Alecsander Fawr
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Alecsander III o Facedonia, a elwir yn Alecsander Fawr 21 Gorffennaf 356 CC - 13 Mehefin 323 oedd brenin Macedonia rhwng 336 a 323. Concwerodd y rhan fwyaf o'r Ymerodraeth Bersaidd a rhan fawr o hynny o'r byd oedd yn wybyddus yn ei amser ef.
Yr oedd tad Alecsander, Philip II o Facedonia wedi adeiladu byddin effeithiol dros ben ac wedi concro dinasoedd Groeg. Yn 13 oed rhoddwyd ef dan ofal Aristoteles fel tiwtor. Erbyn 340 yr oedd ei dad eisoes yn rhoi rhan iddo yn llywodraeth y deyrnas.
Llofruddiwyd Philip yn 336 CC gan Pausanias, aelod o'i warchodlu. Daeth Alecsander yn frenin, ond yr oedd nifer o ddinasoedd Groeg wedi codi mewn gwrthryfel wedi clywed y newyddion am farw ei dad. Dangosodd Alecsander ei allu milwrol trwy roi terfyn buan ar y gwrthryfel.
Yr oedd Philip eisoes wedi bwriadu ymosod ar yr ymerodraeth Bersaidd, a gweithredodd Alecsander ar gynlluniau ei dad. Croesodd i Asia Leiaf a gorchfygodd y Persiaid ym mrwydr Granicus. Y flwyddyn ganlynol aeth ymhellach i'r dwyrain, a gorchfygodd frenin Persia, Darius III, ym mrwydr Issus yn Syria.
Concrodd Alecsander Ffenicia wedi gwrachae hir ar ddinas Tyrus, yna aeth ymlaen i'r Aifft, lle cyhoeddwyd ef yn fab y duw Amon. Sefydlodd ddinas Alexandria yn yr Aifft, un o nifer o ddinasoedd a sefydlodd yn dwyn ei enw. Yn 331 gorchfygodd Darius eto ym mrwydr Gaugamela ar lan Afon Tigris. Ychydig yn ddiweddarach lladdwyd Darius gan ei ŵyr ei hun. Yn ddiweddarch concrodd Alecsander Bactriana, lle priododd y dywysoges Roxana, yna croesodd fynyddoedd yr Hindu Kush i ddyffryn Afon Indus, lle gorchfygodd y brenin Indiaidd Porus ym mrwydr Hidaspes.
Bu farw Alecsander ym Mabilon, Mesopotamia yn 32 oed. Mae ansicrwydd beth yn union oedd y clefyd a't lladdodd; math o dwymyn mae'n ymddangos. Wedi ei farwolaeth bu ymladd ffyrnig ymysg ei gadfridogion am ei deyrnas. Ganwyd ei fab, hefyd yn Alecsander, i Roxane wedi marwolaeth ei dad. Daeth ef yn frenin mewn enw am gyfnod byr fel Alecsander IV, ond o fewn ychydig flynyddoedd nid oedd neb o deulu Alecsander yn parhau'n fyw.
Ymhlith y mwyaf llwyddiannus o'r cadfridogion fu'n ymladd am ran o'i deyrnas gellir enwi Ptolemi a ddaeth i rym yn yr Aifft a Seleucus a ennillodd ran helaeth o Asia.
