Israel

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

מדינת ישראל
Medīnat Yisrā'el
Staat van Israel

(Vlag van Israel) (Wapen van Israel)
Nasionale leuse : Geen
Amptelike taal	Hebreeus en Arabies
Hoofstad	Jerusalem 31°47' N, 35°13' O
Grootste stad	Jerusalem
Regering  - President  - Eerste Minister	Parlementêre demokrasie Mosje Katsav Ehud Olmert
Oppervlakte  - Totaal  - Water (%)	Gelys 149ste 22 145 vk km 2,0
Bevolking  - Totaal (2006 (skatting))  - Digtheid	Gelys 99ste 7 026 000 inw. 304 inw./vk km
Onafhanklikheid  - Verklaar	Van Verenigde Koninkryk 14 Mei 1948 / 5 Ijar 5708
BBP (KKP) - Totaal - Per capita	2005 (skatting) 163,45 miljard VSA-$ 23 416 VSA-$ (28ste)
MOI	0,915 (23ste) - hoog
Geldeenheid	Nuwe sjekel (ILS)
Tydsone	Israelse Standaardtyd (UTC +2 / Somertyd +3)
Volkslied	Hatikvah ("Die hoop")
Internet-domein	.il
Skakelkode	+972

'n Israelse vlag waai in die Negev-woestyn

Israel (Hebreeus: מדינת ישראל "Medinat Jisra'el", Arabies: دولة إسرائيل "Daulat Isrā'īl") is 'n demokratiese republiek in die Midde-Ooste en antieke tuisland van die Jode. Dit oorvleuel gedeeltelik met Palestina, tuisland van die Palestyne. Israel word begrens deur Sirië en Libanon in die noorde, Jordanië in die ooste en Egipte in die suid-weste.

Die moderne staat Israel is op 14 Mei 1948 uitgeroep en feitlik onmiddellik deur Arabiese lande aangeval.

Die geskiedenis van dié land tot op hede was en bly ontstuimig, en die vroeë jare van die 21ste eeu word gekenmerk deur aanvalle op Israeli burgers deur Palestynse vegters. Nie-Joodse burgers van Israel (waaronder sowat een miljoen Arabiessprekende mense) geniet burgerskap en stemreg.

[wysig] Geografie

Die topografie van Israel

Israel strek oor 'n lengte van 470 kilometer in noord-suidelike rigting, terwyl dit tussen 15 en 135 kilometer wyd is. Die land word in die noorde deur Libanon, in die ooste deur Sirië en Jordanië en Egipte in die suid-weste begrens. Die land het 'n kuslyn langs die Middellandse See in die weste en aan die Golf van Eilat (wat ook as Golf van Akaba bekend staan) in die suide.

Alhoewel die land baie klein is, is daar verskillende klimaatsones. Die beboste noorde het 'n gematigde klimaat, terwyl die suide baie warm en woestynagtig is. Sowat die helfte van Israel se oppervlak word deur woestyne soos die Negev beslaan. Die kusgebiede langs die Middellandse See en die Jordaanvallei is subtropiese gebiede. Die Dooie See aan die Israels-Jordaanse grens is die laagste plek op aarde.

Gedurende die Sesdaagse Oorlog het Israel in 1967 die Wesoewer (Engels: West Bank) van die Hasjemitiese Koninkryk van Jordanië, die Golanhoogtes van Sirië en die Sinaï-skiereiland van Egipte verower. Israel het sy troepe en setlaars op die Sinaï-skiereiland in 1982 en dié in die Gasastrook tot by 12 September 2005 onttrek. Die toekomstige status van die Wesoewer, die Gasastrook en die Golanhoogtes is tans nie duidelik nie.

Die totale oppervlak van Israel sonder die gebiede, wat in 1967 verower is, beslaan 20 770 vierkante kilometer (waarvan een persent water). Die totale oppervlak van alle gebiede, wat tans deur Israel beheer word, is 22 145 vierkante kilometer (Oos-Jerusalem en die Golanhoogtes ingesluit). Insluitend die Wesoewer, wat gedeeltelik selfregerene status gekry het, beslaan Israel se oppervlak 28 023 vierkante kilometer.

Daar is drie metropolitaanse gebiede in Israel: Tel Aviv met 2 933 300 inwoners, Haifa met 980 600 inwoners en Jerusalem met 706 368 inwoners.

[wysig] Demografie

Met sy sowat sewe miljoen inwoners is Israel tans op die 99^ste plek van die ranglys van state volgens bevolking.

Sowat 91 persent van die bevolking is verstedelik. Die Joodse godsdiens en Westerse modernisme oefen die grootste invloede op die huidige Israelse samelewing uit, alhoewel ook ander godsdienste en kulture van die Midde-Ooste 'n rol speel. Israelse burgerskap kan deur geboorte of inburgering verkry word. Ook dubbel-burgerskap word erken, onder meer in die geval van Amerikaanse Jode, wat hulle in Israel gevestig het en ingeburger is.

Die reg op godsdiensvryheid word in die Israels grondwet gewaarborg, en die groot aantal heilige plekke in die land word deur die betrokke godsdienstige gemeenskappe beheer. Die vrye toegang en beskerming teen ontwyding word deur 'n aantal wette gewaarborg.

Amptelike statistieke verdeel die bevolking in burgers van Joodse en nie-Joodse afkoms. In die jaar 2001 was 81 persent van alle Israelse burgers van Joodse afkoms (uitgesluit die bevolking van die besette gebiede).

Die Joodse bevolking word verdeel in

• die sogenaamde Watikim of bewoners van die Jisjoev, dit wil sê die ou Joodse nedersettings, wat reeds voor die stigting van die Staat van Israel bestaan het, en burgers, wat voor die stigting van die staat geïmmigreer het;
• die sogenaamde Olim, dit wil sê mense wat hulle ná die stigting van die Staat van Israel in die land gevestig het; en
• die sogenaamde Tsabarim, dit wil sê burgers wat in Israel gebore is.

Ná eeue van diskriminasie en vervolging - die foto toon Joodse kinders wat die slagoffers van 'n anti-Joodse pogrom in Rusland geword het - het Joodse mense in Israel 'n nuwe tuiste gevind

Die hawestad Haifa, met die Heiligdom van die Bahaï in die voorgrond

26 persent van alle nie-Arabiese burgers het ten minste een ouer wat in Israel gebore is, 37 persent is Israeli's van die eerste generasie, 27 persent is immigrante uit Westerse lande en 42 persent het vanuit Asië of Afrika na Israel gekom.

Daar is ook klein minderhede Droese (1,5 persent), Armeniërs, Bahaï, Alawiete, Ahmadi en Tsjerkesse. Meer as die helfte van die 170 000 Arabiese Bedoeïne het tans 'n vaste woonplek, terwyl die ander die tradisie van 'n nomadiese leefwyse bewaar het. Hulle bly egter in bepaalde gebiede van die land.

Sowat een miljoen immigrante het uit die gebiede van die voormalige Sowjetunie gekom, waarvan meer as 'n driekwart miljoen in die tydperk tussen 1989 en 1999.

Meer as 220 000 Israeli's het hulle in nedersettings in die Wesoewer-gebied gevestig. In 2005 het sowat 7 500 setlaars hulle aan die Gasastrook onttrek.

Hebreeus en Arabies was reeds in die tydperk van die Britse mandaat oor Palestina naas Engels die amptelike tale. Ivrit, die moderne Hebreeus, is die huistaal van die meeste Israelse burgers, terwyl sowat een miljoen Arabies as moedertaal praat. Arabiese skole gebruik Arabies as onderwystaal, en die taal is naas Engels ook 'n belangrike vak in Hebreeuse skole. Amptelike dokumente soos wette is in Hebreeus en Arabies beskikbaar.

Mense in Israel het een van die hoogste lewensverwagtings ter wêreld, met 80,9 jaar vir vroue en 76,7 jaar vir mans.

[wysig] Godsdiens

Die Wesmuur, 'n oorblyfsel van die Joodse Tempel, en die goue koepel van die Tempelberg in Jerusalem

76,7 persent van Israel se bevolking is Joods; dit is die enigste land ter wêreld met 'n Joodse meerderheid. Ses persent beskou hulself as Charedim of ultra-ortodokse Jode; nege persent as vrome Jode; 34 persent as Joodse tradisionaliste en 51 persent as sekulêre Jode.

Sowat 2,1 persent of 138 500 is Christene, waarvan 113 100 Arabiere en 25 400 ander. Die Rooms-Katolieke Kerk is die grootste Christelike kerk in Israel met sowat 75 000 lede. 'n Klein minderheid Jode - na ramings sowat 4 000 mense in 80 gemeentes - is Messiaanse Jode, wat die Joodse kultuur en die meeste leerstellings van die Joodse godsdiens aanvaar, maar nogtans Jesus Christus as Messias beskou. Hulle word deur ander Jode meestal as Christene beskou.

Van die sowat 18 persent Israelse Arabiere is 14,6 Soennitiese Moslems. 'n Klein minderheid van Moslems behoort tot die Ahmadiyyah-hervormingsbeweging, wat die tolerante en vreedsame aspekte van die Islamitiese geloof beklemtoon. Daar is ook 'n klein minderheid van enkele honderd Bahaï, veral in Haifa en omgewing, waar ook sommige van hulle belangrikste heiligdomme te vinde is. Daar bestaan 'n klein Samaritaanse gemeente van sowat 800 mense, wat in Israel en op die besette Wesoewer woon.

Sendingwerk is in Israel verbode.

[wysig] Ekonomie

Die Azriely-toring in Tel Aviv, die ekonomiese sentrum van Israel

Israel spog met 'n moderne ekonomie, wat deur 'n groot aantal staatsgeborgde ondernemings en 'n vinnig groeiende hoëtegnologie-sektor gekenmerk word. Israel is 'n geïsoleerde nywerheidsland temidde van onderontwikkelde Arabiese lande. Die land het min grondstowwe en is afhanklik van invoere van ru-olie, kool, voedsel, ongeslypte diamante en wapentuig. Sy hoofsaaklike uitvoere is geslypte diamante, hoëtegnologie-produkte, wapentuig, sagteware, artsenymiddels, chemiese produkte, sagtevrugte, groente en blomme.

Die belangrikste nywerhede is metale, elektroniese en biochemiese toerusting, halfgeleiers, verwerkte voedsel, chemiese en verwante produkte en vervoertoerusting. Die land se dienstesektor is hoogs ontwikkel, en sy diamantenywerheid is een van die belangrikste verskaffers van geslypte en gepoleerde diamante ter wêreld. Israel is een van die internasionale sentrums van sagtewareontwikkeling en 'n gewilde toeristebestemming. Die Amerikaanse tydskrif Newsweek het na Tel Aviv as een van die tien mees invloedryke tegnologiese sentrums ter wêreld verwys.

Israel se bruto geografiese produk het in 2004 145 miljard VSA-dollar beloop, wat gelykstaan aan 'n per capita-inkomste van sowat 20 000 VSA-dollar. Ná die einde van die Koue Oorlog het Israel se ekonomie voordeel getrek uit die immigrasie van talle wetenskaplikes en ander akademies opgeleide werkers uit die voormalige Sowjetunie en die uitbreiding na nuwe markte. Die ekonomiese groeikoers het sedert 1996 weens die dalende aantal nuwe immigrante en die regering se streng monetêre beleid effens verstadig. Die inflasiekoers het in 1999 skerp begin daal.

Israel se lopende rekening van die betalingsbalans word deur 'n permanente tekort gekenmerk, wat goed gemaak word deur die invloei van kapitaal uit die buiteland en staatslenings. Sowat die helfte van Israel se buitelandse skuldlas is van Amerikaanse oorsprong. Die Verenigde State verskaf finansiële en ekonomiese hulp aan Israel en waarborg saam met lande soos byvoorbeeld Duitsland Israelse lenings of verskaf self lenings teen 'n lae rentekoers. Dié twee lande is waarborge vir die soewereiniteit van die Staat van Israel, en hulle bystand werk ook die negatiewe gevolge van die Arabiese boikotte en sanksies teen.

[wysig] Eksterne skakels

• Isracast - Nuus oor Israel se buitelandse beleid