Lipit
Vikipedi, özgür ansiklopedi
düzenlenmesi gerekmektedir.
Bu madde Kasım 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.
 |
Wikimedia Commons'da Lipit ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur. |
Konu başlıkları |
[değiştir] Yağlar
Canlılardaki temel organik bileşiklerden biri de lipitlerdir. Biyolojik önemi olan lipitler yağ asitleri, nötr yağlar(trigliserit), fosfolipitler, steroitler vb.dir. Yağlar insan ve hayvanların temel besinleri arasında yer alır.
[değiştir] Yağların Kimyasal Yapı Görevleri
Lipitler kutuplu bir yapıya sahip değildir. Bunun için suda çözünmezler ya da çok az çözünürler. Eter, kloroform, benzen, aseton gibi organik çözücülerde çözünebilirler. Yapılarını C H O elementleri oluşturur. Ayrıca yapılarında P N elementleri de bulunabilir. İçerdikleri karbon miktarı, oksijene göre daha fazla olduğundan, yağlar vücutta yakıldığı zaman karbonhidrat ve proteinlere göre daha çok enerji verir. Yağların yakılması için daha çok oksijene gereksinim vardır. Genellikle enerji ve yapı maddeleri olarak kullanılan lipitlerin canlılar için önemli çeşitlerinden biri trigliseritlerdir. Esterleşme sırasında, gliserol molekülü ile yağ asitlerinin arasından birer molekül su açığa çıkar. Bu tepkime sırasında gliserole üç ayrı çeşit yağ asidi bağlanabileceği gibi aynı çeşit yağ asitleri de bağlanabilir. Lipitlerin canlı vücudunda çeşitli görevleri vardır. Lipit çeşitlerinden olan fosfolipitler, hücre zarının önemli bir bileşenini oluşturur. Lipitler glikozla birleşerek glikolipitleri, proteinlerle birleşerek lipoproteinleri oluşturur. Yağların hücrede yanması ile çok miktarda metabolik su açığa çıkar. Kış uykusuna yatan, uzun yolları kullanan hayvanların vücudunda depo ettikleri yağın yakılması sonucu enerji sağlanırken, açığa çıkan metabolik su da ihtiyaç duyulduğunda kullanılır.
[değiştir] Yağların Çeşitleri
[değiştir] Yağ asitleri
[değiştir] Doymamış yağ asitleri
Çift bağlı karbon atomlaro içerirler. Neredeyse tamamı sıvı haldedir. Sık karşılaşılan örnekleri linoleik asit, linolenik asit, palmitoleik asit, oleik asitdir. Çift bağlarının konumuna göre cis veya trans şeklinde bulunabilirler.
[değiştir] Doymuş yağ asitleri
Çift bağ içermezler. 8 karbondan fazla sayıda karbon içerenler katıdır.Sık karşılaşılan örnekleri palmitik asit, stearik asit.
[değiştir] Hidroksi yağ asitleri
Doymuş veya doymamış olabilirler. Yapılarındaki hidrojen gruplarını yerinde hidroksil grupları içerirler.beyin glikolipitlerin de sık rastlanan örnekleridir.
[değiştir] Eikozaenoidler
20 karbonlu çok sayıda çift bağ içeren yağ asitleridir. Tipik örneği araşidonik asittir. 4 alt sınıfı vardır.
[değiştir] Prostaglandinler
Hormonlara benzerler ancak dolaşıma katıldıklarında yapıları bozulur ve işlevlerini kaybederler.
[değiştir] Tromboksanlar
[değiştir] Lökotrienler
[değiştir] Bronkokonstriktör
[değiştir] Triacilgliseroller
3 yağ asidi ve bir gliserollün esterlşmesiyle oluşan yapıdır. İnsanlarda yağların depo şeklidir.
[değiştir] Fosfolipitler
Lipitlerin ya ğ lardan sonraki en önemli grubudur. Fosforik asidin ( H3PO4) diesteridirler. (fosfolipitlere fosfatitler de denir.)
[değiştir] Sfingolipitler
Alkolü gliserol değildir. Yapısında gliserin yerine 18 C’lu bir baz, doymamış bir amino grubu ve bir dialkol olan sfingozin ve lipit bulunur. Yapılarında H3PO4 de bulunanlara sfingomiyelin denir. Hayvansal dokularda yaygındır. Beyin ve sinir siteminde yüksek oranda bulunur. Lipazlar tarafından parçalanmaz, higroskopik değildir.
[değiştir] Mumlar
Mumlar Yüksek moleküllü yağ asitlerinin, yüksek moleküllü doymuş monoalkoller ile yaptıkları esterlerdir. Yapılarında yağ asidi olarak serotin asit (CH3-(CH2)24-COOH) ve alkol olarak 16 C’li setil, 18 C’li oktandesil veya 20 C’li seril alkol bulunur. Mumlar 2’ye ayrılır. . ¾ Gerçek mumlar: 16-20 karbonlu ya ğ asitleri ile 16-18 karbonlu düz zincirli yüksek alkollerin esterleridir.
Diğer mumlar:Aromatik (halkalı) alkollerin yağ asitleri ile oluşturdukları esterlerdir. Kolesterol, A ve D vitaminleri esterleri bu gruba girer. Mumlar suda erimez, organik çözücülerde erir. Yağlar gibi kolay hidrolize olmaz ve sabunlaşmaz. Lipaz enzimleri mumları çok yavaş hidrolize edebildiğinden mumların besinsel değeri fazla değildir. Mumlar biyolojik yönden önemlidir. Bitki ve hayvan vücutlarını örten mum tabakaları su kaybını önler. Mumlar meyvelerin kurutulması sırasında suyun buharlaşmasını engelleyip kurumayı güçleştirdiklerinden kırmızı erik gibi üzerinde mum tabakası meyveler kurutma öncesi NaOH, KOH, Na2CO3 vb. alkali çözeltilerine batırılır. Alkali uygulaması kurumayı engelleyen mum tabakasını inceltir veya ortadan kaldırarak kuruma hızını artırır. Mumlar endüstride merhem ve kozmetik üretiminde kullanılır.
[değiştir] =Steroidler
Doğada serbest halde veya yağ asitleri ile esterleşmiş halde bulunan kristalsi alkollerdir. Hayvan, bitki ve mantar streolleri olmak üzere üç grupta toplanır. Steroidler yağ sabunla ştıktan sonra ayrılan sabunlaşmayan artık içinde bulunur. Steroidlerin fizyolojik önemi çok büyüktür. Cinsiyet hormonları, adrenalin kortizon gibi hormonlar, safra asitleri, bazı alkoloidler, D vitaminleri steroit grubundaki bileşiklerdir. Steroidlerin en önemlileri kolesterol ve ergesteroldür.
[değiştir] İzopren türevleri
[değiştir] Lipoproteinler
[değiştir] Yağların İnsan Vücudu İçin Önemi
Yağlar hücrede yapı ve enerji maddesi olarak kullanılır. Enerji kaynağı olarak önce karbonhidratlar ikinci derecede yağlar kullanılır. Yağlar fazla alındığında kolayca yağ dokusu içinde depolanır. Deri altında ve iç organların çevresinde depo yağlar, canlıyı soğuktan, darbelerden korur. Yağların diğer bir önemli görevi de hücre zarını oluşturmalarıdır. İnsan vücudun çeşitli yerlerindeki hücre zarlarında %25 ile %75 nispet de bulunabilirler. Hücre zarına akıcılık ve esneklik kazandırırlar. Hidrofobik ve anyonik karakterleri sayesinde bazı iyon ve polar maddelerin de geçişine engel olurlar. Bazı yağların bileşiminde vücut tarafından yapılamayan büyüme, gelişme ve derinin sağlığı için gerekli olan yağ asidi bulunur. Vücutta fazla alınan karbonhidrat ve protein' ler yağa dönüştürülerek depolanır. Aşırı yağlı ya da yağa dönüştürülebilen besinlerde beslenme, damarlarda tıkanmalara yol açabilir; bunun sonucunda da kalp hastalıkları ve dolaşım bozuklukları ortaya çıkabilir. Ayrıca, şişmanlığa neden olur.
[değiştir] Lipitlerin Vücut Çalışmasındaki Görevleri
- Enerji sağlarlar
- Yağda eriyen A, D, E, K vitamin' lerinin taşıyıcısıdırlar.
- Büyüme ve normal metabo'lik olaylar için gerekli elzem yağ asitlerinin alınmasını sağlarlar
- Doyma duyusunun oluşmasına yardımcı olurlar.
- Organların çevresini sararak desteklik yapar ve dış etkenlere karşı korurlar.
- Vücuttan ısı kaybını önlerler.
- Hücrenin yapı maddelerindendirler.
- Vücutta sentezlenemeyen elzem yağ asitleri yağlarla alınır.
- Yağların gebelik, laktasyon (enzimlik dönemi), dış koşullara dayanıklılık ve protein metabolizması üzerine etkileri vardır.
- Vücut derisinin esnekliğ ini korumasında etkilidirler.
- Sinir sistemine olumlu etki yaparlar, sindirim metabolizmasının düzenli yürümesini sağlarlar.
