Zamek Królewski w Warszawie

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Zamek Królewski

Położenie	Warszawa (Polska)
GPS	52.24767 21.01417
	Google

Zamek Królewski w Warszawie - zamek barokowy, siedziba władz I Rzeczypospolitej od 1596 do 1795. Zamek Królewski był rezydencją królewską, a także siedzibą Sejmu i Senatu. 29 października 1611 w Sali Senatorskiej zamku, pojmany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego car Rosji Wasyl IV Szujski, oddał hołd królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie. Na zamku 3 maja 1791 Sejm Czteroletni uchwalił konstytucję. W czasie powstania listopadowego 25 stycznia 1831, obradujący na zamku Sejm zdetronizował cesarza Rosji Mikołaja I jako króla Polski. W latach 1926-1939 był siedzibą prezydenta II RP Ignacego Mościckiego. W swojej wielowiekowej historii Zamek Królewski był wielokrotnie dewastowany i ograbiany przez wojska szwedzkie, brandenburskie, niemieckie i rosyjskie.

[edytuj] Historia

Zamek Królewski w Warszawie, 1656, miedzioryt Erika Jönsona Dahlbergha

Pod koniec XIII wieku, za panowania księcia mazowieckiego Konrada II, zbudowano gród drewniano-ziemny zwany Dworem Mniejszym (łac. Curia Minor). Kolejny książę, Kazimierz I, zdecydował o postawieniu w 1350 pierwszego obiektu murowanego na terenie grodu, Wieży Wielkiej (łac. Turris Magna). Pomiędzy 1407 a 1410, Janusz I Starszy wybudował piętrowy gotycki murowany zamek, zwany Dworem Większym (łac. Curia Maior). Charakter nowej siedziby i jej rozmiary (47,5 m na 14,5 m) zadecydowały o zmianie statusu obiektu, od 1414 funkcjonuje już jako Dwór Książęcy, a od 1526 (gdy zmarli ostatni książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz III), staje się rezydencją królewską.

W latach 1548-1556 zamek pozostawał siedzibą królowej Bony Sforzy, żony Zygmunta I. Kolejny polski monarcha, Zygmunt August, realizował w latach 1568-1572 projekt przebudowy obiektu - m. in. dobudowano do Dworu Większego renesansowy Dom Królewski według projektu Giovanniego Baptisty di Quadro, w pracach uczestniczył także sprowadzony ze Śląska architekt Jakub Paar.

W 1595 król Zygmunt III Waza podjął decyzję o gruntownej przebudowie zamku, wykonywano ją w latach 1600-1619, m. in. zrealizowano pięcioskrzydłowe wczesnobarokowe założenie będące dziełem architektów włoskich (Giovanni Trevano, Matteo Castelli). W 1619 ukończono budowę Nowej Wieży Królewskiej (łac. Nova Turris Regia) zwanej także Wieżą Zygmuntowską, o wysokości 60 metrów - znajdowała się ona pośrodku nowo wybudowanej strony zachodniej zamku o długości 90 metrów. Na szczycie wieży umieszczono zegar z pozłacanymi wskazówkami i miedzianymi tarczami, nowa iglica wieży miała 13 metrów wysokości, złocone gałki i miedzianą chorągiewkę na szczycie.

W czasach potopu szwedzkiego w latach 1655-1656 zamek królewski w Warszawie został splądrowany - Szwedzi wywieźli bezcenne obrazy, meble, gobeliny, królewską bibliotekę i archiwum koronne oraz liczne rzeźby, całe posadzki i chorągwie królewskie. W zamku urządzili lazaret wojskowy, co dodatkowo przyczyniło się do dewasatacji obiektu. W kilka miesięcy później dzieła zniszczenia dokonały wojska brandenburskie grabiąc większość elementów marmurowych i zrywając resztę posadzek w zamku. Jeszcze w czasie szwedzkiego oblężenia Warszawy w 1656 kula armatnia uderzyła w iglicę Wieży Zygmuntowskiej co spowodowało jej przełamanie i zniszczenie wskutek upadku na dziedziniec zamkowy.

Już w 1657 rozpoczęto odbudowę zamku, pod kierunkiem włoskiego architekta Izydora Affaity. Z braku funduszy kolejny polski król, Michał Korybut Wiśniowiecki, nie zdecydował się na gruntowną przebudowę obiektu, ograniczając się do usunięcia zniszczeń - z powodu złego stanu rezydencji musiał się przenieść w 1669 do Zamku Ujazdowskiego. Do 1696, kiedy umarł kolejny polski król, Jan III Sobieski, nie przeprowadzano na Zamku Królewskim żadnych poważniejszych prac, ograniczając się jedynie do przeglądu aktualnego stanu obiektu.

Widok na Zamek Królewski od strony północno-wschodniej, Canaletto, 1770

Po wybraniu w elekcji króla Augusta II w roku 1697, zamek zaczął ponownie podupadać - nowy konflikt z królem Szwecji Karolem XII obciążył znacznie budżet królewski. Mimo problemów August II zlecił w 1698 opracowanie projektu przebudowy rezydencji, wykonał go w 1700 sprowadzony z zagranicy Johann Friedrich Karcher. 25 maja 1702 Szwedzi ponownie zajmują Zamek Królewski w Warszawie, urządzając w nim szpital na 500 łóżek, natomiast w Sali Poselskiej i pokojach ministrów stajnię. W 1704 zamek został odbity w oblężeniu przez wojska polskie, jednak wkrótce potem z powrotem przeszedł w ręce wojsk szwedzkich. W 1707, na mocy traktatu pokojowego między Augustem II i Karolem XII do Warszawy wchodzą sprzymierzone wojska rosyjskie a na zamku zamieszkał car Piotr I Wielki. Po dwóch miesiącach siły rosyjskie wycofują się z Warszawy grabiąc z zamku dzieła sztuki, m.in obrazy Tomasza Dolabelli, w tym dwa ważne dla Rosjan dzieła malarskie: Zdobycie Smoleńska i Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich.

W latach 1713-1715 rozpoczęto przebudowę według projektu Karchera. W 1717 przebudowano gruntownie Salę Poselską, która odtąd miała służyć władcom saskim w charakterze sali koronacyjnej. W kolejnych latach, między 1722 a 1723 przebudowano kolejne sale zamkowe - pod kierunkiem architekta Joachima Daniela Jaucha utworzono nową Salę Senatorską, przenosząc elementy wyposażenia starej do nowej lokalizacji, m.in 60 herbów polskich województw, boazerie, gzymsy oraz lizeny. 31 maja 1732 na zamku wybuchł pożar, niszcząc elewację zachodnią oraz część Wieży Zygmuntowskiej i zewnętrzne rzeźby fasadowe, zwane Armaturą.

Zamek Królewski w Warszawie w 1920

Kolejny projekt przebudowy zamku królewskiego powstał po wstąpieniu na tron polski Augusta III w 1733. Nowe plany, powstałe w roku 1734 i rozszerzone w 1737 przez architekta Gaetano Chiaveriego, przewidywały m.in. przebudowę fasady zamku od strony Wisły w stylu rokoko, mającą tworzyć nową tzw. Elewację Saską, a także części północno-wschodniej wraz z wieżą zwaną Altaną gdzie zamierzano dobudować trzy dwupiętrowe ryzality. Prace budowlane według tych projektów realizowano z różną intensywnością w latach 1740-1752. Jednym z najlepszych rzeźbiarzy tego okresu prowadzących prace na zamku, był Jan Jerzy Plersch, który wykonywał kartusze królewskie, sztukaterie oraz statuy, tzw. Figury Sław, dźwigające korony królewskie umieszczone na szczycie środkowego ryzalitu tzw. Elewacji Saskiej od strony Wisły. Ostatnie prace z tego okresu zostały zakończone w pod koniec 1763, po śmierci Augusta III, kiedy Plersch wykonał ostatnie rzeźby i kartusze z herbami województw dla Sali Poselskiej.

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego polskiego monarchy, sprawującego władzę do czasów III rozbioru Polski w 1795, Zamek Królewski przeżywa okres świetności. Wyasygnowane kwoty z budżetu królewskiego oraz mecenat którym król obdarzał artystów i twórców sztuki pozwoliły zrealizować jeden z najbardziej interesujących projektów przebudowy zamku. Wykonano w sumie kilkanaście projektów, opracowali je m .in. architekt francuski Victor Louis, Jan Chrystian Kamsetzer czy Efraim Szreger. Barokowo-klasycystyczne wnętrza wykonywane były według projektów Jakuba Fontany i Dominika Merliniego.

Pomiędzy 19 a 20 grudnia 1806 oraz do 1 do 30 stycznia 1807 na zamku przebywał cesarz francuski Napoleon Bonaparte. Tutaj w 1807 podjął decyzję o utworzeniu Księstwa Warszawskiego, którym miał rządzić saski władca Fryderyk August I, obierając za rezydencję Zamek Królewski. Z XIX wieku pochodzą także kolejne projekty przebudowy opracowane przez polskich architektów: Adama Idźkowskiego i Jakuba Kubickiego. Prace restauracyjne na zamku podjęto dopiero w latach 1915-1939, zostały one przyspieszone po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918, po 123 latach zaborów.

We wrześniu 1939 Zamek Królewski spłonął po niemieckich bombardowaniach, a po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie rozpoczęła się planowa grabież dzieł sztuki z obiektu - 10 października 1939 wyspecjalizowane ekipy niemieckie pod kierunkiem historyków i ekspertów (dr. Dagobert Frey - historyk sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego, Gustaw Barth - dyrektor muzeów wrocławskich oraz dr. Joseph Mühlmann - historyk sztuki z Wiednia) zaczęły demontować posadzki, marmury, rzeźby i elementy kamienne np. kominki i gzymsy - bezcenne zbiory wywożono do Niemiec, magazynów w Krakowie lub wstawiano do warszawskich siedzib nazistowskich dygnitarzy. Zamek został całkowicie ogołocony, nieliczne elementy wyposażenia pozwolono zachować polskiej ekipie z Muzeum Narodowego, opisującej straty i potajemnie sporządzającej dokumentację fotograficzną zamku, pracującej pod kierunkiem historyka sztuki Stanisława Lorentza. 4 października 1939 w Berlinie Adolf Hitler wydał rozkaz wysadzenia Zamku Królewskiego w powietrze, ekipy niemieckich saperów nawierciły otwory na dynamit, jednakże ostateczne zniszczenie obiektu nastąpiło po powstaniu warszawskim, dnia 27 listopada 1944. Decyzja o zniszczeniu zamku wiązała się z nazistowskimi planami całkowitego zburzenia Warszawy, jeden z ich elementów, tzw. Plan Pabsta przewidywał wystawienie monumentalnej Hali Ludowej (niem. Volkshalle) lub Hali Kongresowej NSDAP (niem. Parteivolkshalle) w miejscu Zamku Królewskiego i Pomnika Germanii zamiast Kolumny Zygmunta.

Zamek Królewski w Warszawie w 2005

Po zniszczeniach z 1944 zachowały się tylko przyziemia (piwnice), dolna partia Wieży Grodzkiej, elementy Biblioteki Królewskiej i Arkady Kubickiego. W 1971 zapadła decyzja o odbudowie Zamku, prace budowlane były sfinansowane całkowicie przez składki społeczne. Projekt odbudowy zakończono w 1988, przy dodatkowym wsparciu finansowym ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Obecnie Zamek pełni funkcję muzeum i podlega bezpośrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Każdego roku, Zamek Królewski w Warszawie zwiedza 500 000 ludzi.

[edytuj] Ciekawostki

Ceremonia podpisania konstytucji kwietniowej

W Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, 24 maja 1829 roku odbyła się koronacja królewska cara Mikołaja I Romanowa.
W Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, 23 kwietnia 1935 roku odbyła się uroczystość podpisania konstytucji kwietniowej.
W Kaplicy Małej Zamku Królewskiego w Warszawie przechowywane są insygnia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego: Łańcuch Orderu Orła Białego, miecz ceremonialny Orderu św. Stanisława oraz berło z akwamarynu. W kaplicy znajduje się także urna z sercem Tadeusza Kościuszki.
Na Zamku Królewskim w Warszawie przechowywane są insygnia władzy Prezydenta RP: tłoki pieczętne Prezydenta Rzeczypospolitej, Chorągiew Rzeczypospolitej oraz dokumenty państwowe, które 22 grudnia 1990 roku Ryszard Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Zamek Królewski w Warszawie

[edytuj] Bibliografia

M. M. Drozdowski, A. Zahorski "Historia Warszawy", PWN, Warszawa, 1975
Aleksander Król "Zamek Królewski w Warszawie. Od końca XIII wieku do roku 1944", PIW, Warszawa, 1971
Andrzej Rottermund "Zamek Królewski w Warszawie", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002, ISBN 83-2210-746-3