Txile

Wikipedia(e)tik

Txileko Errepublika
República de Chile


Bandera	Armarria

Lema nazionala: Por la Razón o la Fuerza
( Arrazoiez edo Indarrez )

Ereserkia: Himno Nacional

Hiriburua Santiago¹
33°26′ S 70°40′ W

Hiri handiena Santiago

Hizkuntza ofiziala(k) Gaztelera

Gobernua

Presidentea

Errepublika
Michelle Bachelet

Independentzia
- Hasiera
- Aldarrikatua
- Onartua Espainiatik
1810 irailaren 18
1818 otsailaren 12
1844 apirilaren 25

Azalera
- Guztira
- ur % 756.950² km² (38.)
1,7%²

Biztanleria
- Estimaketa (2005)
- Errolda (2002)
- Dentsitatea 16.136.137 (60.)
15.116.435
21 biztanle/km² (153.)

Dirua Txileko Pesoa (CLP)

Ordu eremua
- Udan (DST) UTC (UTC -4)
Ez (UTC -3)

Interneteko domeinua .cl

Telefono aurrezenbakia +56

Herritarra txiletar

¹Legebiltzarra Valparaíso kostako hirian dago.
²Bazko Uhartea eta Sala y Gómez Uhartea barne, Txilek Antartikan 1.250.000 km² eskatzen dituen lurrak kanpo.

Txile Hego Amerikako estatua da, Ozeano Bareko kosta zerrenda luzea hartzen du Andeen eta itasoaren artean. Muga luzea du Argentinarekin ekialdean, ipar-ekialdean Boliviarekin eta iparraldean Perurekin. Hiriburua Santiago de Txile da, eta bigarren hiria eta portu nagusia Valparaiso.

Administratiboki, 13 eskualdetan dago banatuta, horietatik 12 zenbaki erromatarrekin izendatuta gehi metropoli-eskualde bat.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Zk	Eskualdea	Hiriburua
I	Tarapaca	Iquique
II	Antofagasta	Antofagasta
III	Atacama	Copiapo
IV	Coquimbo	La Serena
V	Valparaiso	Valparaiso
M	Metropoli	Santiago
VI	O'Higgins	Rancagua
VII	Maule	Talca
VIII	Biobio	Concepcion
IX	Araucania	Temuco
X	Los Lagos	Puerto Montt
XI	Aisen	Coihaique
XII	Magallanes eta Txileko Antartika	Punta Arenas⁽¹⁾	150.826

⁽¹⁾ Txileko Antartika barne, 1.382.297,2 km²

[aldatu] Hiririk garrantzitsuenak

1.Santiago (metropoli-barrutia): 5.5 milioi biztanle (2002).

2.Valparaiso (metropoli-barrutia): 803.683

3.Concepcion (metropoli-barrutia): 666.381

4.Antofagasta: 296.905

5.La Serena (metropoli-barrutia): 296.253

6.Viña del Mar: 286.931

[aldatu] Historia

1844ko apirilaren 25ean lortu zuen Espainiatik independentzia.
1904ko urriaren 18an Boliviarekin bake akordioa sinatu zuten.
1945ean Gabriela Mistral poeta txiletarrak literaturaren Nobel Saria lortu zuen.
1970eko azaroaren 3an Salvador Allendek bere agintaldi demokratikoari ekin zion, urriaren 24an presidente izendaturik izan ondoren.
1971n Pablo Neruda poeta txiletarrak literaturaren Nobel Saria lortu zuen.
1973ko irailaren 11n Augusto Pinocheten estatu-kolpearen ondorioz Allende presidenteak bere buruaz beste egin zuen.
1990eko martxoaren 11n Pinocheten diktadura amaitu zen ofizialki.
1998ko urriaren 16an Pinochet atxilotu zuten Ingalaterran eta bere aurkako epai-bideak hasi zituzten.
2006ko martxoaren 11n Michelle Bachelet bihurtu zen herrialdeko lehen emakume presidente.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Hizkuntzak

Gaztelania da hizkuntza ofizial bakarra eta nagusia. Hala ere, ketxua (Antofagasta), aimara (Tarapaca) eta mapudungun edo maputxe (Araucania, Los Lagos, Biobio eta Metropoli) hizkuntzak ere bizirik daude herrialdean.