Kalda stríðið
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Kalda stríðið var tímabil átaka, togstreitu og samkeppni Bandaríkjanna og Sovétríkjanna og bandamanna þeirra frá miðjum fimmta áratug til fyrri hluta tíunda áratugar 20. aldar. Átökin milli stórveldanna áttu sér stað á ýmsum sviðum á þessu tímabili: hernaðarbandalög; hugmyndafræði, sálfræði og njósnir; hernaðarleg, iðnaðar- og tækniþróun, þ.á m. geimkapphlaupið; miklum fjármunum var varið til varnarmála, sem leiddi til vopnakapphlaups og kjarnorkuvæðingar; og ýmis leppstríð voru háð.
Hugtakið „Kalda stríðið“ varð til árið 1947. Það virðist fyrst hafa verið notað af Bernard Baruch og Walter Lippmann til þess að lýsa aukinni spennu milli stórveldanna tveggja í kjölfar seinni heimsstyrjaldarinnar.[1] Aldrei kom til beinna hernaðarátaka milli Bandarikjanna og Sovétríkjanna.
Enda þótt Bandaríkin og Sovétríkin hafi verið bandamenn undir lok seinni heimsstyrjaldarinnar voru uppi afar ólíkar hugmyndir um skipan mála eftir stríðið. Dagana 4-11. febrúar 1945 hittust þjóðhöfðingjar Bandaríkjanna, Sovétríkjanna og Bretlands; Franklin D. Roosevelt, Jósef Stalín og Winston Churchill á Yalta-ráðstefnunni og réðu ráðum sínum. Niðurstaðan varð sú að Þýskalandi yrði skipt á milli stórveldanna í þrjú svæði og Berlín, sem var staðsett á yfirráðasvæði Sovétríkjanna, var einnig skipt þannig (seinna urðu fjögur þegar Frakklandi var úthlutað flæmi í Suð-Vestur Frakklandi). Gervöll Austur-Evrópa var á áhrifasvæði Sovétríkjanna þannig að sagt var að Járntjald skipti Evrópu í tvennt. Á næstu áratugum breiddist spennan út frá Evrópu til allra heimshorna. Bandaríkin leituðust við að „halda í skefjum“ útbreiðslu kommúnisma og stofnaði til stjórnmálasambands og bandalaga í þeim tilgangi, einkum í Vestur-Evrópu, miðausturlöndum og Suðaustur-Asíu. Bandaríkjamenn áttu frumkvæðið að Marshallaðstoðinni, sem hófst árið 1948 og stóð í um fimm ár. Sú áætlun var í formi efnahagslegrar aðstoðar til handa stríðshrjáðum löndum Vestur-Evrópu svo þau mættu skjótar vinna sig upp úr örbirgð og tryggja þannig stöðugleika í álfunni. Að sama skapi komu þau að stofnun hernaðarbandalagsins NATO, sem var stofnað 1949. Hinu megin járntjaldsins var Varsjárbandalagið stofnað 1955.
Oft braust stríð næstum því út milli heimsveldanna tveggja, til dæmis í Kóreustríðinu (1950-1953), Kúbudeilunni (1962) og Víetnamstríðinu (1964-1975). Einnig komu tímabil þar sem spennan minnkaði og báðir aðilar leituðust við að draga frekar úr henni. Ógninni um gagnkvæma gereyðingu af völdum kjarnorkuvopna var beitt til að fæla andstæðinginn frá því að gera árás.
Kalda stríðið fjaraði út á níunda áratugnum í kjölfar baráttu fyrir auknum borgaralegum réttindum í Póllandi og umbótastefnu Mikhaíls Gorbatsjev, perestroika og glasnost. Sovétríkin slökuðu á haldi sínu á Austur-Evrópu og Sovétríkin sjálf liðuðust í sundur árið 1991.
[breyta] Tilvísanir
- ↑ Fred Halliday, „Cold War“, hjá Joel Krieger (ritstj.), The Oxford Companion to the Politics of the World 2. útg. (Oxford: Oxford University Press, 2001).
[breyta] Tenglar
- Vísindavefurinn: „Hver var ástæðan fyrir kalda stríðinu? Var það nauðsynlegt eða hefði verið hægt að sleppa því?“
- Vísindavefurinn: „Hverjir aðrir en Bandaríkjaforseti höfðu vald yfir kjarnorkuvopnum Bandaríkjanna á fyrri hluta kalda stríðsins?“
