Van Wikipedia
Hier staan alleen een aantal markante of belangrijke gebeurtenissen en langer durende ontwikkelingen vermeld. Voor een veel groter overzicht van de gebeurtenissen in 1932 kunt u de maandpagina's raadplegen:
- De Grote Depressie sleept voort, hoewel het dieptepunt eind 1931 bereikt lijkt te zijn. De economische crisis leidt tot een toename van het protectionisme: veel landen voeren contingentering (maxima aan de hoeveelheid import) in of verhogen invoerrechten. Nederland, België en Luxemburg tekenen het verdrag van Ouchy ter verlaging van de onderlinge invoerrechten, maar later in het jaar komt Nederland in een handelsconflict met Duitsland.
- In verband met de economische problemen was de betaling van de Duitse herstelbetalingen aan de geallieerden en van de oorlogsschulden van de geallieerden aan de Verenigde Staten voor een jaar opgeschort. In het verdrag van Lausanne worden de Duitse schulden geregeld, zij het dat in het akkoord van vertrouwen aangegeven wordt dat ratificatie pas plaatsvindt als ook de oorlogsschulden met de VS geregeld zijn. President Herbert Hoover is niet bereid tot het verder opschorten van de oorlogsschulden, maar wel tot onderhandelingen over een regeling. Deze onderhandelingen verlopen echter zeer stroef door een gebrekkige samenwerking tussen Hoover en toekomstig president Franklin Delano Roosevelt. Het Franse besluit de oorlogsschulden te betalen, leidt tot de val van het kabinet. België en Polen weigeren te betalen.
- Japan voltooit de verovering van Mantsjoerije op China, en Mantsjoerije verklaart zich onafhankelijk, met ex-keizer Pu Yi als staatshoofd (zie Mantsjoekwo). Mantsjoekwo is een Japanse vazalstaat, en wordt door andere landen niet erkend. Het rapport van de commissie-Lytton is vernietigend over Japan, maar het land weigert toe te geven. Japan dreigt uit de Volkenbond te stappen.
- Ook rond Shanghai raken China en Japan in oorlog. Hier is echter bemiddeling effectief, en de Japanners keren uiteindelijk terug naar hun eigen gebiedje in de internationale consessie.
- Bolivia en Paraguay raken in gewapend conflict over de Gran Chaco-regio, zie Chaco-oorlog. Meerdere pogingen om de beide landen te bewegen tot een diplomatieke oplossing van het conflict te komen, zijn niet effectief.
- De politieke situatie in Duitsland is zeer instabiel. Bij verkiezingen winnen de nationaal-socialisten aan de ene kant en de communisten aan de andere kant veel terrein. De NSDAP wordt de grootste partij. Bij de verkiezingen voor Rijkspresident krijgt Adolf Hitler veel stemmen, maar delft uiteindelijk toch het onderspit tegen zittend president Paul von Hindenburg.
- Na onenigheid met Von Hindenburg valt het kabinet-Brüning II. Er wordt een nieuw kabinet gevormd, geleid door Franz von Papen (zie kabinet-Papen), buitenparlementair en van rechtse signatuur.
- Rijkskanselier Von Papen wordt in een noodverordening tot rijkscommissaris van Pruisen benoemd, met vérrijkende volmachten, zo kan hij Pruisische ministers ontslaan en door door hemzelf gekozen personen vervangen. Ondanks Pruisische protesten wordt de actie als grondwettig beschouwd door het Rijksgerechtshof. Von Papen gebruikt zijn bevoegdheden onder meer voor het samenvoegen van Pruisische en rijkssministeries, daarmee de bijzondere positie van Pruisen binnen het Duitse Rijk opheffend.
- De Rijksdag wordt ontbonden omdat zijn samenstelling niet meer met de politieke situatie in Duitsland overeenkomt, en de nieuwe verkiezingen geven het gebruikelijke beeld met grote winst voor NSDAP en communisten, en verlies voor centrum en gematigd-rechts. Gesprekken tussen Von Hindenburg en Hitler over de vorming van een nieuwe regering hebben geen resultaat: Hitler wil niet meewerken aan een regering, maar slechts de volledige regeringsmacht, wat Von Hindenburg weigert. Von Papen krijgt onbeperkte bevoegdheid tot ontbinding van de Rijksdag, en als een motie van wantrouwen wordt aangenomen tegen de economische crisisplannen van zijn regering, doet hij dit inderdaad, en na slechts 3 maanden zijn er weer nieuwe verkiezingen. Een noodverordening tegen het politieke geweld stelt de doodstraf op onder meer doodslag op politieke tegenstanders en brandstichting met dodelijke afloop.
- De verkiezingen leiden niet tot grote verschuivingen, wel verliezen de nationaal-socialisten een deel van het gewonnen terrein. Nadat NSDAP, SDP en Centrumpartij allen niet bereid blijken zijn regering te steunen, treedt Von Papen af. Onderhandelingen met Hitler lopen opnieuw op niets uit (dit keer is Von Hindenburgs wens dat Hitler een Rijksdagmeerderheid zoekt het struikelblok), en een nieuw kabinet wordt gevormd onder leiding van Kurt von Schleicher, zie kabinet-Schleicher. De gematigde nationaal-socialist Gregor Strasser, die met Von Schleicher had onderhandeld over een vicekanselierschap, wordt gedwongen zijn posities binnen de NSDAP neer te leggen.
- Een grote Ontwapeningsconferentie moet tot algemene ontwapening leiden. Hoewel er veel gesproken wordt over welke wapens wel en niet verboden moeten worden, is bij het einde van het jaar nog geen duidelijke resolutie aangenomen. Duitsland is van mening dat het vanwege het verdrag van Versailles op het gebied van bewapening is achtergesteld, en stelt dat als de uitkomst van de conferentie niet is dat de Versailles-normen voor alle landen gelden, Duitsland dit deel van het verdrag van Versailles als niet-meer-geldig zal beschouwen. Duitsland blijft enige tijd weg van de conferentie, totdat dit principe van pariteit (geen striktere eisen voor Duitsland dan voor andere landen) door de voornaamste geallieerden wordt erkend.
- In Ierland komt een meer nationalistische regering aan de macht, onder Eamon de Valera. Deze wenst onder meer de eed van trouw aan de Britse Kroon af te schaffen. Het verbod op republikeinse organisaties zoals de IRA wordt opgeheven.
- De Franse president Paul Doumer komt om bij een aanslag. De dader, de Russische immigrant Paul Gorgulov, wordt berecht en ter dood gebracht.
- Siam krijgt een nieuwe grondwet, waarin het land een constitutionele democratie wordt met sterk verminderde macht van de koning.
- Op 28 mei wordt het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. De afsluiting van de Zuiderzee is daarmee voltooid. Het afgesloten deel wordt het IJsselmeer, het overblijvende deel de Waddenzee.
- In België leidt de taalkwestie tot veel politieke instabiliteit, maar worden ook de eerste taalwetten goedgekeurd: de openbare besturen in Nederlandstalige gebieden zullen voortaan het Nederlands gebruiken, en ook de lagere en middelbare scholen worden in Vlaanderen vervlaamst.
- De democratische kandidaat Franklin Delano Roosevelt verslaat de zittende president Herbert Hoover in de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten.
- De Volkenbond bemiddelt in een conflict tussen Polen en Danzig.
- In de Sovjet-Unie worden onder meer Grigori Zinovjev en Lev Kamenev uit de partij gezet omdat zij wetenschap zouden hebben gehad van anti-revolutionaire activiteiten zonder daartegen iets te ondernemen.
- De regering van Perzië zegt het consessiecontract van de Anglo-Persian Oil Company op, hopende in nieuwe onderhandelingen gunstiger voorwaarden te kunnen afdingen. De compagnie en het Verenigd Koninkrijk verklaren de opzegging als onwettig te beschouwen.
- De Olympische Zomerspelen worden gehouden in Los Angeles. Voor het eerst wordt een Olympisch dorp gebouwd, dat overigens alleen voor de mannelijke deelnemers gebruikt wordt.
- Cockcroft en Walton bouwen de eerste atoom-smasher en zetten lithium om in helium.
- januari
- 5 - Umberto Eco, schrijver van onder meer het boek In de Naam van de Roos
- 14 - Antonio Maspes, Italiaans wielrenner (overleden 2000)
- 22 - Gerard Nijenhuis, Nederlands schrijver en dichter
- 22 - Piper Laurie, Amerikaans actrice
- 24 - Rients Gratama, Nederlands kleinkunstenaar
- februari
- maart
- april
- mei
- juni
- juli
- 6 - Robert Jasper Grootveld, Nederlands kunstenaar
- 6 - Herman Hertzberger, Nederlands architect
- 9 - Donald Rumsfeld, Amerikaans minister van Defensie onder president George W. Bush
- 11 - Marjan Berk, Nederlands schrijfster en actrice
- 12 - Eddy Wally, Vlaams zanger
- 14 - Del Reeves, Amerikaans countryzanger en komiek (overleden 2007)
- 17 - Wojciech Kilar, Pools componist
- 20 - Nam June Paik, (Zuid-)Koreaans-Amerikaans kunstenaar
- 22 - Oscar de la Rente, modeontwerper
- 22 - Coy Koopal, Nederlands voetballer
- augustus
- september
- oktober
- november
- december
- 3 - Corry Brokken, Nederlands juriste en zangeres, vertegenwoordigde Nederland drie keer op het Eurovisie Songfestival
- 5 - Little Richard, Amerikaans rock and roll-artiest
- 7 - Ellen Burstyn, actrice
- 7 - Gerard van den Berg, Nederlands radio- en televisiepresentator
- 8 - Charly Gaul, Luxemburgs wielrenner
- 15 - Edna O'Brien, Iers schrijfster
- 20 - John Hillerman, Brits acteur
- 24 - Donald Jones, Amerikaans-Nederlands acteur, danser en zanger
- januari
- februari
- 10 - Edgar Wallace (56), Brits detectiveschrijver
- 12 - Charles Le Goffic (68), Frans schrijver
- 16 - Jan Ernst Heeres (73), Nederlands historicus en politicus
- 16 - Ferdinand Buisson (70), Frans politicus
- maart
- 3 - Eugen d'Albert (67), Schots-Duits componist en pianist
- 5 - Johan Thorn-Prikker (63), Nederlands-Duits kunstenaar
- 7 - Aristide Briand (69), Frans politicus
- 8 - Jan de Louter (84), Nederlands rechtsgeleerde
- 12 - Ivar Kreuger (52), Zweeds lucifermagnaat (zelfmoord)
- 14 - George Eastman (77), Amerikaans uitvinder en zakenman (Kodak) (zelfmoord)
- 14 - Friedrich August Haselwander (72), Duits uitvinder
- 23 - Willem Caland (72), Nederlands taalkundige
- 26 - Laurentius Schrijnen (70), bisschop van Roermond
- 29 - Filippo Turati (74), Italiaans socialistisch politicus
- 30 - Eduard Sievers (81), Duits taalkundige
- april
- 2 - Adrianus Cornelis Antonie van Vuuren (67), Nederlands politicus
- 4 - Ottokar Czernin (59), Oostenrijk-Hongaars politicus
- 4 - Wilhelm Ostwald (78), Duits chemicus
- mei
- 6 - Jacques Coenraad Hartogs (51), Nederlands industrieel (Enka/AKU)
- 7 - Paul Doumer (52), president van Frankrijk (aanslag)
- 7 - Albert Thomas (53), Frans socialistisch politicus, voorzitter van het Internationaal Arbeidsbureau
- 15 - Inukai Tsuyoshi (76), premier van Japan (aanslag)
- 24 - Jan Lodewijk Pierson (70), Nederlands predikant
- mei - Wilhelm Kahl (82), Duits jurist
- mei - Jan Tijmen Linthorst Homan (58), Nederlands bestuurder
- juni
- juli
- augustus
- 2 - Ignaz Seipel (56), Oostenrijks politicus
- 5 - Israël Querido (59), Nederlands dichter
- 19 - Johann Schober (57), Oostenrijks politicus
- 24 - Herman van Cappelle (74), Nederlands geoloog en museumdirecteur
- 29 - Jean Nouguès (57), Frans componist
- 30 - Willem van Rossum (77), Nederlands kardinaal
- augustus - Henri Wynoldy Daniëls, Nederlands schermer
- september
- 6 - Sir Gilbert Parker (69), Canadees-Brits schrijver
- 11 - Cornelis Jan Koning (69), Nederlands bacterioloog
- 13 - Julius Röntgen (77), Duits pianist
- 14 - Paul Gorgulov (37), moordenaar van Paul Doumer (executie)
- 16 - Ronald Ross (75), Schots arts, pionier in de malariabestrijding
- 19 - Manfredi di Gravina, zittend volkenbondscommmissaris voor Danzig
- 19 - J.J.C. Ament (68), Nederlands politicus
- 20 - Max Slevogt (63), Duits schilder
- 28 - Pierre De Geyter (83), Frans componist van onder meer de Internationale.
- september - Ovide Decroly (61), Belgisch pedagoog
- oktober
- 3 - Max Wolf (69), Duits astronoom
- 10 - Jan Willem IJzerman (81), Nederlands ingenieur en politicus
- 29 - Frits Lapidoth (71), Nederlands journalist
- 30 - Baron Paul Methuen (87), Brits veldmaarschalk
- november
- 4 - Salomon Reinach, Frans geschiedkundige
- 6 - Jozef van der Grinten (47), Nederlands jurist
- 9 - Johannes Zaaijer (56), Nederlands geneeskundige
- 15 - Dirk Witte (47), Nederlands liedjesschrijver en zanger
- 16 - Carry van Bruggen (51), Nederlands schrijfster
- 27 - Anton van Rooy (62), Nederlands zanger
- december
- 3 - Charles Spronck (74), Nederlands geneeskundige
- 4 - Antonius Hensen (78), Nederlands kerkhistoricus
- 6 - Eugène Brieux (74), Frans toneelschrijver
- 18 - Eduard Bernstein (83), Duits politicus
- 19 - Karl Friedrich Nowak (50), Oostenrijks schrijver
- 25 - Alex graaf van Lynden van Sandenburg (59), Nederlands politicus
Kalenders
