Śmierć

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy śmierci w biologii i psychologii. Zobacz też: śmierć (ujednoznacznienie).

W kulturze zachodniej powszechnym symbolem śmierci jest ludzki szkielet

Śmierć (łac. mors, exitus letalis) - stan charakteryzujący się ustaniem oznak życia, spowodowany nieodwracalnym zachwianiem równowagi funkcjonalnej i załamania wewnętrznej organizacji ustroju.

Śmierć człowieka stwierdza się w momencie całkowitego i nieodwracalnego uszkodzenia pnia mózgu, stwierdzanego zestawem badań; nie używa się elektroencefalografu. Stan śmierci klinicznej daje możliwość przywrócenia życia za pomocą reanimacji.

Poza śmiercią całego organizmu można także wyróżnić śmierć:

poszczególnych organów (np. śmierć kory mózgu, serca, nerek, wątroby)
tkanek
komórek

Pojęcie śmierci rozmywa się w przypadku organizmów zdolnych do regeneracji brakujących części ciała (np. pierścienice), roślin (u których możliwe jest odtworzenie całego organizmu nawet z jednej komórki), czy też bakterii wytwarzających spory (formy przetrwalnikowe).

[edytuj] Przyczyny śmierci

Można wyróżnić kilka rodzajów śmierci, ze względu na czynniki, które ją spowodowały:

śmierć fizjologiczna - następuje wskutek procesów starzenia się,
śmierć z przyczyn chorobowych - następuje z powodu choroby,
śmierć gwałtowna - w następstwie urazu (mechanicznego, chemicznego, termicznego, radiacyjnego itp.).

Ze względu na szybkość zgonu podział jest następujący

śmierć powolna - zgon poprzedzony jest agonią trwającą od kilku minut do wielu godzin,
śmierć nagła - do zgonu dochodzi natychmiast - w ciągu kilku sekund.

Określenie śmierć gwałtowna powolna nie jest zatem nielogiczne, gdyż dotyczy śmierci następującej powoli z powodu urazu.

[edytuj] Znamiona śmierci

Brak krążenia mózgowego - angiografia - śmierć mózgu

Znamiona śmierci (łac. stigmata mortis) dzielimy na:

znamiona niepewne:
- brak oddechu
- brak tętna
- bladość powłok (łac. palor mortis)
- oziębienie skóry
znamiona pewne:
- plamy opadowe (łac. livores mortis) - mogą pojawić się jeszcze za życia, w trakcie agonii w postać tzw. "róż cmentarnych"
- zmiany w oku
- stężenie pośmiertne (łac. rigor mortis)
- autoliza (łac. autolysis)
- gnicie (łac. putrefactio)
- strupieszenie (łac. mumificatio)
- przeobrażenie tłuszczowo-woskowe (łac. saponificatio)
- przeobrażenie torfowe (łac. sphagnum)
- zeszkieletowanie

Bladość powłok, wysychanie pośmiertne, oziębienie zwłok, zmiany w oku, plamy opadowe oraz stężenie pośmiertne należą do tzw. wczesnych zmian pośmiertnych.

Autoliza, gnicie, strupieszczenie, przeobrażenie tłuszczowo-woskowe, przeobrażenie torfowe oraz zeszkieletowienie należą do tzw. późnych zmian pośmiertnych.

[edytuj] Najczęstsze przyczyny zgonów

[edytuj] W Polsce

W Polsce najczęstszymi przyczynami zgonów są choroby serca (48% wszystkich zgonów, GUS 2000), choroby nowotworowe (23%) oraz urazy i zatrucia (8%).

[edytuj] Na świecie

Stany Zjednoczone - w 2002 roku główną przyczyną zgonów w USA były choroby serca.

[edytuj] Psychologia o śmierci

[edytuj] Fazy psychicznego procesu umierania

(wg Elisabeth Kübler-Ross, 1969)

zaprzeczenie (w przypadku chorych - negacja diagnozy, szok, niedowierzanie)
gniew
pertraktacje (negocjacje z Bogiem o przedłużenie życia, składanie obietnic)
depresja (poczucie utraty sił)
akceptacja śmierci (uspokojenie)

[edytuj] Śmierć w kulturze i sztuce

Śmierć jest motywem często stosowanym we wszelkiego rodzaju sztuce. Od starożytności powstawały personifikacje śmierci. Najczęściej temat występował w średniowieczu (duży wpływ wywarła epidemia dżumy), kiedy to zostały wypracowane cztery alegorie, toposy, dotyczące śmierci:

Taniec śmierci - (z fr. danse macabre)
Ubi sunt? (łac.) - zwany też Gdzież oni są?
Memento mori - pamiętaj o śmierci.
śmierć jako kościotrup (czasami z gnijącymi jeszcze ciałem), najczęściej kobieta przepasana tkaniną.

Motyw śmierci pojawiał się później często w baroku i romantyzmie.

Śmierć - olej na płótnie Jacka Malczewskiego, przedstawiający Śmierć - młodą kobietę, stojącą przed klęczącym starcem. Anioł Śmierci jest w interpretacji Malczewskiego Aniołem spokoju i wyzwolenia.

[edytuj] Śmierć w kulturze współczesnej

Wielu współczesnych twórców, nawiązując do tradycji, personifikowało śmierć. Przykładami mogą być:

Literatura: Śmierć z książki Terry'ego Pratchetta
Komiks: Śmierć z serii Sandman autorstwa Neila Gaimana

[edytuj] Śmierć w religii

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Śmierć jest częstym elementem symboliki religijnej, czy to w związku z powstaniem z martwych, czy reinkarnacji.

W mitologiach wyznań politeistycznych i henoteistycznych często obecne były istoty wyższe kojarzone ze śmiercią (np. Hel w mitologii nordyckiej, czy Hades w greckiej). Czasami, jak w przypadku Ozyrysa w mitologii egipskiej, bóg śmierci był jednocześnie bogiem życia.

[edytuj] Śmierć w wierzeniach egipskich

Ludność egipska, wierzyła, ze jeżeli ciało po śmierci nie ulegnie rozpadowi i będzie miało dużo majątku, to w życiu pośmiertnym będzie mu się dobrze wiodło. Dlatego Egipcjanie mumifikowali zwłoki, budowali ogromne grobowce i wkładali do nich znaczną część majątku.

[edytuj] Śmierć w mitologii greckiej

Achilles zabija trojańskiego więźnia przed obliczem Charona

Według mitologii greckiej zmarły trafia do Hadesu, zmarłemu należy włożyć do ust obola aby mógł zapłacić Charonowi za przewóz przez rzekę Styks. Personifikację śmierci stanowił bóg Tanatos, brat snu - Hypnosa. Jedną z funkcji boga Hermesa, jako Hermes Psychopompos było przenoszenie/prowadzenie dusz zmarłych do krainy zmarłych. Najgorsi przestępcy trafiali do Tartaru, natomiast dobrzy za życia ludzie trafiali na Pola Elizejskie.

[edytuj] Śmierć w wierzeniach Słowian

W świetle analogii antropologicznych wynika, że według Słowian elementów duchowych (choć zakres pojęciowy określeń duch i dusza był wśród Słowian dość szeroki, o stosunkowo zatartych granicach) było w człowieku zapewne więcej niż tylko jeden, a ich losy pośmiertne były różne. Według jednej z bardziej popularnych koncepcji, wyodrębniano dwie zasadnicze formy składowe ducha - duszę jaźni i życia. Jeden z tych pierwiastków jako iskra boża stanowił reinkarnowany element życia, który po śmierci (poprzez Wyraj Niebiański lub też Drzewo Przodków) powracał na ten świat by się odrodzić. Drugi przenikał na inną płaszczyznę bytowania lub też był odsyłany jak najwcześniej do Nawii by zjednoczyć się z przodkami.

[edytuj] Śmierć w wierzeniach Majów i Azteków

Często składane były w tych państwach ofiary z ludzi (zwykle jeńców, lecz nie brakowało też ochotników), których śmierć była konieczna do zadowolenia bogów. Złożenie się w ofierze było zaszczytem.

[edytuj] Śmierć w hinduizmie

W hinduizmie śmierć nie jest kresem życia. Przejęta jest tu wiara w reinkarnację, czyli ponowne wcielanie się atmana (duszy). Nie musi to jednak być wcielenie w człowieka, a na przykład w zwierzę albo boga.

[edytuj] Śmierć w buddyzmie

Buddyzm odziedziczył koncepcję reinkarnacji po braminizmie, jednak równocześnie odrzuca koncepcję duszy nieśmiertelnej (anatman). Po śmierci następuje rozpad człowieka na pięć składników, tzw. skandh - forma materialna, uczucia, rozum, wola, świadomość. Jedynie karma danego człowieka przeniesie się do przyszłego wcielenia.

Zwolennicy koncepcji czittamatra, przyjętej zarówno w buddyzmie tybetańskim jak i w zen, mają jeszcze bardziej wysublimowaną teorię. Jej opis znajduje się w artykule czittamatra.

[edytuj] Śmierć w judaizmie

Żydzi wierzą w życie pośmiertne i uważają, że dusza nazywa się nephesz. W ruchu kabała pojawia się wiara w reinkarnację. W czasach Biblijnych Żydzi wierzyli, że dusza umiera (Ez 18,4).

Zmartwychwstanie - obraz Szymona Czechowicza

[edytuj] Śmierć w religii chrześcijańskiej

Na podstawie nauk i zmartwychwstania Chrystusa chrześcijanie wierzą, iż śmierć jest przejściem z doczesności do wieczności, a dusza człowieka zostaje zbawiona lub potępiona. W katolicyzmie rozwijana jest myśl Arystotelesa i św. Tomasza, głosząca, że człowiek to jedność duszy i ciała. Dusza jest formą człowieka, która z substancji tworzy jego ciało. Śmierć jest stanem nienaturalnym – stanem rozłączenia duszy i ciała. Zmartwychwstanie polega na przywróceniu naturalnego stanu – dusza na nowo organizuje substancję człowieka mającego zarówno duszę, jak i ciało.

[edytuj] W czasach pierwszych chrześcijan

[edytuj] W średniowieczu

Motywy:
danse macabre – taniec śmierci. W średniowieczu bardzo często przedstawiany w literaturze i sztuce. Polegał na zobrazowaniu śmierci jako rozkładającej się kobiety zapraszającej do tańca po kolei każdego człowieka, niezależnie od jego położenia w hierarchii i zamożności.

memento mori – pamiętaj o śmierci. Śmierć mogła bowiem zaskoczyć człowieka w każdym momencie. Panujące epidemie, zarazy, najazdy wrogów dziesiątkowały średniowieczne miasta. Coraz więcej ludzi zaczęło dostrzegać nietrwałość życia ziemskiego. Pisarze w swych utworach opisywali marność egzystencji ludzkiej. Bojaźliwy stosunek ludzi średniowiecznych do śmierci i Boga wynikał głównie z powodu bezradności wobec chorób i różnych zaraz. Człowiek dużo częściej niż dziś stykał się ze śmiercią. Widział jak umierają jego bliscy, nie mogąc im pomóc.

ars moriendi – Sztuka Umierania: na przykładzie Rolanda- Śmierć Rolanda na polu walki przedstawiona została przez autora w sposób niezwykle patetyczny. Sam moment umierania pokazany jest nie jako krótka chwila, lecz wypełniony wieloma gestami i zachowaniami bohatera skomplikowany rytuał. Ostatni moment jego życia nabiera wymiaru symbolicznego: "Biegnie rycerz pędem na szczyt góry, położył się na zielonej murawie twarzą do ziemi. Pod siebie kładzie swój miecz i róg. Ku Hiszpanii obrócił twarz".

Bieg na szczyt góry ma być ostatecznym znakiem zdobycia nieśmiertelnej sławy; w ostatniej chwili życia Roland pnie się po raz ostatni wzwyż, by spojrzeć na świat i podbity kraj z tej perspektywy. Położenie się na murawie oznacza godne i świadome zakończenie życia, koniec służby ojczyźnie i swojemu rycerskiemu powołaniu. Natomiast zwrócenie twarzy w stronę Hiszpanii stanowi symboliczny gest oznaczający świadomość tego, że zostało dokonane dzieło wielkie, dla które go warto umrzeć. Roland umiera z przeświadczeniem, że zasłużył na zbawienie, wypełnił bowiem swój rycerski obowiązek do końca. Gdy bohater umiera, "Bóg zsyła mu swego Anioła Cherubina i świętego Michała opiekuna, a z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju".

mors repentina – nagła śmierć.

psychostazja – ważenie dusz.

[edytuj] Dzisiaj

Współcześnie w chrześcijaństwie śmierć nadal znajduje się na pograniczu tabu. Podkreśla się prawo do godnej śmierci (por. działalność Matki Teresy), ale jednocześnie odmawia się jednostce prawa do decydowania o życiu innych (por. dyskusja wokół aborcji oraz kary śmierci), a nawet swoim (por. eutanazji). Umieranie (agonia) człowieka jest dla jego rodziny i znajomych faktem bolesnym i trudnym do pogodzenia, ale jednocześnie zachowuje się wiarę, że śmierć ciała nie oznacza śmierci duszy i jest dopiero początkiem nowego, niebieskiego życia (por. pogrzeb chrześcijański, świętych obcowanie).

[edytuj] Śmierć w wierze muzułmańskiej

Według wierzeń muzułmanów po śmierci dusza spotyka dwóch aniołów śmierci - Munkara i Nakira. Aniołowie zadają jej pytania o przebieg życia. Dusze ludzi bogobojnych są pozostawione w spokoju i mogą oczekiwać na Dzień Sądu, obserwując co się dzieje na świecie. Dusze grzeszników poddawane są torturze grobu, która jest niejako wstępem do mąk piekielnych. Duszę męczenników idą prosto do raju, gdzie wcielają się w ptaki aż do Dnia Sądu, kiedy zmartwychwstaną ich ludzkie ciała [1]

Według Koranu każdy człowiek, nawet zbrodniarz, zasługuje na pogrzeb, który powinien odbyć się najpóźniej dobę po zgonie.