Ustrój polityczny Estonii

Z Wikipedii

Estonia jest krajem demokratycznym, w którym występuje wielopartyjny parlamentarno-gabinetowy system rządów. Występuje tu trójpodział i równowaga władz, władza ustawodawcza znajduje się w rękach jednoizbowego parlamentu. Egzekutywa jest dualistyczna – składa się z prezydenta i rządu, a wymiar sprawiedliwości sprawowany jest przez niezawisłe sądy.

Spis treści 1 Zarys historii ustroju 2 Zgromadzenie Państwowe 3 System wyborczy 4 Prezydent 5 Rząd 6 Sąd Państwowy 7 Kanclerz Sprawiedliwości 8 Kontrola Państwowa 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Zarys historii ustroju

Estonia uzyskała niepodległość 24 lutego 1918 r., gdy Rada Seniorów sejmu krajowego ogłosiła Manifest Niepodległości Estonii. Władzę objął Komitet Ocalenia z Konstantinem Pätsem na czele. Wkrótce potem utworzono konstytuantę – Zgromadzenie Ustawodawcze Estonii, którego celem było stworzenie tymczasowej konstytucji. Tak też się stało 4 czerwca 1919 r. Finalną postać konstytucja otrzymała ponad rok później, 15 czerwca 1920 roku.

W latach międzywojennych, w Estonii (podobnie jak i w większość krajów europejskich) miało miejsce siłowe przejęcie władzy przez ugrupowanie autorytarne. Zmiany w konstytucji zaproponowali w 1934 r. wabsowie (członkowie Związku Wojny Wyzwoleńczej) – pragnęli oni supremacji władzy prezydenckiej w kraju. W tym celu zorganizowali referendum. Jednak ówczesny premier Konstantin Päts wprowadził stan wyjątkowy i przeprowadzając faktyczny zamach stanu nie dopuścił do kolejnych wyborów prezydenckich. Władzę w kraju zaczął sprawować reżim autorytarny.

17 czerwca 1940 roku na tereny państw bałtyckich wkraczyły oddziały Armii Czerwonej. Wymusiły one zmiany w rządach i rozpisanie wyborów parlamentarnych. Nowe parlamenty uchwaliły wnioski o przyjęcie w skład ZSRR. Estonia straciła własny byt państwowy po włączeniu jej prawodawstwa w skład ustaw zasadniczych republik radzieckich 25 lipca 1940 roku.

Estonia odzyskała niepodległość gdy ZSRR chyliło się już ku upadkowi. 16 listopada 1988 roku została wydana deklaracja suwerenności, a 2 lutego 1990 roku – deklaracja w sprawie niepodległości państwowej Estonii. Nowa konstytucja została jednak uchwalona dopiero 28 czerwca 1992 roku.

[edytuj] Zgromadzenie Państwowe

Estoński parlament – Zgromadzenie Państwowe (Riigikogu) składa się ze 101 deputowanych, wybieranych w wyborach pięcioprzymiotnikowych: równych, wolnych, powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Kadencja wynosi 4 lata. Mandaty rozdzielane są przy pomocy metody d'Hondta.

Podstawową rolą parlamentu jest uchwalanie ustaw oraz udzielanie pełnomocnictw do tworzenia rządu desygnowanemu przez prezydenta kandydatowi na premiera. Parlament może także kontrolować działalność rządu, poprzez instytucję wotum nieufności wobec rządu lub poszczególnych ministrów.

Parlament wybiera również prezydenta oraz zatwierdza budżet państwa (przyjmuje także sprawozdanie z jego realizacji). W określonych przez konstytucję sytuacjach, Zgromadzenie Państwowe wyłania także kandydata na premiera.

[edytuj] System wyborczy

Deputowani wyłaniani są w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Mandaty rozdzielane są w systemie proporcjonalnym, dla każdego okręgu wyborczego oblicza się tzw. liczbę prostą, która powstaje przez podzielenie ważnych głosów przez przypadające na dany okręg mandaty. Kandydat zostaje wybrany, jeżeli liczba oddanych na niego głosów jest większa lub równa liczbie prostej. Pozostałe mandaty (kompensacyjne) rozdzielane są z wykorzystaniem zmdyfikowanej metody d'Hondta. Próg wyborczy wynosi 5%.

Czynne prawo wyborcze wynosi w Estonii 18 lat, a bierne – 21.

[edytuj] Prezydent

Wybierany jest przez parlament na kadencję trwającą 5 lat. Wymagane jest, aby kandydat na prezydenta miał minimum 40 lat. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale na wniosek Kanclerza Sprawiedliwości może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Uczestniczy w obsadzeniu urzędu premiera i innych stanowisk rządowych, wskazuje kandydata na Kontrolera Państwowego i Kanclerza Sprawiedliwości, powołuje sędziów Sądu Państwowego. W ściśle określonych przez konstytucję przypadkach ma prawo lub obowiązek rozpisać przedterminowe wybory parlamentarne.

Prezydenci Estonii:

• lata 1921-1934 (głowa państwa nosiła wówczas tytuł Starszego Państwa – est. Riigivanem)

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakńczył urzędowanie	Partia
1	Ants Piip	21 listopada 1920	25 stycznia 1921	Estońska Partia Pracy
2	Konstantin Päts	25 stycznia 1921	21 października 1922	Unia Chłopska
3	Juhan Kukk	21 października 1922	2 sierpnia 1923	Estońska Partia Pracy
	Konstantin Päts (drugi raz)	2 sierpnia 1923	26 marca 1924	Unia Chłopska
4	Friedrich Akel	26 marca 1924	16 listopada 1924	Estońska Partia Ludowa
5	Jüri Jaakson	16 listopada 1924	15 listopada 1925	Estońska Partia Ludowa
6	Jaan Teemant	15 listopada 1925	9 listopada 1927	Unia Chłopska
7	Jaan Tõnisson	9 listopada 1927	4 listopada 1928	Estońska Partia Ludowa
8	August Rei	4 listopada 1928	9 lipca 1929	Estońska Socjalistyczna Partia Robotnicza
9	Otto Strandman	9 lipca 1929	12 lutego 1931	Estońska Partia Pracy
	Konstantin Päts (trzeci raz)	12 lutego 1931	19 lutego 1932	Brak
	Jaan Teemant (drugi raz)	19 lutego 1932	19 lipca 1932	Unia Chłopska
10	Kaarel Eenpalu	19 lipca 1932	1 listopada 1932	Unia Chłopska
	Konstantin Päts (czwarty raz)	1 listopada 1932	18 maja 1933	Brak
	Jaan Tõnisson (drugi raz)	18 maja 1933	21 października 1933	Chrześcijańska Partia Ludowa
	Konstantin Päts (piąty raz)	21 października 1933	24 stycznia 1934	Brak

• lata 1938-1940

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
1	Konstantin Päts	24 kwietnia 1938	23 czerwca 1940	Brak

• od 1992 roku

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
2	Lennart Meri	6 października 1992	8 października 2001	Unia Pro Patria
3	Arnold Rüütel	8 października 2001	9 października 2006	Unia Ludowa Estonii
3	Toomas Hendrik Ilves	9 października 2006		Partia Socjaldemokratyczna

[edytuj] Rząd

Działalność rządu, na czele z premierem, jest ściśle powiązana z parlamentem oraz prezydentem. Dzieje się tak, ponieważ zarówno upłynięcie kadencji głowy państwa, jak i Zgromadzenia Państwowego, a także uchwalenie przez Riigikoku wotum nieufności wobec rządu, automatycznie powoduje jego dymisję.

Procedura powoływania nowego rządu jest dość złożona:

• desygnując kandydata na premiera, prezydent jest w swej decyzji niezależny, ale w praktyce jest niemożliwe przeforsowanie kandydata wbrew stanowisku parlamentu,
• akceptacja kandydata prezydenckiego przez parlament musi nastąpić w ciągu 14 dni,
• w przypadku gdy parlament nie zaakceptował kandydata i gdy prezydent rezygnuje z wysunięcia drugiej kandydatury, jak też wówczas gdy ewentualny drugi kandydat nie uzyskał akceptacji parlamentu, zrezygnował lub nie zdołał skompletować rządu, prawo wskazania kandydata przechodzi na Zgromadzenie Państwowe. Jeżeli i tym razem w ciągu 14 dni się nie uda, prezydent rozpisuje przedterminowe wybory parlamentarne.

W celu zainicjowania procedury wotum nieufności wobec rządu, premiera czy poszczególnych ministrów, konieczny jest pisemny wniosek minimum 1/5 składu parlamentu.

Premierzy Estonii w latach:

• 1918-1920

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
1	Konstantin Päts	24 lutego 1918	9 maja 1919	Unia Chłopska
2	Otto Strandman	9 maja 1919	18 listopada 1919	Estońska Partia Pracy
3	Jaan Tõnisson	18 listopada 1919	28 lipca 1920	Estońska Partia Ludowa
4	Ado Birk	28 lipca 1920	30 lipca 1920	Estońska Patia Ludowa
	Jaan Tõnisson (drugi raz)	30 lipca 1920	26 października 1920	Estońska Partia Ludowa
5	Ants Piip	26 października 1920	21 listopada 1920	Estońska Partia Pracy

• 1934-1937

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
	Konstantin Päts (drugi raz)	24 stycznia 1934	3 września 1937	Brak

• 1938-1940

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
6	Kaarel Eenpalu	9 maja 1938	12 października 1939	Brak
7	Jüri Uluots	12 października 1939	21 czerwca 1940	Zgromadzenie Narodowe
8	Johannes Vares	21 czerwca 1940	25 sierpnia 1940	Estońska Partia Komunistyczna

• od 1991 roku

	Imię i nazwisko	Rozpoczął urzędowanie	Zakończył urzędowanie	Partia
	Edgar Savisaar (p.o.)	20 sierpnia 1991	29 lutego 1992	Powszechny Front Estonii
	Tiit Vähi (p.o.)	29 lutego 1992	21 października 1992	(none)
9	Mart Laar	21 października 1992	8 listopada 1994	Unia Pro Patria
10	Andres Tarand	8 listopada 1994	17 kwietnia 1995	(none)
11	Tiit Vähi (drugi raz)	17 kwietnia 1995	17 marca 1997	Estońska Partia Koalicyjna
12	Mart Siimann	17 marca 1997	25 marca 1999	Estońska Partia Koalicyjna
	Mart Laar (drugi raz)	25 marca 1999	28 lutego 2002	Unia Pro Patria
13	Siim Kallas	28 lutego 2002	10 kwietnia 2003	Estońska Partia Reform
14	Juhan Parts	10 kwietnia 2003	12 kwietnia 2005	Res Publica
15	Andrus Ansip	12 kwietnia 2005		Estońska Partia Reform

[edytuj] Sąd Państwowy

Odpowiednik naszego Sądu Najwyższego, ale realizuje również funkcje właściwe dla trybunałów konstytucyjnych, tzn. na wniosek Kanclerza Sprawiedliwości orzeka o ważności aktów wydanych przez władzę ustawodawczą, wykonawczą lub samorządową. Stwierdza czy są one sprzeczne z konstytucją lub ustawami.

Składa się z sędziów powoływanych przez prezydenta. Stanowisko sędziego jest dożywotnie, a może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności tylko na wniosek Kanclerza Sprawiedliwości i za jednoczesną zgodą parlamentu.

[edytuj] Kanclerz Sprawiedliwości

Powoływany jest na 7 lat przez parlament. Jest to wysoki urzędnik państwowy, cechujący się przede wszystkim niezawisłością, który stoi na straży hierarchicznej zgodności aktów prawnych. Zobowiązany jest on do analizowania wszystkich nowych aktów prawnych, jak również zmian i uzupełnień starych oraz do rozpatrywania kwestii powstających na gruncie funkcjonowania urzędów państwowych.

Dodatkowe kompetencje to dysponowanie wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności karnej prezydenta, członków rządu, Kontrolera Państwowego, przewodniczącego Sądu Panstwowego oraz deputowanych.

[edytuj] Kontrola Państwowa

Jest to niezależny organ państwowy, powoływany dla nadzoru nad działalnością gospodarczą państwa. Na jego czele stoi Kontroler Państwowy, powoływany przez parlament na 5-letnią kadencję.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona prezydenta Estonii
• Strona Zgromadzenia Państwowego
• Strona Zgromadzenia Państwowego w j. angielskim
• Strona premiera Estonii