Tramwaje w Bielsku-Białej

Z Wikipedii

Tramwaje w Bielsku-Białej kursowały w latach 1895-1971.

[edytuj] Historia

Powstanie pierwszej linii tramwajowej

O potrzebie stworzenia komunikacji miejskiej w Bielsku mówiono powszechnie w ostatnich dwudziestu latach XIX stulecia. Już w roku 1884 bielska Rada Gminna rozważała pomysł budowy linii tramwajowej od dworca kolejowego do Cygańskiego Lasu. Teren ten był popularnym miejscem wypoczynku bielszczan oraz reprezentacyjną dzielnicą willową.

W 1893 roku została uruchomiona elektrownia miejska. Natychmiast po uruchomieniu jeden z jej dyrektorów, Max Deri, oraz bielski radny Alojzy Bernaczik, wystąpili do władz o zgodę na budowę linii tramwajowej Dworzec kolejowy – Cygański Las. Inicjatorzy budowy tramwaju w październiku 1894 roku utworzyli Komitet Akcyjny Lokalnej Kolei Żelaznej. 7 lutego 1895 r. Gmina Miejska Bielsko zawarła z nim umowę, dotyczącą eksploatacji linii tramwajowej.

Od razu rozpoczęto prace budowlane. Wzniesiono budynki remizy tramwajowej przy dzisiejszej ul. Partyzantów (Blichowa) oraz wybudowała drewnianą remizę i poczekalnię na końcowym przystanku w Cygańskim Lesie. Zakupiono tabor tramwajowy, który składał się z 5 wozów motorowych typu "Kummer" z Drezna, mogących jeździć w dwóch kierunkach (linia bielska nie posiadała końcowych pętli) oraz 2 wozów doczepnych z wytwórni w Graz.

Pierwsza próbna jazda bielskiego tramwaju odbyła się 23 października 1895 i wypadła nadzwyczaj pomyślnie. Normalna eksploatacja taboru ruszyła 11 grudnia 1895 roku.

Uruchomiona w Bielsku linia tramwajowa liczyła 4959 metrów długości i była linią jednotorową, o prześwicie torów 1000 mm. Taki właśnie charakter utrzymała do końca swojego istnienia. Trakcja została wyposażona początkowo w 7 mijanek, z których 2 znajdowały się na końcówkach trasy, a także w 14 przystanków. Biegła trasą (dzisiejsze nazwy ulic): Dworzec kolejowy - 3 Maja - Zamkowa - 1 Maja - pl. Mickiewicza - Partyzantów - Kustronia - Olszówka - Cygański Las. Połowa przewozów odbywała się na linii Sparkasse (Kasa Oszczędności, obecnie plac Bolesława Chrobrego) - Cygański Las. Średnia prędkość jazdy ówczesnego tramwaju wynosiła 14 km/h. W 1908 r. wzniesiona została murowana remiza tramwajowa w Cygańskim Lesie.

Uruchomienie przewozów towarowych

Sytuacja wojenna i potrzeby przemysłu bielskiego spowodowały powstanie w 1916 r. projektu uruchomienia tramwajowych przewozów towarowych do fabryk (zwłaszcza węgla), m. in. do rozbudowywanej elektrowni miejskiej. Przewozy te uruchomiono w styczniu 1920 r., budując w tym celu bocznicę kolejową, wyposażoną w odpowiedni dźwig do przenoszenia nadwozi węglarek na wózki tramwajowe.

Tramwaje w okresie międzywojnia

Po I wojnie światowej i przyłączeniu Bielska do Rzeczypospolitej (1920) sprawą kontrowersyjną stało się dotychczasowe niemieckie oblicze komunikacji tramwajowej w Bielsku. Już w roku 1924 doszło do poważnego konfliktu z władzami spółki na tle języka niemieckiego, którym wyłącznie posługiwała się obsługa tramwajowa, co wywoływało liczne awantury w pojazdach z pasażerami polskimi. Pomimo tego język niemiecki pozostał nadal jako obowiązujący w obsłudze pasażerów i w administracji spółki tramwajowej. Stan ten trwał do 1935 roku.

W latach 1925-26 wybudowano nowy odcinek trasy tramwajowej o długości 787 metrów. Przebiegał on ulicą Zamkową i Partyzantów (Blichową) przez plac Żwirki i Wigury (wówczas Wyzwolenia), na którym powstała najdłuższa w Bielsku 90-metrowa mijanka. Przełożenie ruchu tramwajowego z dotychczasowej trasy ul. Piłsudskiego (obecnie 1 Maja) nastąpiło z dniem 2 maja 1926 r. W tym samym roku władze spółki doszły do wniosku, że dalsze rozwijanie trakcji szynowej nie ma uzasadnienia z przyczyn ekonomicznych.

Okres okupacji hitlerowskiej

Podczas II wojny światowej w Bielsku nadal funkcjonowała komunikacja tramwajowa. Początkowo, do listopadzie 1940 r., tramwaje kursowały na skróconej linii, ponieważ wycofujące się oddziały polskie wysadziły w centrum miasta (ulica 3 Maja) tunel kolejowy, uniemożliwiając dojazd tramwaju do dworca kolejowego. W warunkach okupacji niemieckiej komunikacja tramwajowa w Bielsku cieszyła się dużym powodzeniem wśród pasażerów. Już w 1940 r. przekroczono przedwojenną frekwencję przewozową, by w 1941 r. osiągnąć 3 miliony pasażerów, a w następnych latach nawet nieco więcej. 12 lutego 1945 miasto zostało zajęte przez oddziały sowieckie.

Wyzwolenie i wizje planu sześcioletniego

Walki o Bielsko nie spowodowały większych strat w trakcji tramwajowej. Tabor przetrwał nieuszkodzony w zajezdniach i remizach. Już 27 lutego 1945 r. pierwszy powojenny tramwaj wyruszył na trasę: Dworzec Kolejowy – Cygański Las. Wprowadzono też użytkową nazwę firmy – Bielska Kolej Elektryczna.

W 1949 roku, w ramach wchodzącego w realizację 6-letniego planu budowy gospodarki socjalistycznej w Polsce Ludowej, powstał wielki plan rozbudowy bielskiej trakcji tramwajowej. Projektowano linie: Aleksandrowice-Dworzec, Aleksandrowice-Straconka, a także pod Szyndzielnię i do Szczyrku. Ostatecznie zrealizowano tylko plany budowy pierwszej linii.

Otwarcie linii nr 2

Kamień węgielny pod nową trasę tramwajową położono w lipcu 1950 r. Trasę o długości 2,6 km, jednotorową, z dwoma mijankami i końcową pętlą na Hulance (pierwszą tego typu w Bielsku), zbudowano głównie dzięki czynom społecznym tysięcy bielszczan. Uroczyste otwarcie linii tramwajowej nr 2 nastąpiło 22 lipca 1951. Została ona wyposażona w 6 przystanków, a cały przejazd trwał 16 minut. Linię nr 2 zaprojektowano niezwykle przewidująco, bowiem w latach 50-tych i 60-tych wzdłuż ul. Piastowskiej powstało aż 6 nowych osiedli robotniczych, tzw. ZOR-ów.

Kryzys i likwidacja bielskich tramwajów

Pod koniec lat 60-tych dalsze istnienie trakcji tramwajowej w Bielsku-Białej stanęło pod znakiem zapytania - wówczas w wielu miastach polskich przystąpiono do likwidacji linii tramwajowych. Ogromnie wzrósł ruch samochodowy w centrum miasta, a komunikacja tramwajowa osiągnęła maksimum swych możliwości przewozowych. Formalna decyzja likwidacji trakcji tramwajowej zapadła na sesji MRN 16 września 1970 r.

Pomimo licznych protestów bielszczan, jako pierwsza zakończyła swoje istnienie linia nr 2, co nastąpiło 25 listopada 1970 r., od 1 maja 1971 r. funkcjonowały już wyłącznie autobusy komunikacji miejskiej. Trakcja autobusowa MPK została wtedy znacznie rozbudowana, w oparciu o otrzymane z Łodzi 35 autobusów marki Ikarus w zamian za przekazane wozy tramwajowe. Dwa lata później otrzymała nową trasę autobusowa linia nr 1, która w całości pokryła trasy obu linii tramwajowych.

[edytuj] Linie

Linia nr 1

• w latach 1895-1926: Dworzec kolejowy - 3 Maja - Zamkowa - 1 Maja - pl. Mickiewicza - Partyzantów - Kustronia - Olszówka - Cygański Las
• w latach 1926-1971: Dworzec kolejowy - 3 Maja - Zamkowa - pl. Żwirki i Wigury - Partyzantów - Kustronia - Olszówka - Cygański Las

Linia nr 2

• w latach 1951-1970: Dworzec kolejowy - Piastowska - Aleksandrowice (Hulanka)

Uwaga! W opisie linii podano obecne nazwy ulic, poniżej widnieje przegląd zmian ich nazewnictwa:

• 1 Maja: do 1918 - Pastornak; 1918-1939 - Piłsudskiego; 1939-1945 - Goebbelsa; od 1945 - obecna nazwa
• 3 Maja: do 1918 - cesarza Franciszka Józefa; 1918-1939, 1945-1950 i od 1990 - obecna nazwa; 1939-1945 - Hitlera; 1951-1990 - Lenina
• Partyzantów: do 1935 i 1939-1945 - Blichowa; 1935-1939] - Grażyńskiego; od 1945 - obecna nazwa
• plac Mickiewicza: do 1928 i 1939-1945 - pl. Blichowy; 1928-1939 i 1945-1950 - pl. Narutowicza; 1951-1990 - pl. Obrońców Pokoju; od 1990 obecna nazwa
• plac Żwirki i Wigury: do 1918 - pl. Josephy'ego; 1918-1932 - pl. Wyzwolenia; 1932-1939 i od 1945 - obecna nazwa; 1939-1945 - pl. Goethego
• Zamkowa: do 1918 i 1939-1945 - Przekop Zamkowy; 1918-1939 i od 1945 - obecna nazwa

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Bielskiego Towarzystwa Tramwajowego