Bibel

Vun Wikipedia

De Bibel Hebrääsch: תנ״ך tanakh, Greeksch: η Βίβλος hē biblos) (ok De Hillige Schrift, Dat Book, Gott sien Woort oder De Schrift), vun Greeksch (τα) βίβλια, (ta) biblia (up platt: De Böker) is de hillige Schrift vun dat Christendom. Se hett twee Delen: dat Ole Testament un dat Niege Testament. Vunwegen datt dat ole Testament ok de Jöden ehr Hillig Schrift is, warrt dat ok de jöödsche Bibel nömmt.

Inholtsverteken 1 Spraken 2 Vertellen un Upschrieven 2.1 Dat Ole Testament 2.2 Dat Nee Testament 3 Bibel op Plattdüütsch 3.1 Vör Luther 3.2 Na Luther 3.3 Moderne Mundoorden 4 Weblenken

[Ännern] Spraken

De Bibel is öbersett in unbannig veel Spraken. Man to'n eersten Mal upschreven is se (so, as se hüde dorsteiht) man bloß in dree Spraken: In Hebrääsch sünd de mehrsten Deele vun dat Ole Testament upschreven und in Greeksch dat Nee Testament. Een paar Böker ut dat ole Testament (Daniel un Esra) sünd noch in Aramääsch schreven. Dat is Jesus siene Spraak, de sik vun dat 6.Jahrhunnert vör Christus af an in Palästina utbreedt hett.

[Ännern] Vertellen un Upschrieven

De Bibel is nich vun'n Himmel fullen. Anners, as dat in annere Religionen begäng is (kiek ok bi Koran), meent de meisten Christen nich, dat jem ehr Hillig Book vun Gott süms schreven is. Klaar is: In dat Ole un dat nee Testament gifft dat allerhand Böker. Jedet is in sien Tiet vun sien Schriever oder ok vun mehr Schrievers schreven un tohopenstellt wurrn.

[Ännern] Dat Ole Testament

Dat hett Hunnerten vun Jahren duurt, bit dat ole Testament fardig weer, so as dat nu vörliggen deit. Un ehr öberhaupt een Woort upschreven wurrn is, hett dat Hunnerten vun Jahren geven, dor hefft de Lüde sik de Geschichten, de wi vundage lesen könnt, bloß vertellt vun Generation to Generation. Dorbi hefft se de Geschichten natüürlich ok verännert un torechtmaakt för jem ehre Tiet. Ok as de Geschichten tohopensammelt weeren, weeren se noch nich fardig. In dat eerste Book vun't ole Testament, dat 1.Book vun Mose (oder Genesis) gifft dat eenen ganzen Stremel vun Vertellen ut ganz verscheden Tieden. De sünd eerst mit de Jahren tohopenkamen un so inordent wurrn, as de nu dorstaht. Un ok, as allens upschreven weer, güng dat fudder. Toeerst geev dat lüttjere Böker, wo de enkelten Geschichten in tosamensammelt wurrn sünd. Düsse lüttjeren Böker sünd denn later tohopenwussen mit annere Böker. De Wetenschup vun dat Ole Testament hett rutfunnen, dat de Böker vun den Jahwisten un vun den Elohisten un vun de Preesterschrift tohopenschreven wurrn sünd. De Lüde, de dat maakt hefft, weert de Redaktion benömmt. Een vun de wichtigsten Redaktionen is de vun de Deuteronomisten ween. Dat weer een Grupp oder een School vun Theologen in de Tiet nah den groden Ünnergang vun Jerusalem in dat Jahr 587 v.Chr., de de ganzen Hilligen Schriften nah jem ehr Insichten öberarbeit hefft. De Kanon vun dat Ole Testament is eerst in de Tiet üm Jesus rüm afslaten wurrn.

So is dat Ole Testament nich up eenmal torechtmaakt wurrn, man dat hett Jahrhunnerte duurt, ehr dat so utseeg, as dat nu is. Dat is ok de Orsaak, datt de öllern Delen vun düt Book hebreesch, man de jüngern aramääsch sünd. Mit de Tied hett sik de Spraak in Israel ännert und hebreesch is torüchweken vunwegen de Moderne Spraak Aramääsch. Dor sünd Delen vun de jüngsten Böker vun dat Ole Testament um up aramääsch schreven.

[Ännern] Dat Nee Testament

Veel anners is dat bi dat Nee Testament ok nich lopen. Toeerst weeren de Wöör un Geschichten vun Jesus dor. De sünd wieder vertellt wurrn vun Lüde, de dat süms höört harrn. Denn güng dat eerst mal een ganze Tiet, dat nix upschreven wurrn is, man bloß wieder vertellt. Wenn een dorvun utgeiht, dat Jesus üm dat Jahr 30 rüm an't Krüüz slahn wurrn is, denn so hett dat een Generation lang bloß Vertellen, man keen Böker öber em geven. De öllsten Texten ut dat Nee Testament sünd ok keen Evangelien, man Breven, de de Apostel Paulus schreven hett. In de Wetenschup vun dat Nee Testament warrt hüdigendags annahmen, dat de 1.Breef an de Thessalonichers vun den Apostel Paulus dat öllste Schrieven ut dat Nee Testament is. Denn kaamt eerst de ganzen annern Breven (Römerbreef) un eerst üm de Jahren ründ üm 70 n. Christus ümto sünd denn ok de Evangelien upschreven wurrn. Wenn een genau henkieken deit, kann een in dat Nee Testament ok Stücken finnen, de sünd öller, as de eerste Breef an de Thessalonichers. Dat sünd man bloß korte Stücken ut de Tradition, de denn inboot wurrn sünd in de Breven oder ok in de Evangelien. De Kanon vun dat Nee Testament is üm un bi 200 nah Christus torecht ween.

[Ännern] Bibel op Plattdüütsch

[Ännern] Vör Luther

• Lübecker Bibel. Steffen Arndes, Lübeck 1494
• Kölner Bibel. Heinrich Quentell/Bartholomäus von Unckell, Köln 1478/1479
• Halberstädter Bibel. Lorenz Stuchs, Halberstadt 1522

• Eine westfälische Psalmenübersetzung aus der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts. ünnersöcht un rutgeven vun Erik Rooth, Uppsala 1919

[Ännern] Na Luther

• Johannes Bugenhagen: Bugenhagen-Bibel.
  • Dat Nye Testament düdesch. Mit nyen Summarien edder kortem vorstande vp eyn yder Capittel. Peter Quentel, Köln 1528
  • De Biblie vth der vthlegginge Doctoris Martini Luthers yn dyth düdesche vlitich vthgesettet mit sundergen vnderrichtingen alse men seen mach. Dietz, Lübeck 1533/1534
  • Biblia: dat ys de gantze Hillige Schrifft, Düdesch : Vpt nye thogerichtet, vnde mit vlite corrigert. Hans Lufft, Wittenbarg 1541
• Barther Bibel. Barth 1588

[Ännern] Moderne Mundoorden

• Oldig Boekhoff: Dat näie Testament in dat ostfräske Plattdüts. Auerk 1915
• Heinrich Stolte: Übertragung der Bücher und Briefe des Neuen Testamentes in das Brockhäger Platt. 1933 (nich in Druck rutkamen)
• Johannes Jessen: Dat Ole un dat Nie Testament in unse Moderspraak. Göttingen 1933/1938, ISBN 3-525-60319-3 (Neeoplaag)
• Ernst Voß: Dat Ni Testament för plattdütsch Lüd in ehr Muddersprak oewerdragen. Berlin 1929, ISBN 3-438-02602-3 (Neeoplaag)
• Paul Köppen: Dat Bok Hiob. Auerk 1953
• Karl Homuth: Dat Oll Testament plattdütsch. Dei Lihrbäuker. Aldenborg 1963
• Heinrich Kröger, Rudolf Gensch: Das oole Testament för jeden Sünndag. Soltau 1975
• Rudolf Muuß: Dat Niee Testament Plattdüütsch. Breklum 1975, ISBN 3-7793-0614-X
• Gerrit Herlyn: Dat Neei Testament weergeven un wiedergeven in oostfreeske Taal. Weener 1983, 2 Bänn
• Gerrit Herlyn: 66 Pessalms weergeven un wiedergeven in oostfreeske Taal. Weener 1985, ISBN 3-88761-029-6
• J. J. Neufeld: Daut Niehe Tastament en Psalme - Plautdietsch. Winnipeg/Hillsboro 1987, ISBN 0-919797-76-8
• Friedrich Wille: De Plattduitsche Baibel. Einbeck 1990
• Herbert Ruhberg: Lektionar - Texte ut dat Ole Testament. Hamborg 1995
• Karl-Emil Schade: Dat Ole Testament. Neemönster 1995, ISBN 3-529-04958-1
• Erwin Möller: Jesus owwer sia... De sialigmaken Kunne van iusen Herrn un Heiland Jesus Krist. Ränghiusen 2000, ISBN 3-928700-57-X
• Erwin Möller: Häolt jui wacker! de Breiwe iuden Nuigen Testamente. Ränghiusen 2001, ISBN 3-928700-61-8
• Elmer Reimer: Daut Niehe Tastament. 2001
• Horst Ludwigsen: Dat Olle Testament. Altena 2003, ISBN 3-926890-24-X
• Karl-Emil Schade: Dat Niee Testament. Niemünster 2003, ISBN 3-529-04961-1
• J. J. Neufeld, Ed Zacharias, Isaak Doerksen u. a.: De Bibel, Plautdietsch. Winnipeg 2003, ISBN 0-921788-97-5
• J. H. Friesen: Daut Niee Testament. Heimerzheim 2004
• Christian Fuhst: Dat Plattdüütsch Nee Testament. Bliersdörp 2004
• Anne van der Meiden: Biebel in de Twentse sproake. Enskede 1996-2004, 5 Bänn
• Liudgerstichten: Biebel en Laidbouk ien't Grunnegers.

[Ännern] Weblenken

• Markus 10 op Platt (mp3)
• Lenken to de Themen Kark un Bibel bi plattnet.de (hoochdüütsch)