Reikistjarna
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Reikistjarna eða pláneta er heiti yfir tiltölulega stóran hnöttóttan hlut á sporbaug um sólstjörnu, sem er þó ekki stjarna sjálfur. Yfirleitt er þó átt við átta stærstu fylgihnetti sólar: Merkúr, Venus, jörðina, Mars, Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus frá sólu talið. Hugtakið reikistjarna hefur þó enga nákvæma vísindalega skilgreiningu og er umdeilt. Flestar voru reikistjörnurnar taldar níu talsins frá árinu 1930, en Alþjóðasamband stjarnfræðinga ákvað 24. ágúst 2006 að telja Plútó ekki lengur reikistjörnu, heldur dvergreikistjörnu.
Efnisyfirlit |
[breyta] Nafnsifjar orðsins „reikistjarna“
- Elsta dæmið sem nú er í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans um orðið 'reikistjarna' er úr Almennri landaskipunarfræði I-II eftir Gunnlaug Oddsson og fleiri frá 1821-1827 (bls. 66-67). Þar og í öðrum dæmum frá 19. öld er orðið haft í sömu merkingu og hér er lýst, þannig að það hefur líklega aldrei verið notað í merkingunni 'föruhnöttur'.[1]
Orðið reikistjarna er stundum ekki notað sem algjört samheiti plánetu (e. planet):
- Í vönduðum enskum orðabókum er gerður greinarmunur á tveimur aðalmerkingum í orðinu 'planet' (Stein, 1975). Annars vegar merkir það sama og 'reikistjarna' eins og merkingu þess orðs er lýst hér á undan, en hins vegar getur það þýtt ´lýsandi hnöttur sem sést með berum augum og hreyfist miðað við fastastjörnur'. Í síðari merkingunni hefur orðið stundum verið þýtt sem 'föruhnöttur', en þessir hnettir eru sjö: tunglið, sólin, Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus (Sören Sörenson 1986; Þorsteinn Vilhjálmsson 1986-7).[2]
Í dag er orðið „planet“ í ensku venjulega ekki notað um sólstjörnur eða hnetti sem hafa ekki sporbaug um sólstjörnu. Þ.a.l. myndi enginn telja tunglið eða sólina til plánetu í dag.
[breyta] Nafnsifjar orðsins „pláneta“
Orðið pláneta er ættað af gríska orðinu πλανήτης (umritað: planētēs) sem þýðir flakkari.
[breyta] Tengt efni
[breyta] Heimildir
- Svar við „Hvernig eru plánetur og reikistjörnur skilgreindar?“ á Vísindavefnum. Sótt 2. október 2005.
- Greinin „Planet“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 2. október 2005.
