زبان لیتوانیایی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
زبان لیتوانیایی (به لیتوانیایی:lietuvių kalba) زبان رسمی جمهوری لیتوانی‌ست و ۴میلیون گویشور دارد.
لیتوانیایی در کنار زبان لاتویایی دو زبان زنده از خانواده زبان‌های بالتیک می‌باشند. لیتوانیایی زبان دولتی لیتوانی و یکی از زبان های رسمی اتحادیه اروپاست.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه
از آنجا که زبان لیتوانیایی هنوز بسیاری از ویژگیهای زبان هند و اروپایی را در خود نگه‌داشته‌است،پس مورد توجه زبانشانسان برای پژوهش بر روی زبان یادشده‌است. آنچنان که آنتوان میه زبانشناس نامدار فرانسوی گفته‌است:«هر کس که آرزوی شنیدن شیوه سخن‌راندن هندواروپاییان را دارد باید بیاید و به یک روستایی لیتوانیایی گوش فرادهد.»
چنین انگاشته می‌شود که زبان‌های بالتیک پس از جدایش از زبان نیاهندواروپایی در کنار زبان‌های اسلاوی یک خانواده را ساخته‌بوده‌اند.
پخش دو گروه خاوری و باختری در میان زبان‌های بالتیک میان سالهای ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلادی رخ‌داده‌است. جدایش میان دو زبان لیتوانیایی و لاتویایی نیز پس از سال ۸۰۰ (میلادی) رخ داده است. دو زبان یاد شده پیش از آن دیری به گونه دو گویش از یک زبان در کنار هم می‌زیسته‌اند. دوره این اتنقال از دو گویش به دو زبان را میان سده‌های ۱۴ تا ۱۷ میلادی برآورد می‌کنند. دستیابی آلمان‌ها بر بخشی که امروزه برابر با لاتویاست نیز در سده‌های ۱۳ و ۱۴ میلادی بر گسترش این استقلال زبانی اثرگذار بود.
کهن‌ترین نوشته‌ها به زبان لیتوانیایی سروده‌های آیینی برگردان‌شده‌ای‌ست از سالهای ۱۵۰۳-۱۵۲۵. کتاب‌های چاپی به پس از سال ۱۵۴۷ برمی‌گردند،ولی تا سده ۱۸ این زبان به مرحله ادبی نرسیده بود. پس از شورش ژانویه در ۱۸۶۴ میخائیل مورافیوف روس فرماندار کل لیتوانی آموش و نشر به زبان لیتوانیایی را ممنوع نمود و بره‌گیری از الفبای لاتین را نیز بازداشت. با این همه چاپ کتاب به زبان لیتوانیایی در بیرون از مرزها در پروس خاوری و آمریکا پی‌گرفته‌شد. قاچاقچیان کتاب با اینکه با تهدید زندان روببه‌رو بودن ولی کتاب‌ها را به درون مرز می‌رساندند و اینگونه سوخت نیازا برای ملی‌گرایان رافراهم می‌نمودند تا اینکه سرانجام در ۱۹۰۴ منع پیشین برداشته شد.
یوناس یابلونسکیس(۱۸۶۰-۱۹۳۰) همیاری‌های شایانی برای سامان‌دادن و استانداردنمودن زبان لیتوانیایی انجام‌داد. از ۱۹۱۸ لیتوانیایی زبان رسمی لیتوانی شد. در زمان چیرگی شوروی بر لیتوانی زبان لیتوانیایی در کنار زبان روسی که زبان رسمی شوروی بود،زبان رسمی لیتوانی ماند،ولی همواره روسی بر لیتوانیایی پیشی داشت.
[ویرایش] پراکندگی
به لیتوانیایی در اصل در لیتوانی گفتگو می‌شود. همچنین لیتوانیاییانی که در روسیه سفید،لهستان و کالینیگراد اوبلاست روسیه می‌زیند نیز به این زبان سخن‌می‌گویند. همچنین گروه‌های کوچنده لیتوانیایی‌زبانی نیز در کشورهای آرژانتین،استرالیا،برزیل،کانادا،استونی،ایسلند،ایرلند،نروژ،روسیه،سوئد،انگلستان،آمریکا و اوروگوئه نیز می‌زیند.
برپایه سرشماری سال ۱۹۹۸ هشتاد درسد مردمان لیتوانی لیتوانیایی‌زبانند،البته دیگر ملیت‌های باشنده این کشور نیز تا اندازه‌ای به این زبان سخن می گویند. برپایه آمار سال ۱۹۹۳ در گستره جهان ۴میلیون تن به زبان لیتوانیایی سخن‌می رانند.
[ویرایش] آواشناسی
لیتوانیایی دارای ۱۲ واکه است:
| حرف بزرگ | A | Ą | E | Ę | Ė | I | Į | Y | O | U | Ų | Ū |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| حرف کوچک | a | ą | e | ę | ė | i | į | y | o | u | ų | ū |
| IPA | ɐ ɐˑ |
ɐˑ | æ æˑ |
æˑ | eˑ | i | iˑ | iˑ | oˑ o |
u | uˑ | uˑ |
همخوان‌های لیتوانیایی ۲۰ تا هستند:
| حرف بزرگ | B | C | Č | D | F | G | H | J | K | L | M | N | P | R | S | Š | T | V | Z | Ž |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| حرف کوچک | b | c | č | d | f | g | h | j | k | l | m | n | p | r | s | š | t | v | z | ž |
| IPA | b | ts | ʧ | d | f | ɡ | ɣ | j | k | l | m | n | p | r | s | ʃ | t | ʋ | z | ʒ |
همچنین برای نمایش صدای خ از ch سود برده می‌شود.
نمایش چیدمان الفبایی لیتوانیایی:
| A | Ą | B | C | Č | D | E | Ę | Ė | F | G | H | I | Į | Y | J | K | L | M | N | O | P | R | S | Š | T | U | Ų | Ū | V | Z | Ž |
| a | ą | b | c | č | d | e | ę | ė | f | g | h | i | į | y | j | k | l | m | n | o | p | r | s | š | t | u | ų | ū | v | z | ž |
[ویرایش] نمونه‌های زبانی
- iki :بدرود(نارسمی)
- prašau (پراشاو) :خواهشمندم
- ačiū (آچ‌یو) :سپاسگذارم
- taip (تائیپ) :آره
- ne :نه
- Kur yra? (کور ایرا) :کجا؟
- arbata :چای
[ویرایش] منبع
- نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،Lithuanian language. (نسخه ۷ آوریل ۲۰۰۷)
 |
زبان‌های رسمی اتحادیه اروپا |  |
|---|---|---|
| آلمانی | اسپانیایی | استونیایی | اسلونیایی | اسلوواک | انگلیسی | ایتالیایی ایرلندی | بلغاری | پرتغالی | چکی | دانمارکی | رومانیایی | سوئدی | فرانسوی فنلاندی | لاتویایی | لهستانی | لیتوانیایی | مالتی | مجاری | هلندی | یونانی |
||
| منبع: European Union website | ||
| زبان‌های بالتیک | ||
|---|---|---|
| پروسی باستان | ساموژیتی | سلونی | سمیگالی | کوری گالیندی | لاتگالی | لاتویایی |لیتوانیایی | زبان یاتوینگی |
||
