaniem się do opinii publicznej ani przed staniem się narzędziem w rękach szantażystów. Zdaniem Biedronia, powinna powstać komisja naukowców i historyków, która po opracowaniu zbiorów oficjalnie je zniszczy.¹²

Urzędnicy IPN odmówili zniszczenia akt, uzasadniając to zapisem chroniącym wszystkie akta zdeponowane w Instytucie - nie jest możliwe zlikwidowanie tych akt, gdyż nie pozwala na to ustawa¹³.

[edytuj] 2005

Kwestia różowych teczek powróciła w maju 2005 roku w wyniku sporu PiS i PO o to, czy po spodziewanej wygranej w wyborach parlamentarnych należy zmienić ustawę o IPN tak, by ujawnić: a) wszystkie materiały o czynnych politykach zebrane w IPN (rozwiązanie proponowane przez Jana Rokitę) czy b) materiały o czynnych politykach zebrane w IPN wyjąwszy kwestie obyczajowe (rozwiązanie proponowane początkowo przez Lecha Kaczyńskiego). Po tygodniu burzliwych debat Jarosław Kaczyński ogłosił, że PiS zgadza się z propozycją Jana Rokity. Po wygranych wyborach PiS ponownie powrócił na poprzednie stanowisko w tej sprawie.

W toku dyskusji ponownie przypominano, pośrednio i wprost, o "oskarżeniach" Jarosława Kaczyńskiego o to, że jest homoseksualny. Sam Jarosław Kaczyński zaprzeczył tym pogłoskom. Podobny atak miał być również przygotowywany przeciwko Janowi Rokicie, jednak uprzedziła go publikacja w Newsweeku (patrz przypis 1).

9 grudnia dziennik Metro ujawnił, że "różowego archiwum" nie ma w IPN. Jak tłumaczył Andrzej Arseniuk z IPN, "u nas znajduje się tylko szczątkowa jego część. Kampania przeciwko Homofobii zapytała nas, czy my te teczki możemy zniszczyć. Stąd prawdopodobnie nieporozumienie, bo odpowiadaliśmy, że to niedopuszczalne".

Część teczek odnalazło się natomiast w Archiwum Komendy Głównej Policji. Przy okazji ujawniono, że w październiku 2004 KGP informowała IPN o zbiorach "różowego archiwum". Z pisma z października 2004 wynika, że policja ma 140 teczek zakładanych już od 1973.

KGP poinformowała, że nie wie, gdzie znajduje się reszta teczek. Zbiory policyjne zdeponowane są w archiwach policyjnych - część w komendach wojewódzkich, część w KGP. Policja nie zamierza teczek niszczyć, a do przekazania historykom z Instytutu nie ma podstaw prawnych - "bo jest to materiał operacyjny MO".

Dostęp do archiwów policji mają dostęp oficerowie upoważnione do tego przez komendanta wojewódzkiego; w przypadku Warszawy zgodę wydaje komendant główny.¹⁴

[edytuj] 2006

23 stycznia 2006 rząd Kazimierza Marcinkiewicza podjął próbę zalegalizowania tworzenia akt osób LGBT, występując do Sejmu z projektem ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Projekt zakłada w artykule 22:

1. W zakresie swojej właściwości CBA może uzyskiwać informacje, w tym także niejawnie, gromadzić je, sprawdzać i przetwarzać.

(...) 4. W zakresie swojej właściwości CBA może zbierać także wszelkie dane osobowe, w tym również, jeżeli jest to uzasadnione charakterem realizowanych zadań, dane wskazane w art. 27 ust. (...) o ochronie danych osobowych (...), a także korzystać z danych osobowych i innych informacji uzyskanych w wyniku wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych przez uprawnione do tego organy, służby i instytucje państwowe oraz przetwarzać je, w rozumieniu ustawy o ochronie danych osobowych, bez wiedzy i zgody osoby, której te dane dotyczą.¹⁵ [Podkreślenia Wikipedii.]

Przywoływana tu ustawa o ochronie danych osobowych mówi w artykule 27:

1. Zabrania się przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym oraz danych dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym; punkt 2. określa sytuacje, w których czyni się od tego wyjątek.¹⁶ [Podkreślenia Wikipedii.]

O rządowym projekcie Andrzej Rzepliński z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wyraził następującą opinię:

Czy (...) można sobie wyobrazić jakąś sytuację, w której państwu do zwalczania korupcji potrzebne są dane o czyimś życiu seksualnym? Jaki jest związek między tym, czy ktoś "bierze", czy nie, a faktem np. jego abstynencji seksualnej? Obawiam się, że przepis ten został pomyślany jako narzędzie do zbierania informacji o osobach, którymi państwo się zainteresuje z przyczyn politycznych, nie kryminalnych. Sądzę, że jeśli ten ten przepis zostanie uchwalony, to zakwestionuje go Trybunał Konstytucyjny.¹⁷

12 maja Sejm przyjął rządowy projekt ustawy o CBA. 7 czerwca ustawę przyjął Senat wprowadzając do niej niewielkie poprawki, nie związane z kwestią gromadzenia danych. 8 czerwca poprawki zostały rozpatrzone przez Sejm, a 12 czerwca ustawę podpisał prezydent Lech Kaczyński.

[edytuj] Znaki zapytania

• Nie wiadomo, dlaczego w latach 1990-2004 szefowie resortu spraw wewnętrznych dezinformowali opinię publiczną w sprawie istnienia archiwaliów akcji "Hiacynt".
• Nie wiadomo, dlaczego teczki wytworzone w ramach jednej akcji milicyjnej, które stanowiły w latach 80. zwarty katalog, uległy rozproszeniu i nie można ich wyodrębnić z zasobów IPN.

[edytuj] Przypisy

¹ "Afera Watergate to pestka", wywiad z Jarosławem Kaczyńskim w Gazecie Wyborczej, 29 października 1999, s. 17a; por. sugestię w tej samej materii: Marta Szafrańska, "Dar Kaczyńskiego", Trybuna, 4 czerwca 2004. Podobnie próbowano wykorzystać sugestie o homoseksualnej orientacji w roku 2005 wobec Jana Rokity, który nb. był szefem URM w rządzie Hanny Suchockiej, patrz: Zbigniew Lew-Starowicz i Magdalena Kaszulanis, "Nieodpępniony", Trybuna, 20 listopada 2004; Wypowiedź w sejmie Romana Jagielińskiego, 5 stycznia 2005, por. Michał Karnowski, Piotr Zaremba, "Nie jestem małym Jasiem", Newsweek Polska nr 3 2005, ss. 15b-16a oraz wypowiedź Lecha Kaczyńskiego i odpowiedź na publikację Newsweeka Jana Rokity w programie Moniki Olejnik, Siódmy Dzień Tygodnia, 23 stycznia 2005.

² Jarosław Kurski, "Na każdego coś jest?", Gazeta Wyborcza, 28 sierpnia 1999.

³ Janusz Zemke, wystąpienie w Sejmie RP, 7 lipca 1999; Ludwik Dorn, wystąpienie w Sejmie RP, 24 lipca 1999.

⁴ Krzysztof Bondaryk, "Gromadzimy, nie śledzimy", Gazeta Wyborcza, 16 września 1999.

⁵ Patrz przypis 2.

⁶ Anna Marszałek, "Kryzys bezpieczeństwa i administracji", Rzeczpospolita, 4 września 1999; porównaj: Jan Maria Rokita, "Czy naprawdę na każdego coś jest?", Gazeta Wyborcza, 1 września 1999 i odpowiedź Jarosława Kurskiego: "Proste pytania", tamże.

⁷ Jarosław Kurski, "Na razie nic nie ma", Gazeta Wyborcza, 9 września 1999; "Bondaryk odwołany", Gazeta Wyborcza, 17 września 1999.

⁸ "Bondaryk jest OK", Gazeta Wyborcza, 25 września 1999.

⁹ Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy - Prawo bankowe, wpłynął do Sejmu 19 czerwca 2000.

¹⁰ Fragmenty dyskusji w czasie pierwszego czytania projektu ustawy (13 lipca 2000): posłowie: Zemke, Rokita, ponownie Zemke, Minister SWiA Marek Biernacki, poseł Adam Wędrychowicz, ponownie Wędrychowicz, Marian Marczewski, Całe I czytanie; por. Bogdan Lewandowski, Janusz Zemke, Interpelacja z 26 lipca 2000 i Marek Biernacki, Odpowiedź na interpelację.

¹¹ Lista KPH, "Kartoteki", 4 sierpnia 2004.

¹² Katarzyna Borowska, "Różowe archiwum", Życie Warszawy, 10 sierpnia 2004; "Akta Hiacynta pilnie poszukiwane", Życie Warszawy, 11 sierpnia 2004; "Rozproszone homokartoteki w IPN", Życie Warszawy, 12 sierpnia 2004; Joanna Gorzelińska, "Różowe teczki", Przekrój 35/2004; Robert Biedroń, "Różowe teczki", Gazeta Wyborcza, 2 września 2004.

¹³ Ustawa z 18 grudnia 1998 o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. (Dz.U. z dnia 19 grudnia 1998 r.).

¹⁴ Jakub Stachowiak, "Gdzie są teczki gejów gromadzone przez SB?", Metro 9 grudnia 2005.

¹⁵ Rządowy projekt ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym.

¹⁶ Ustawa z 29 sierpnia 1997 o ochronie danych osobowych.

¹⁷ em, "CBA będzie tropić życie seksualne podejrzanych", Gazeta Wyborcza, 18 lutego 2006.