Esperanto

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Esperanto (tež Internacia lingvo) Esperanto (tež mjezynarodna rěč1)
awtor	Ludwig Lazarus Zamenhof
lěto	1887
kraje	we wjace hač 115 krajach
rěčnicy	njeznate (taksowanje mjez 100 000–1,6 milionami)
klasifikacija	planowe rěče
družina pisma	łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč	Žadny stat, oficialne powužiwane někotrymi mjezynarodnymi organizacijemi
regulowaca institucija	Akademio de Esperanto
rěčne kody
ISO 639-1:	eo
ISO 639-2:	epo
ISO 639-3 (SIL):	ESP
Wikipedija
Wopytaj Wikipediju w Esperanto!
komentar
1 Po titulu prěnjeje knihi: "Международный язык"
pok.·disk.·wobdź.

Symbolej
Chorhoj za Esperanto	Jubilejny symbol Esperanta

Esperanto je najznaćiša, najčasćišo wužiwana planowa rěč, kotruž Ludwig Lazarus Zamenhof hižo w lěće 1887 w měsće Waršawa wutwori. Prěnja kniha je w rušćinje, pólšćinje, němčinje a francošćinje wušła a měješe 44 stronow. Mjeno rěče běše prěnjotnje pseudonym awtora (dr. Esperanto, serbsce: nadźijacy (wosoba)).

Wobsah 1 Wužiwanje 2 Alfabet 3 Gramatika 4 Někotři spisowaćeljo 5 Wotkazy

[wobdźěłać] Wužiwanje

Esperanto so we wjele krajach wužiwa, mjez druhim w Němskej hižo wot wjace hač 100 lět.

Rěčnicy so na pućowanjach a zarjadowanjach zetkawaja, wužiwaja Esperanto w městnych skupinach a w interneće, maja listowe přećelstwa, čitaja literaturu w Esperanće, posłuchaja esperantsku hudźbu a wužiwaja Esperanto we wjele žiwjenskich wokruhach. Druhdy Esperanto funguje jako swójbna rěč. Tež eksistuja radijowe wusyłanja w tutej rěče. Ale tež podkasty hižo eksistuja.

[wobdźěłać] Alfabet

Esperanto wužiwa łaćonski alfabet z někotrymi diakritiskimi pismikami: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. Pismiki q, x, y njeeksistuja w prawych esperantskich słowach. Alfabet je fonematiski.

Esperance	hornjoserbsce	druhi	přikład	přełožk
ĉ	č	němsce tsch	ĉapo	čapka
ĝ	dź	čěsce, chorwatsce: dž	ĝangalo	dźungl
ĥ	ch	tež němsce, pólsce, čěsce ch	ĥoro	chór
ĵ	ž	tež čěsce, chorwatsce ž	ĵurnalisto	žurnalist
ŝ	š	tež čěsce, chorwatsce š	ŝanco	šansa
ŭ	w	tež swahilsce, jendźelsce w	aŭto	awto
v		němsce a pólsce w	vazo	waza

[wobdźěłać] Gramatika

W Esperanće ma kóžda słowna družina swoje wosebite kóncowki, po kotrychž móžeš słownu družinu jasnje spóznać.

słowna družina	kóncowka	přikład		funkcija	komentar
substantiw	o	kato "kóčka"	dika kato "tołsta kóčka"
adjektiw	a	dika "tołsty"
adwerb	e	ofte "husto, často"
werb	i	danci "rejować"		infinitiw	njeeksistuja njeprawidłowne werby
	as	mi dancas "ja rejuju"		prezens
	is	mi dancis "ja rejowach"		imperfekt
	os	mi dancos "ja budu rejować"		futur
	u	dancu "rejowaj(će)"		imperatiw
	us	mi dancus "ja by rejował(a)"		konjunktiw

Substantiwy a adjektiwy maja dwaj padaj, nominatiw (-) a akuzatiw (-n), ale tež dwě gramatiskej čisle, singular (-) a plural (-j). Pluralowy akuzatiw kónči so na -jn, znamješko plurala tuž před tym akuzatiwa steji. Na přikład Paŭlo havas suprasorabajn librojn. "Pawoł ma hornjoserbske knihi."

Lokalne adwerby móža akuzatiwny n měć, hdyž směr zwuraznjeja, na př. tie "tam, tamle" - tien "tam".

Z werba danci "rejować" móže substantiw nastać danco "reja", adjektiw danca "rejowanski" a adwerb dance "rejowansce", ale tež z substantiwa martelo "hamor" móže nastać werb marteli "klepać z hamorom", adjektiw martela "hamorowy" a adwerb martele "z hamorom".

[wobdźěłać] Někotři spisowaćeljo

Hižo w lěće 1887 počachu někotři spisowaćeljo knihi w rěči Esperanto spisować abo literaturu z druhich rěčow přełožować.

• Claude Piron (*1931)
• Feliks Zamenhof (bratr załožerja tuteje rěče) (*1868-†1933)
• Ludwig Lazarus Zamenhof (*1859-†1917)
• Marjorie Boulton (*1924)
• William Auld (*1924-†2006)
• Rikardo Ŝulco (*1906-†1997)
• Trevor Steele (*1940)

[wobdźěłać] Wotkazy

• Wikipedija w Esperantskej rěči
• Wikisłownik w Esperantskej rěči
• (mul) Esperantomondo - Esperanto portalo kaj koresponda servo
• esPodkasto wot Rolfo z Šwicarskeje