Izrael

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Neutralnost i/ili ispravnost ovog članka je osporena.
Molimo da članak razmatrate na stranici za razgovor.

Izrael
מדינת ישראל
(Mədînat Yiśra'el)
دولة اسرائيل
(Dawlât Isrā'īl)


(Zastava)	(Grb)

Službeni jezik

hebrejski i arapski

Glavni grad

Jerusalem Mnoge države ne priznaju izraelsku odluku o Jerusalemu kao glavnom gradu.

Predsjednik

Moshe Katsav

Predsjednik vlade

Ehud Olmert

Površina
- Ukupno
- % vode

149. na svijetu
20.770
2%

Stanovništvo
- Ukupno
- Gustoća

96. na svijetu
7.100.000 [2006]
327/km²

Nezavisnost

14. maj 1948.

Valuta

izraelski šekel

Vremenska zona

+2
UTC +3 ljeti

Državna himna

"Hatikvah"

Internetski nastavak

.il

Pozivni broj

972

Država Izrael (מדינת ישראל Medinat Jisrael na hebrejskom, Daulat Israil na arapskom) je zemlja na Bliskom Istoku na istočnoj obali Sredozemnog mora. Izrael je parlamentarna demokracija a po nacionalnom usmjerenju, "Jevrejska država." Stanovništvo Izraela je većinsko jevrejsko, sa velikom nejevrejskom manjinom, koju uglavnom čine arapski Kršćani, Druze i Muslimani. Izrael se graniči (u pravcu kazaljke na satu, od sjevera, ka jugu) sa Libanonom, Sirijom, Jordanom, i Egiptom. Izrael ima obale na Sredozemnom moru, Akabskom zalivu, i na Mrtvom moru.

[uredi] Historija

Za opširnije informacije, pogledajte članak Historija Izraela i Palestine, kao i Uspostava i historija Države Izrael

Jevreji su dugo smatrali Izrael svojim spiritualnim domom — Svetom zemljom i Obećanom zemljom. Izraelska zemlja ima posebno mjesto u vjerskom životu Jevreja, uključujući ostatke drugog Jevrejskog hrama. Ovo je takođe mesto gdje je rođeno Kršćanstvo a sadrži i mnoge druge lokacije od velikog duhovnog značaja za Judaizam, Kršćanstvo, i Islam. U ovom regionu je u periodu od preko jednog milenijuma, sa prekidima, postojala čitava serija jevrejskih kraljevina i država, sve do propasti Velikog jevrejskog ustanka protiv Rimskog Carstva sa čijim je gušenjem došlo do velikog istjerivanja Jevreja iz Jerusalema. Poslije sloma Ustanka Bar Kokhba (Bar Kokhba's revolt) 135. godine, imperator Hadrian je preimenovao Provinciju Judeju u Provinciju Siriju Palestinu, grčko ime izvedeno od Philistine (hebrejski פלשת Pəléšeṯ). [1] Vidi također Imena Levanta.

Muslimanski Kalifat je osvojio ovu teritoriju od Istočnog Rimskog carstva (Bizantije) u sedmom vijeku, i privukao arapske doseljenike. Lokalni jezik, aramejski (jezik kojim je govorio Isus Krist), je postepeno nestao. Tokom vijekova je količina jevrejskog stanovništva u zemlji fluktuirala. Prije rođenja modernog cionizma, do ranog 19. stoljeća, više od 10000 Jevreja je živjelo na teritoriji današnjeg Izraela. (Dan Bahat, Dvadeset stoljeća jevrejskog života u svetoj zemlji, 1976.)

Nakon stoljeća života u dijaspori, devetnaesto stoljeće je donijelo uzlet cionizma, Jevrejskog Nacionalnog Pokreta, želje da se formira jevrejska država u Palestini i značajnu imigraciju. Cionizam je ostao manjinski pokret sve do uspona nacizma 1933. godine i pokušaja istrebljenja Jevreja u Holokaustu. U kasnom 19. stoljeću veliki broj Jevreja se doselio u ovaj region koji su prvo kontrolisali Turci, a zatim Britanci. 1917. Britanci su garantovali Jevrejima domovinu u Palestini, usvajanjem Balfurove deklaracije. Jevrejsko stanovništvo je povećalo svoj udio u regionu sa početnih 11% 1922. godine na 30% 1940. godine. 1920. godine Britanci odvajaju 78% teritorija mandatne Palestine i na njemu stvaraju novu državu, Transjordaniju - koja je okupacijom Zapadne obale 1948. promijenila ime u današnji Jordan.

1937, poslije Velikog Arapskog ustanka, plan za podjelu koji je predložila Pilova komisija, Jevreji prihvaćaju, ali ga je odbacilo arapsko rukovodstvo. Kao rezultat, 1939, Britanci su podlegli arapskom pritisku, zbog podrške koja im je bila potrebna u Drugom svjetskom ratu i napustili ideju o jevrejskoj nacionalnoj domovini i podjelu i pregovore u korist jednostrano nametnutog Bijelog dokumenta iz 1939. U ovom dokumentu je stajalo da treba uspostaviti sistem u kome će Jevreji i Arapi imati zajedničku vladu. Ovaj dokument je bio viđen kao značajan poraz jevrejske strane, jer je donio oštre restrikcije za jevrejsku imigraciju, dok za arapsku imigraciju nije trebalo biti nikakvih zabrana. Kako je arapsko stanovništvo brojčano prevazišlo jevrejsko u godinama nekontrolisanih migracija, očekivalo se da će ovoj zajedničkoj vladi dominirati Arapi. Zbog nadolazećeg Drugog svjetskog rata, plan nije u potpunosti sproveden.

1947. godine, nakon porasta nasilja, terorizma i neuspješnih napora da se pomiri jevrejsko i arapsko stanovništvo, britanska vlada se povukla iz Palestine. Ispunjavanje UN plana za podjelu iz 1947. bi dovelo do podjele sporne teritorije na dvije države, jevrejsku i arapsku, dajući oko polovine teritorije svakoj državi. Po ovom planu, Jerusalem je trebalo da bude međunarodna regija, da bi se izbjegli sukobi oko njegovog statusa. Odmah nakon što je Generalna skupština UN usvojila plan za podjelu, palestinsko arapsko rukovodstvo i sve islamske zemlje odbacuju plan da se formira još neimenovana jevrejska država i započelo gerilski rat.

Država Izrael je proglašena 14. maja, 1948. pri čemu pet arapskih nacija napada Izrael (vidi: Deklaracija o proglašenju Države Izrael, Arapsko-izraelski rat, 1948.). Izrael je osvojio dodatnih 26% teritorije Palestine zapadno od rijeke Jordan i pridružio je novoj državi. Jordan je osvojio Zapadnu obalu (uključujući Istočni Jerusalem), i aneksirao je, ali su ovu aneksiju priznali samo Ujedinjeno Kraljevstvo i Pakistan. Pojas Gaze i sinajsku pustinju je osvojio Egipat.

Poslije rata, samo 14-25% (zavisno od procjena) arapskog stanovništva je ostalo u Izraelu, dok su izbjegli prije i za vrijeme rata. Kad je Izrael odbio povratak većine, i kada su potonje ponude o djelimičnoj repatrijaciji odbijene, oni su postali izbjeglice; vidi Palestinske izbeglice i Palestinski egzodus. U narednoj deceniji, 600,000 Sefardskih Jevreja koji su izbačeni iz okolnih arapskih zemalja, su došli u Izrael, udvostručivši broj stanovnika ove zemlje samo godinu dana od sticanja nezavisnosti. Kasnije su Jevreji počeli da pristižu i iz Irana i Evrope. Jevrejska populacija u Izraelu je nastavila da raste vrlo visokom stopom još nekoliko godina, uslijed talasa jevrejske imigracije iz cijelog svijeta, od kojih je najznačajniji skorašnji, po raspadu SSSR-a.

23. maja 1967, Egipat je zatvorio Tiranski moreuz (glavnu izraelsku pomorsku rutu ka Aziji i ostalim trgovinskim destinacijama) za izraelske brodove, a takođe je blokirao i luku Eilat. Egipat je naredio mirovnim snagama UN-a da napuste Sinaj, a umjesto njih, su na granici sa Izraelom koncentrisani egipatski tenkovi i trupe. U skladu sa prijašnjim mirovnim sporazumima, blokada Izraelskih luka je predstavljala objavu rata, te je Izrael izvršio napad na Egipat, a posebno egipatsku avijaciju. U neprijateljstva je uključen i Jordan (pošto je uz ustezanje odlučio da odbaci izraelske apele za neutralnost, i započeo granatiranje Tel Aviva u skladu sa odbrambenim savezom koji je imao sklopljen sa Egiptom), Sirija, i iračka avijacija. Ovo je bio Šestodnevni rat (5. jun - 10. jun, 1967.), za vrijeme koga je Izrael zauzeo Istočni Jerusalem, Zapadnu obalu, Pojas Gaze, Golansku visoravan, i Poluostrvo Sinaj. Izrael je 1978. vratio Sinaj Egiptu u skladu sa sporazumu iz Kemp Dejvida, a 1981, Izrael je aneksirao Istočni Jerusalem. Status Zapadne obale i Pojasa Gaze, koji su naseljeni mahom Palestincima uz nešto izraelskog stanovništva, je još neodređen, i bio je tema više neuspješnih mirovnih konferencija. Nakon rata 1967. izraelska je vlada odlučila da ponudi zauzete teritorije u zamjenu za mir, što je s arapske strane odbačeno na Konferenciji Islamskih Zemalja u Khartumu (Sudan), pod poznatom parolom :" Ne pregovorima s Izraelom, Ne priznavanju Izraela, Ne miru sa Izraelom":

Status Golanske visoravni je trenutno subjekt teritorijalnog spora između Izraela i Sirije, koji su tehnički još uvijek u ratu. Visoravan, koja je prvo bila u sastavu britanske Palestine, a potom ustupljena francuskoj Siriji u ranim dvadesetim godinama XX stoljeća, Izrael je zvanično aneksirao 1981, mada je Vijeće Sigurnosti UN-a rezolucijom 497 proglasio ovaj akt Izraela "ništavnim i ispraznim i bez međunarodnog pravnog efekta."

U godinama nakon 1948, Izrael i UN su često imali suprotstavljene odnose. Rezolucija 194 (donesena u decembru 1948.) (Rezolucije Generalne Skupštine nisu pravno obavezujuće), koja dozvoljava uslovno "pravo na povratak" palestinskim izbeglicama; rezolucija 242 (novembar 1967.), poziva na "povlačenje izraelskih oružanih snaga sa teritorija okupiranih u nedavnom sukobu u zamjenu za mir" (Šestodnevni rat); i rezolucija 446 (mart 1979.), koja proglašava Izraelska naselja na Zapadnoj obali i u Pojasu Gaze "ilegalnim". Mada je većina od 65 rezolucija Vijeća Sigurnosti i Generalne Skupštine UN koje osuđuju izraelske akcije, i 41 rezolucija Vijeća Sigurnosti na koju su SAD stavile veto, imale gotovo univerzalnu podršku u UN-u (često su glasovi SAD i Izraela bili gotovo usamljeni), pristalice Izraela tvrde da ove rezolucije često pogrešno tumače međunarodno pravo, da ih njihove pristalice selektivno primjenjuju, i da su same sjednice pristrasne.

Izrael nije član ni jedne od pet geografskih grupacija koje bi ga kvalifikovale za članstvo u Vijeću Sigurnosti po prihvaćenoj praksi zbog odbijanja Islamskih zemalja. Ima vremenski neodređeno privremeno članstvo u grupi "Zapadna Evropa i Drugi" ali se složio da ne traži članstvo u UNVS po toj osnovi. Više od polovine hitnih sjednica UN-a su bile odgovor na regionalne krize.

[uredi] Ratovi

Uspostavljanje države Izrael, 1948. godine, i njegovo postojanje je bilo uzrok čestim agresijama od strane arapskih zemljama poput Sirije, Libana, Jordana, Egipta, Iraka i Saudijske Arabije. Ratno stanje između Egipta i Izraela je okončano potpisivanjem Izraelsko-egipatskog mirovnog sporazuma 26. marta, 1979. Ratno stanje sa Jordanom je zvanično okončano potpisivanjem Izraelsko-jordanskog mirovnog sporazuma 26. oktobra, 1994. Sporadični pregovori sa Libanom i Sirijom, preostalim susjedima sa kojima Izrael nije potpisao mirovne sporazume, su još bez rezultata. Izrael je trenutno umješan i u tekući sukob sa Palestincima u teritorijama koje kontroliše od Šestodnevnog rata, 1967, uprkos potpisivanju Sporazuma iz Osla 13. septembra, 1993, i naporima Izraela, Palestinaca i svjetskih mirotvoraca.

Vidi također:

Arapsko-izraelski rat 1948. "Rat za nezavisnost" (vidi takođe: 1949 Armistice Agreements) מלחמת העצמאות (גם מלחמת הקוממיות או מלחמת השחרור) י
Suecki rat 1956. "Operacija Kadeš" מבצע קדש או מלחמת סיני
Šestodnevni rat 1967. מלחמת ששת הימים
1970 War of Attrition מלחמת ההתשה
Jom Kipurski rat 1973. מלחמת יום כיפור
1982 Lebanon War "Operacija Mir za Galileju" מבצע שלום הגליל
1990/1 Gulf War מלחמת המפרץ
al-Aksa intifada אירועי גאות ושפל
Izraelsko-libanonski sukob 2006.

[uredi] Također pogledajte

Prahistorija Izraela i Palestine
Historija Izraela i Palestine
Uspostava i historija Države Izrael
Cionizam
Antisemitizam
Jevrejske izbjeglice
Balfurova deklaracija 1917.
Mirovni sporazum u Camp Davidu između Egipta i Izraela 1978.
Mirovni sporazum u Oslu između Palestinaca i Izraela 1993.
Samit u Camp Davidu između Palestinaca i Izraela 2000.
Prijedlozi za palestinsku državu
Arapsko-izraelski konflikt
Bliskoistočni konflikt
Izraelske odbrambene Snage
Stara kraljevina Izrael
Jevrejska država

Wikivijesti na bosanskom jeziku imaju članak pod nazivom:

Izrael nastavlja sa napadom

[uredi] Vanjski linkovi

[uredi] Vlada

[uredi] Sudovi

[uredi] Izraelski zakoni

[uredi] Mediji

[uredi] Izrael i Evropa

[uredi] Blogovi

[uredi] Fotografije

Fotografije Izraela

Države Azije
Afganistan \| Armenija \| Azerbejdžan \| Bahrein \| Bangladeš \| Brunej \| Butan\| Egipat \| Filipini \| Gruzija \| Indija \| Indonezija \| Irak \| Iran \| Istočni Timor \| Izrael \| Japan \| Jemen \| Jordan \| Južna Koreja \| Kambodža \| Katar \| Kazahstan \| Kina \| Kipar \| Kirgistan \| Kuvajt \| Laos \| Libanon \| Maldivi \| Malezija \| Mjanmar \| Mongolija \| Nepal \| Oman \| Pakistan \| Rusija \| Saudijska Arabija \| Singapur \| Sirija \| Sjeverna Koreja \| Šri Lanka \| Tadžikistan \| Tajland \| Turkmenistan \| Turska \| Ujedinjeni Arapski Emirati \| Uzbekistan \| Vijetnam
Zavisne teritorije: Hong Kong \| Tajvan \| Pojas Gaze \| Zapadna Obala

Države Azije