Antarkto
El Vikipedio
 |
|
| Areo % glacikovrita |
14.425.000km² 98% |
| Loĝantaro | 4.000 somere, 1.000 vintre |
| Politika sistemo | Administrita de la Antarkta traktado |
| Depostulitaj teritorioj |  Argentino Aŭstralio Britio Ĉilio Francio Norvegio Nov-Zelando |
| TTT | Tel. | .aq | +672 |
Antarkto estas kontinento kiu situas en la plej suda parto de la Tero, plejparte sude de la antarkta cirklo kaj ĉirkaŭ la suda poluso. Ĝi estas la malplej loĝata kontinento surtere kaj nenia lando kuŝas ĉi tie kvankam kelkaj gravaj nacioj alpropriĝis parto de ĝi, ĉar la temperaturoj estas tre malfacile eltenebla de homoj. El entute 14.425.000km², 13.720.000 estas ĉiam kovrita de glacio.
Enhavo |
[redaktu] Geografio
La 98 % el tiu kontinenta tero estas glaĉero aŭ bankizo, kun alteco inter 2000 kaj 4000 metroj. Preskaŭ 90% de la monda glacio, 29.000.000 km3, estas en Antarkto. La Antarkta bankizo, kun meza diko de 3 kilometroj, enhavas pli nesalakvon ol la cetero de la tero. Sed spite de tio, la kontinento estas plejparte dezerto: malmulte da pluvo kaj neĝo falas tie. La Suda Poluso, ekzemple, nur ricevas 2 cm da nova neĝo po jaro. Sed la neĝo neniam degelas...
En la "sekaj valoj" de Antarkto pluvo lastfoje venis antaŭ 2 milionoj jaroj.
Antarkto estas pli malvarma ol la Arkto, ĉar:
- La Arkto estas oceano, ne tero kaj akvo retenas varmon pli bone ol tero.
- Antarkto havas pli da neĝo, kiu reflektas 80% da la varmo el la suno.
- La meza alteco de Antarkto estas 2300 metroj, multe pli alta ol la maro de la Arkto. Do la aero estas pli maldensa, do pli malvarma.
- La vento en Antarkto estas tre forta.
La meza vintra temperaturo de Antarkto estas -55 C (218 K).
Se la neĝo kaj glacio iam degelas:
- Antarkto aperus ne kiel unu granda insula kontinento, sed kiel arkipelago.
- La tero de Antarkto, kiu nun estas subpremita de la glacio, leviĝus 500 m (dum 10 mil jaroj).
- La maroj leviĝus 73 m tutmonde.
Antarkto havas bedon de karbo, do la kontinento unufoje estis varma kaj marĉa.
[redaktu] Historio
Post 1800, fokistoj kaj balenistoj ĉasis en la Antarkta Oceano, kaj sekrete atingis la kontinenton. En 1838, la usonano Charles Wilkes pruvis, ke Antarkto estis vere kontinento. Je la 11-a de decembro, 1911, la norvego Roald Amundsen estris la unuajn homojn, kiuj atingis la Sudan Poluson. La brito Robert Falcon Scott ankaŭ atingis la poluson 35 tagojn poste, sed li kaj lia grupo pereis tie.
Hodiaŭ, inter 1000 kaj 4000 scientistoj de proksimume 29 malsamaj landoj loĝas en esploraj stacioj en Antarkto, depende de la sezonoj, sed Antarkto ne havas konstantajn loĝantarojn. Ĉiujare, pli da 10.000 turistoj vizitas Antarkton.
[redaktu] Floro kaj faŭno
Marsupiuloj unufoje loĝis en Antarkto. Tiuj alvenis al Antarkto el Aŭstralio dum la eoceno, kiam la du kontinento estis ankoraŭ unu. Antarkto ne disiĝis de Aŭstralio ĝis la mioceno. La kontinento nun estas plejparte la loĝejo de balenoj, fokoj, sciencistoj, pingvenoj kaj aliaj birdoj. Homo estas la sola granda animalo kiu nun loĝas en la koro de la kontinento.
Antarkto havas la plimulton de la rokoj eltrovitaj, kiuj venis el Marso al Tero. Pro la blanka glacio, meteoritoj estas multe pli videblaj en Antartko ol aliloke.
[redaktu] Politika stato
Dum la 20-a jarcento sep landoj postulis teritoriojn en Antarkto, ĉu pro malkovro aŭ pro posedo de lando pli norde el suda poluso: Argentino - Aŭstralio - Britio - Ĉilio - Francio - Nov-Zelando - Norvegio.
Tio okazis spite al la Antarkta traktato de 1959, laŭ kiu neniu regno povu posedi areojn tie - Antarkto estu la ununura kontinento ĉasta, apartenanta al Naturo kaj ne al la homoj. La ceteraj regnoj ne akceptas tiujn postulojn.
[redaktu] Vidu ankaŭ
