Lędzianie
Z Wikipedii
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.
|
Źródła wymieniające Lędzian-Lędziców: |
Lędzianie (Lędzanie/Lędzice) - plemię zachodniosłowiańskie. W Geografie Bawarskim Lędzianie występują pod nazwą Lendizi i posiadają 98 grodów.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Przed okresem wędrówek ludów tereny zajmowane później przez Lędzian należały do związku plemiennego Lugiów, (Kultura przeworska, Kultura puchowska).
- Po roku 833 ziemie lędziańskie weszły w skład Państwa Wielkomorawskiego. W pierwszych dziesięcioleciach X wieku Lędzianie dostali się zapewne pod wpływy koczowniczych Madziarów.
- Natomiast, jak na to wskazują wzmianki w latopisach z 944 oraz dane Konstantyna VII Porfirogenety, w latach 40. X stulecia weszli w trybutarną zależność od Rusi kijowskiej o czym jak sie wydaje świadczy wzmianka Al-Masudiego wymieniająca plemię Landzaneh, które ten kronikarz zaliczył do plemion ruskich. Skądinąd uznajemy je jednak za plemię zachodniosłowiańskie tzn. lechickie ponieważ przymiotnik ruski oznaczał wówczas przynależność polityczną, a nie etniczną.
- Po roku 955, kiedy nastąpiła klęska Węgrów na Lechowym Polu, zwierzchnictwo nad nimi przejęło państwo czeskie, na co zdaje się wskazywać Dokument Biskupstwa Praskiego.
- W latach 70. X wieku najprawdopodobniej zostali wcieleni do państwa Mieszka.
- W 981 podbici przez Ruś kijowską, zajęcie przez ruskiego ksiecią Włodzimierza Grodów Czerwieńskich
- Około roku 1018-1031 weszli w skład państwa piastowskiego w wyniku wyprawy Bolesława Chrobrego na Kijów, podobnie jak w latach 1077-1086, kiedy za zgodą władców Kijowa ziemie ich zaanektował Bolesław Śmiały.
- Następnie ulegli całkowitej rutenizacji, co nastąpiło w wyniku działalności Kościoła Wschodniego po roku 1054, znajdującego się w stanie schizmy wobec Kościoła Łacińskiego. Innym przejawem rutenizacji terenów Lędzian były akcje deportacyjne podobne do działań Jarosława Mądrego w roku 1031, kiedy przesiedlił on po wcieleniu ziem lędziańskich do Rusi znaczną część ludności nad rzekę Roś (Naddnieprze), gdzie długo zachowywała ona swą odrębność etniczną.
[edytuj] Obszar plemienny
Do dzisiaj jest kwestią problematyczną, jak wyglądał obszar plemienny Lędzian-Lachów. Jeśli w miarę zgodnie przyjmuje się, że na zachodzie opierał się on najdalej o rzeki Wieprz i Wisłok, to już ustalenie zasięgu wschodniego napotyka na duże trudności. Niewątpliwie obejmował ten obszar dorzecze górnego i częściowo środkowego biegu Bugu oraz górnego Sanu. Jest bardzo prawdopodobne, że sięgali Lędzianie swymi terenami osadnicznym na obszar górnego Dniestru, ponieważ w rejonie tym występują archaiczne, zachodniosłowiańskie nazwy rzek i niektórych miejscowości. Niektórzy historycy twierdzą, że mogli Lędzianie obejmować swym zasięgiem tereny nad Styrem i między Bugiem a Prypecią. Nie są jasne relacje Lędzian ze wschodniosłowiańskimi, jak się dotychczas sądzi, plemionami Bużan i Wołynian oraz z wcześniej zapisanym w źródłach plemieniem Dulebów. Jedynym źródłem pisanym, które zdaje się przekazywać informacje o zasięgu wschodnim Lędziców jest Dokument Biskupstwa Praskiego. Wymienione tam rzeki graniczne biskupstwa to nie budzący wątpliwości Bug oraz nie do końca jasna nazwa rzeki Ztir. Przyjmuje się powszechnie, że kryje się pod nią Styr. Jednak określona zgodnie z taką interpretacją granica prezentuje się bardzo nieczytelnie, wątpliwie i fragmentarycznie. Istnieje inna możliwość, że nazwa Ztir oznacza rzekę Stryj będącą dopływem Dniestru. Występuje ona pod różnymi nazwami (Stryg, Stry, Stryj, Strig, Strigenses, Stryi, Strey, Striig,Strya, Sthryensis, Sthrya, Stryei, Stri) więc jest niewykluczone, że innym wariantem tej nazwy jest Ztir. Zwłaszcza forma Stri wydaje się bliska występującej w dokumencie nazwie Ztir. Jeśliby druga interpretacja była trafna, granica wschodnia obszaru zajętego przez Lędziców biegłaby wzdłuż rzeki Stryj do Bugu,a następnie wzdłuż rzeki Bug. W dawniejszej historiografii interpretowano Dokument Biskupstwa Praskiego jeszcze inaczej uznając za rzeki graniczne Styr i górny Boh, a nie Bug. Przesuwałoby to granicę lędziańską daleko ku wschodowi. Jednoznacznego opisu wschodniej rubieży Lędzian podać nie potrafimy ze względu na nieprecyzyjność dokumentu.
[edytuj] Lędzianie a określenia Polaków w innych językach
Nazwy określające Polaków: wschodniosłowiańska Lach, wołoska i południowosłowiańska Ljach, bizantyjska Lechoi, pochodzą od pierwotnej nazwy plemiennej Ljęchy (Lęchy), od której pochodzi również litewskie okręślenie Polaków: Lenkas. Nazwy: węgierska Lendiel (Lengyel) oraz południowosłowiańska Ledianin, pochodzą bezpośrednio od nazwy Lędzianie, Lendzianie, Lędzice, pośrednio zaś od rdzenia nazewniczego lęda - oznaczającego nieuprawne pole. Ziemie zamieszkane przez to plemię określano jako "w Lęsiech", pochodzące od pierwotnego "w Lędsiech" bądź jako Lęchia. Słowo Lęchy - Ljęchy pochodziło od określenia Ljędchy, co było słowiańskim pogrubieniem słowa Lędzianie.W języku ruskim używano też określeń bezpośrednio wywodzących się od słowa lęda np. lędski, ljadźskaja zemlja. W języku ukraińskim do dziś funkcjonują określenia :poljaditisja - ulec polonizacji oraz ljaduwati - mieć polską mentalność. Znamy dwóch naczelników plemiennych Lędzian: Wysza (Konstantyn VII Porfirogeneta) oraz Włodzisława (ruski latopis z 944).
W XI wieku w kronice Nestora nazwa Lachy nie oznacza już jedynie Lędzian, od których się wywodzi, ale wszystkich Słowian Zachodnich z wyjątkiem Czechów i plemion słowackich. Oznacza to, że pamięć o związku plemiennym Lędzian i świadomość o jego znaczeniu zanikała na Rusi i już wtedy nie zdawano tam sobie sprawy z tego, że nazwa Lach pochodzi od słowa Lędzianin i lęda. Nestor stwierdza również, że Lachowie bliscy byli Polanom, Pomorzanom, Mazowszanom oraz Lutykom [1] . W XII-XIII stuleciu pamięć o Lędzianiach-Lachach jako plemieniu zamarła i nikt nie potrafił wyjaśnić pochodzenia nazwy "Lachy" określającej Polaków (a także Słowian Połabskich) w Europie Wschodniej i częściowo Południowej. Być może próbą wyjaśnienia tej kwestii jest powołany do życia w XIII-wiecznej Kronice Wielkopolskiej eponim Lech założyciel państwa i protoplasta narodu "Lechitów". Sam fakt umieszczenia go w Gnieźnie jak założyciela grodu, a nie w Poznaniu, który był wówczas centrum wielkopolskich dążeń zjednoczeniowych, mógł być spowodowany legendarnymi przekazami o czynach Lestka, dziadka Mieszka I, który rozpoczął wznoszenie struktur państwa piastowskiego w pierwszych dziesięcioleciach X wieku. Wymienione w źródłach nazwy Licikavici (Widukind z Korwei)-oznaczająca poddanych Mieszka oraz Litzyke (Konstantyn Porfirogeneta) - użyta do określenia mieszkańców kraju znad Wisły, jak się wydaje, prawdopodobnie pochodzą od imienia Lestko - Lestek. Także liczni Leszkowie znajdujący się w kronice Wincentego Kadłubka mogą być odbiciem jakichś wspomnień historycznych związanych z tym półlegendarnym władcą.
Imię Lech, Leszek pochodzące od archaicznej formy Lestek/Lestko (lściwy = zmyślny, przebiegły) jest bardzo fonetycznie podobne do nazwy Lach/Lęch, wywodzącej się od słowa lęda (nieuprawne pole). Dlatego zapewne autor Kroniki Wielkopolskiej związał nazwę Lachy-Lechici, której pochodzenia wyjaśnić nie potrafił, z wymyślonym praojcem narodu i władcą o imieniu Lech ,a tę wymyśloną dla potrzeb historiozoficznych postać skojarzył z jakąś głuchą tradycją o wybitnym władcy gnieźnieńskim - reliktem wspomnień o Lestku - dziadku Mieszka I.
O ile nazwa Lestkowice, uchwytna w połowie X wieku, zanikła wyparta przez nazwę Polanie, co zapewne wiązało się z chęcią Piastów odcięcia się od swoich pogańskich przodków oraz przypisania ich osiągnięć władcom z okresu po chrzcie, o tyle nazwa Lachy przetrwała pomimo zaginięcia plemienia, od którego wzięła swój początek, ponieważ przestała być nazwą plemienną, a zaczęła funkcjonować jako nazwa etniczna.
Na obecnym terytorium Polski obszarem plemiennym Lędzian jest z pewnością ziemia chełmska, ziemia sanocka, ziemia przemyska i zamojszczyzna. Przemyśl był jednym z ich grodów naczelnych. Jeśli chodzi o Czerwień, od którego kronikarze ukuli sztuczny termin Grody Czerwieńskie, a następnie Ruś Czerwona to identyfikuje się go z grodami odkrytymi w Czermnie, Guciowie albo z jednym z grodów w okolicach Sanoka (np. w Trepczy). W okolicach Hrubieszowa odkryto gród w Gródku, który dawniej nosił nazwę Wołyń. Od niego wywodzi się nazwa Wołynianie. Ponieważ był to gród lędziański powstaje problem relacji pomiędzy Lędzianami ,a Wołynianami. Poza granicami Polski leży Bełz, który również uznaje się za gród lędziański. Dawna historiografia polska umieszczała gród Czerwień dalej na wschodzie w dorzeczu Dniestru (obecny Czerwonogród) bądź w okolicach Halicza lub Zaleszczyków. W północnej części województwa lubelskiego ( powiat rycki) znajdują się miejscowości Lendo Wielkie i Lendo Ruskie. Zasięg wschoniej granicy terytorium Lędzian pokrywa się w znacznym stopniu z wschodnią i południową granicą występowania wcześniejszej kultury przeworskiej i wielbarskiej.
[edytuj] Znaczenie terytorium Lędzian dla Polski, Rusi i Węgier
Lędzianie jako to plemię, od którego wywodzi się jedna z nazw określających Polaków mają swoje miejsce w polskiej historiografii. Mają też pewne znaczenie jako najdalej wysunięte na wschód plemię zachodniosłowiańskie w kontekście poszukiwanej granicy między etnosami Słowian Zachodnich i Wschodnich.
Należy jednak pamiętać o roli jaką odegrały ziemie Lędzian w historii Rusi.
[edytuj] wpływy Rusi
W okresie kiedy w Przemyślu panował Ruryk Rościsławowicz (1087), a potem jego następcy Wołodar (zm.1124), Jarosław Ośmiomysł (zm.1187), wszyscy z dynastii Rościsławiczów, a następnie książęta haliccy Roman (zm. 1205), Daniel (zm. 1264), Lew (zm.1301), aż do ostatnich książąt halicko-włodzimierskich : Jerzego (zm. ok.1308), Andrzeja (zm. ok. 1323) oraz Lwa II (zm.ok.1323) na dawnym terytorium lędziańskim ukształtował się organizm Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Było to jedno z najsilniejszych oraz najbardziej rozwiniętych cywilizacyjnie państw ruskich oraz najbardziej zbliżone pod względem ekonomicznym i kulturalnym do wzorca zachodnioeuropejskiego. Stolicami Rusi Halicko-Włodzimierskiej były oprócz Halicza, Włodzimierza Wołyńskiego i Lwowa także Przemyśl w latach 1087-1134 i 1187-1207 oraz Chełm w latach 1237-1272. W XIII wieku jedn z książąt halickich Daniel uzyskał nawet godność królewską z rąk papieża i używał przejściowo tytułu "króla halickiego", "króla Rusi" bądź "króla Rusi Czerwonej".
[edytuj] wpływy piastowskie
W najstarszej kronice kronikarza ruskiego Nestora z roku 981 znajduje się pierwsza wzmianka o terenach, na których położone były siedziby Lędzian; poszedł Włodzimierz na Lachów i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią. W czasie wyprawy wojennej w 1018 r. odbił te tereny Bolesław Chrobry. Królestwo Piastów ponownie utraciła je w roku 1031. Z powrotem przyłączył je Bolesław Śmiały w 1069 r. Znów utracił te ziemie Władysław Herman, gdy weszły one w skład Rusi kijowskiej. Kazimierz Wielki przejmując stopniowo Ruś Halicko-Włodzimierską pod swoje berło czuł się spadkobiercą tronu "królów halickich" (Rex Galiciae et Lodomeriae). W jego osobie złączyła się korona polska z koroną halicką. Król opanowując te ziemie nie odwoływał się do tradycji Lędzian jako ich spadkobierca odbierający należne mu tereny, bo nikt o Lędzicach już wówczas nie pamiętał, ale do tradycji władców halicko-włodzimierskich. Aby uwydatnić ten fakt nazwał król lokowane przez siebie w roku 1356 miasto Lwowem by nawiązać do tradycji tutejszych książąt, swoich poprzedników. Gród założony przez księcia Daniela o tej samej nazwie już wtedy nie istniał, a jego szczątki znajdowały się w innym miejscu niż miasto lokowane przez króla polskiego.
[edytuj] wpływy węgierskie
Dawne terytorium Lędzian odegrało również znaczną rolę w historii Węgier. W roku 898 powstała pierwsza wzmianka o grodzie autorstwa nieznanego z imienia kronikarza króla węgierskiego Beli, z zapisów wynika, że w Haliczu przebywali Węgrzy. Ich obecność w tym miejscu można powiązać z początkiem likwidacji państwa wielkomorawskiego.
Zapis w kronikach ruskich z roku 1150, mówi, że król węgierski Gejza II przeszedł góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele zajął. W roku 1202 dochodzi w Sanoku do spotkania króla węgierskiego Emeryka z księżniczką ruską. W roku 1231 książę ruski Włodzisław Jurewicz, udaje się do Sanoka worot uhorskich. Następnie już od początku XIII stulecia władcy węgierscy próbowali usadowić się ponownie na terenach Rusi Halickiej co po raz pierwszy powiodło się w roku 1214 dzięki układowi Leszka Białego z Andrzejem II królem Węgier, oraz wcześniejszą wyprawą piastowicza na Włodzimierz Wołyński w roku 1204. W tym też roku Węgrzy zaatakowali Ruś, która opowiedziała się po stronie Konstantynopola. Leszek Biały na krótko opanował jeszcze ziemię przemyską w latach (1214-1227), natomiast Koloman syn Andrzeja II zasiadł na tronie Rusi żonaty z córka Leszka Salomeą. Nie utrzymał się tam jednak długo, już w roku 1218 Węgrzy zostali wyparci z Halicza i księstwa. Król Andrzej II ponownie w latach 1227-1234 sięgnął po władzę nad Rusią Halicko-Włodzimierską i po raz drugi nie zdołał jej utrzymać.
Po raz kolejny zjednoczył je z królestwem węgierskim Ludwik Wielki. Objąwszy w roku 1370 tron polski, początkowo odseparował on Ruś Halicko-Włodzimierską od Polski nadając ją w lenno piastowi śląskiemu Władysławowi Opolczykowi, który podlegał bezpośrednio dworowi w Budzie, a następnie w latach 1377-1387 ziemie te zostały wcielone do monarchii węgierskiej. Odzyskanie ich oraz długotrwały proces zintegrowania z monarchią polską należy uznać za osiągnięcie Jagiellonów.
Pomimo tych niepowodzeń władcy Węgier wysuwali pretensję do ziem Galicji i Lodomerii jak z zlatynizowanej formie nazwano na dworze węgierskim księstwo halickie i włodzimierskie. Do węgierskich wpływów na ziemi halickiej nawiązuje jej herb czarna kawka , łat. corvinus będąca godłem domu Árpádów oraz liczne nazwy wsi o toponimii węgierskiej, np. Uherce k/Ustrzyk, Uhrynowce k/Sanoka, Uhryń k/Nowego Sącza, Uhorce k/Złoczowa, Uhorniki k/Stanisławowa, Uhorsk k/Krzemieńca, Uhorska Dolina k/Lwowa, Uhryn k/Czortkowa, Uhryńkowce k/Zaleszyków, Uhrynów k/Podhajec, Uhrynów k/Sokala, Uhrynów k/Stanisławowa, Uhrynów k/Kałusza itp.
[edytuj] Lachowie
Lachowie, Lachy - potoczna nazwa stosowana przez Słowian wschodnich (Rosjan, Ukraińców, Białorusinów) oraz przez niektóre ludy tureckie na określenie Polaków jako jednostek lub całości narodu polskiego. Określenie to jednak nie ma charakteru wartościującego.
Niektóre grupy etnograficzne z południowej Polski określają się mianem Lachów - np. Lachy Sądeckie, którzy znajdują się pomiędzy Góralami i Krakowiakami w rejonie lewego dorzecza Dunajca, od Jazowska do pasma Jaworza i w centrum Kotliny Sądeckiej. Od desygnatu Lachy powstał toponim Podlasie.
[edytuj] Przypisy
- ↑ Nestor, Powieść ..., Волхомъ бо нашедшемъ на словЂни на дунайския, и сЂдшемъ в них и насилящемъ имъ, словЂни же ови пришедше сЂдоша на ВислЂ, и прозвашася ляхове, а от тЂхъ ляховъ прозвашася поляне, ляхове друзии лутичи, ини мазовшане, ини поморяне
[edytuj] Zobacz też
- Słowianie zachodni
- Dialekt południowokresowy
- Plemiona polskie
- okres przedpaństwowy w historii Polski
[edytuj] Linki zewnętrzne
Bractwo rycerzy ziemi sanockiej
[edytuj] Literatura
- Michał Parczewski - "Początki kształtowania się polsko-ruskiej rubieży etnicznej w Karpatach", Kraków 1991
