Filusufía
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in Lumbaart insüber, urtugrafía ünificàda. |
[redatá] Filusufía in generaal
La filusufía a l'è una scénza (u disciplína) ca la dupéra la lògica u ul ragiunameent per cercà de dà una spiegazziun del muunt, de la natüra e del pòost de l'òmm in del muunt; l'è stada anca definída cume ul stüdi dii cuncètt fundamentàj ingabulaa cunt ul pensieer, l'azziun, la realtà. In generaal la filusufía la g'à no un metuut rígid, vist ca anca chèll ca rapresénta la filusufía al cambia a segúnda de la cultüra de riferimeent.
Ul tèrmin filusufía l'è staa cataa (taant per cambià) dal greech: "Φιλοσοφία" (filosofía) al vöör dí amuur per la cunuscénza.
La filusufía l'è no, uviameent, una scénza esàta, vist ca i quistiún filusòfich sa pödenn minga tratà cunt un metuut empírich, ma l'è gnanca cumè la religiun perchè l'è minga nassüda da una rivelazziun. Una definizziun la vègn dal Dizziunari Oxford de Filusufía, ca la definíss la riflessiun filusòfica cume derivàda diretameent da la pràtica nurmaal de tütt i caamp de ricérca inteletüaal. In dii ann indree, defàtt, la física l'era inscí ligàda al cuncètt filusòfich ca l'era ciamàda filusufía natüraal; prima ammò, al teemp dii greech antích, la filusufía l'era cunsideràda semplismeent cume desidéri de cunuscénza e dunca dume stüdi, cume usservazziun del muunt, spartii da i ròpp materiàj cunsideraa ròba "bassa".
Ga vöör dí ca, generalmeent, in del parlà de tütt i dí, sa dupéra la paròla filusufía de indicà tütt i credeenz e i maneer de vedè la vida dii difereent persún.
[redatá] Bròch de la filusufía
La filusufía la g'à tanti bròch difereent, vist ca sa pöö truà una "filusufía" per tütt i ròpp ca vègnenn stüdiaa; in particulaar, però, g'è una quaj bròca ca la g'à püssee impurtànza dii ólter:
- Epistemulugía: la parla de la filusufía de la scénza; seguunt un óltra manéra de vedèla, però, la sa pöö riferí anca a la filusufía de la cunuscénza (gnuseulugía);
- Estética: ul stüdi de quistiun cume l'aart e ul bèll;
- Ética: sa sfórza de vedè se una quaj azziun a l'è giüsta u sbajàda, e de cume sa pöö duperà per remedià a prubleem de cuscénza;
- Metafísica: dal prefíss greech meta, ul stüdi de tütt i ròpp föra del dumíni del percepíbil;
- a g'inn pöö anca tütt i filusufii dii difereent sceenz ca sa stüdienn, ca vàrdenn ul bèn e ul màl del stüdi scentífich e cérchenn de dà una man a remedià a i prubleem ca nàssenn de menemàn ca sa va inaanz cunt ul stüdi: sa stüdienn dunca la filusufía de la pulítica, la filusufía de la stòria, la filusufía de la biulugía, e.v.i..
