Granda depresio
El Vikipedio
Kiam finis la Unua mondmilito, la industriaro de Usono respondis pri preskaŭ 50% de monda produktado. Tiu lando kreis novan vivstilon: the American way of life (la Usona vivstilo). Tiu vivstilo karakteriĝis per granda kresko en aĉeto de aŭtomobiloj kaj ĉiu specoj de industriaj produktoj. Sed, Usono suferis grandan abalon en 1929, kiam okazis teruran krizon kiu atingis tutan mondon.
Tiu estis la unua pura krizo de kapitalismo, la krizo de superproduktado. La altaj interezaj taksoj de Usono, kune deflaciiga politiko, celante disvendo de troo de la komerco, kiu aperis post la milito kaj la krizo de 1921, kaj eviti la eliro de kapitaloj, altiris al Usonaj Borsoj investoj de la tuta mondo. Tiu rezultis en periodo de financa spekulado kiu atingis grandegajn proporciojn. La prezo de akcioj estis multe pli altaj ol ĝia vera valoro kaj oni kreis falsajn interprenoj nur por aĉeti kaj vendi akciojn. Samtempe, la plibonigo de produtiveco de l' Fordismo pligrandigis la kvanton de produktoj. Oni oferis senliman krediton por ebligi la vendoj kaj stimuligis la konsumismon per propagando, sed la ofero daŭris tre supera al demando kaj la merkato restis saturata.
La Neoklasika ekonomika skolo kiu tiam estis la nura ekonomika teorio kiel alternativo al marksismo, diris ke ekomiko estas scienco de l' manko. Do, ne estas taŭgaj teorio por troo.
Tiel, bankrotis la unua angla enterpreno, kaj oni retiris rapide la anglaj kapitaloj de Borso de Novjorko en la 24-a de oktobro 1929, la Nigra Jaŭdo, la plej basa tago de historio de kapitalismo. Tro granda kvanto de akcioj estis oferata, kaj ĝiaj prezoj falis. La sindikato de bankistoj kaj la usona registraro intervenciis, sed la deflacio en prezoj de akcioj igis nereversebla. Al tiuj financa krizo, kunigis alia ekonomia, komoditoj kaj tropikaj produktoj (kafo, kaŭĉuko, kotono) perdis demandon, tuj post, tiuj ekonomiaj sektoroj estis afektataj. Tiu bankrotaro ne nur malgrandigis la rentojn, sed malpligrandigis la povon de aĉeto, kaj, sekve, malkreskigis la dungecon. Ankaŭ ekonomia komerco eniris recesion kaj pligrandigis la internaciajn vendojn de usonaj produktado.
La bankroto de multaj interprenoj, kaj la manko de investo faris la krizo daŭri multan tempon. La bankaro estis la sektoro pli atingita de la krizo. la "crash" (disrompo) de Novjorka Borso kaŭzis ankaŭ la retiro de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando kaj la konfida krizo igis la privataj investantoj nuligi siajn bankaj depozitoj kaj aĉeti oron. Tiu kaŭzis krizon en kredito. En majo 1931, bankrotis la ĉefa aŭstra banko, kontrolita de Rothschields: malaperis la kredito al enterprenoj de centra Eŭropo, kiu ankaŭ bankrotis. La fakto de familio Rothschield esti juda, pligrandigi la senton kontraŭ la judoj en Eŭropo.
De 1929 ĝis 1932 Usono perdis 55% de sia laborkapablo. La registraro pruvis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. Germanio haltis pagon de militreparajn debitojn al Francio kaj Britio, kiuj haltis pagi debetojn al Usono.
La usona registraro pruvis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel retaliaciono, aliaj landoj pligrandigis la tarifoj al usonaj importaĵoj. Tiu kaŭzigis la malkresko de monda industria produktado en 36% inter 1929 kaj 1932, kaj la monda komerco suferis falon de 62%.
En 1932, Usono elektis Prezidenton Franklin D. Roosevelt. Li proponis la "New Deal", platformo de registraraj programoj por stimuli kaj revitalizi la ekonomio. New Deal (Nova Vojo) estis aro de agoj celante venki la krizon. La New Deal estis inspirata en ideoj de angla ekonomikisto John Maynard Keynes.
Britio kaj Francio ankaŭ intervenis en siaj ekonomioj kaj eskapis de la plej malbono de depresio. Samtempe, Sovetunio kreis la kvinjarajn planojn.
En Germanio, la depresio kaŭzis tre altan inflacion kaj ekonomian krizon. Kiam la naziistoj prenis la povon, Adolf Hitler adoptis agojn por neŭtralizi ĝin. Li pligrandigis la armeon por absorbi la senlaborajn homojn kaj aĉetis armojn al nacia industrio, kiu reprenis kreskon.
La depresio nur finis en 1939, kiam komencis la Dua mondmilito kiu detruis la troon de produktado en la monda ekonomio.
 |
 |
 |
