Planet
De Vichipedie, la enciclopedie libare dute in marilenghe.
Un planete al è un cuarp celest cun masse significative che al orbite atôr di une stele, e che nol prodûs energje par mieç de fusion nuclear. Prime dai agns '90 si cognossevin dome nûf planetis (ducj dentri dal nestri Sisteme Solâr). Ae fin dal 2002, s'indi cognossevin plui di 100, ducj scuvierts come planetis extrasolârs.
Te Astronomie antighe i planetis (in grêc vagabondi) a jerin i cuarps celescj visibii che a mudavin lis lôr coordenadis celestis ecuatoriâi, ven a stà Lune, Soreli, Mercuri, Venere, Marte, Zove e Saturni. A lôr si riferìs la scansion dal timp in setemanis e, par esempli, la presince di siet braçs te Menorah.
I astronomis a clamin dispès i asteroidis "planetuts", e i cuarps planetaris plui grants (chei che a son normalmentri clamats planetis)"planetis maiors". I planetis dal Sisteme Solar a puedin jessi dividûts in dôs categoriis daûr de lôr composizion. Chei simii ae Tiere (componûts principalmentri di cret) a son clamats planetis terestris, o planetis cretôs. Chei componûts soredut di materiâl gassôs, tant che Zove, a son clamâts Zovians, o zigants gassôs. A voltis a ven doprade une tierce categorie par cuarps tant che Pluton, componûts principalmentri di glace: cheste categorie di planetis glaçâts e inclut ancje une vore di cuarps no planetaris, tant che lis lunis glaçadis dai planetis esternis (par esempli Titan)
Un planet al è un cuarp celest cal zire atôr di une stele. Par cal sedi considerât un planet al à di jessi avonde grant, se no al è dome un asteroit, e nol à di produsi energjie cun reazion nucleârs se no al è une stele.
I planets ca zirin atôr dal soreli a formin il sisteme solâr e a son
- 1) Mercuri,
- 2) Bielestele,
- 3) la Tiere,
- 4) Mart,
- 5) Gjiove-Jupiter,
- 6) Saturni,
- 7) Uran,
- 8) Nettun.
Fûr dal sisteme solâr e son fin cumò stâs discuvierts un centenâr di planets. I planets si dividin in planets terestris fas soredut di cret (come la Tiere, Mart, Bielestele e Mercuri) e in gjigants gassôs come Gjiove-Jupiter, Nettun, Uran e cuasi ducj i planets fûr dal sistema solâr fin ue discuvierç,