Kolenmijn

Van Wikipedia

In een kolenmijn wordt steenkool of bruinkool gewonnen. Steenkoolwinning kan zowel in dagbouw plaatsvinden - de steenkool wordt afgegraven nadat de bovenste deklagen eerst zijn verwijderd - of in een ondergrondse mijn (stollenbouw, schachtbouw, diepbouw) waarbij op grotere diepte, tegen hogere kosten en meer risico, steenkool wordt gedolven en -al dan niet via schachten- naar de oppervlakte wordt gebracht; bruinkool wordt meestal in dagbouw gewonnen. In het Nederlandse Zuid-Limburg en de nabijgelegen Kempen en rondom Luik werd mijnbouw via schacht-, diep- en dagbouw bedreven. In Brunssum en nabij Geleen werden in het begin van de twintigste eeuw bruinkool in dagbouw ontgonnen.

Inhoud

1 Typen ondergrondse mijnen
2 De indeling van een ondergrondse mijn
3 Steenkoolwinning in Nederland
- 3.1 Nederland
  - 3.1.1 Locaties
  - 3.1.2 Gegevens
- 3.2 Het Nederlands Mijnmuseum
4 Steenkoolnijverheid in België
5 Externe links

[bewerk] Typen ondergrondse mijnen

Stollenbouw - bij stollenbouw worden nagenoeg horizontale gangen in berg- of dalwanden gedreven, anders dan voor ventilatiedoeleinden wordt er geen gebruik gemaakt van schachten.
Schachtbouw - bij schachtbouw worden er verticaal of diagonaal verlopende schachten tot in de bovenste ontginbare kolenlaag gedreven; die vervolgens gevorderd wordt; door deze vordering ontstaat er een gangenstelsel.
Diepbouw - bij diepbouw worden er eveneens verticale schachten gedreven, deze worden echter door de verschillende boven elkaar liggende kolenlagen heen gedreven. In elke ontginbare kolenlaag wordt er een horizontaal gangenstelsel gedreven (galerijen en steengangen) met speciale vorderfronten (pijlers) van waaruit de kolen gewonnen worden.

Bij schacht- en stollenbouw (als ook bij dagbouw) kan volstaan worden met een kleinschalige technische infrastructuur, daar er niet ver onder het grondwaterniveau gegraven, of (in het geval van stollenbouw) het grondwater gemakkelijk afgevoerd kan worden; ook de toevoer van verse lucht is betrekkelijk eenvoudig te realiseren. Bij diepbouw worden grotere dieptes bereikt en moeten er krachtige pomp-, ventilatie- en hijsinstallaties voorhanden zijn. Deze installaties gebruiken zoveel energie dat er uit efficiencyoverwegingen veelal gekozen wordt om de benodigde energie in huis uit eigen kolen op te wekken, wat in een nog complexer bovengronds bedrijf resulteert.

[bewerk] De indeling van een ondergrondse mijn

Een mijn bestaat uit 2 delen:

het ondergronds bedrijf (het gangenstelsel voor het ondergrondse transport en de pijlers waar de kolen gewonnen worden);
het bovengronds bedrijf (alles wat nodig is voor het functioneren van het ondergronds bedrijf en de afvoer van de gewonnen steenkool).

Open kolenmijn (dagbouw) (Wyoming, USA)	Schacht Nulland, Kerkrade	Schacht II van de mijn ON-I, Heerlen. Thans is hier het Nederlands Mijnmuseum gevestigd.	op de voorgrond een oude mijnlocomotief voor ondergronds transport
De persluchtlocomotief van de Domaniale Mijn, 1928. Vooraanzicht.	De persluchtlocomotief van de Domaniale Mijn, 1928. Stuurstand.	Stortberg van de mijn Adolf, Merkstein, Duitsland. Zo zagen de vroegere Nederlandse steenbergen er ook uit.	Stortberg van de mijn Adolf, Merkstein, Duitsland. De steenberg is nu een recreatiegebied.

[bewerk] Steenkoolwinning in Nederland

De allereerste steenkoolwinning vond in de 12e eeuw plaats in het mijnveld van de Domaniale mijn te Kerkrade. Op 2 januari 1723 verkreeg de Abdij Rolduc bij octrooi het recht tot exploitatie van de mijntjes. Rond 1900 komt de kolenwinning in Zuid-Limburg tot bloei nadat onderzoek had uitgewezen dat er rond Eygelshoven, Heerlen en Geleen winbare kolenvoorraden aanwezig waren. Door de aanleg van nieuwe spoorverbindingen (spoorlijnen naar Aken en Stein) werd het vervoer van gewonnen kolen naar afzetgebieden eenvoudiger.

Zowel vanuit de regering werden mijnen aangelegd (de Staatsmijnen in Limburg) als door particuliere ondernemingen. Ook twee Belgische ondernemingen waren actief. Belangrijke personen in de pionierstijd waren o.a. Carl en Friedrich Honigmann (ON-mijnen), en Anton Wackers (Laura mijn) uit de regio Aken, en de Nederlanders Henry Sarolea (spoorwegbouwer lijn Herzogenrath - Sittard, ook bestuur ON-mijnen) en J.H. Wenckebach (pionier Staatsmijnen).

Uiteindelijk waren er de 4 Oranje-Nassau mijnen (ON I t/m IV), de 4 Staatsmijnen (Maurits, Emma, Hendrik en Wilhelmina), en 4 andere particuliere mijnen: Laura, Julia, Willem-Sophia, en de Domaniale mijn. Een vijfde Staatsmijn, de Beatrix werd aangelegd in Herkenbosch, op het z.g. Vlodropperveld te ontginnen maar is nooit in bedrijf gekomen. Speciaal hiervoor zou station Herkenbosch uitgebreid worden. Dit station lag aan de z. IJzeren rijn.

De Oranje-Nassau Mijnen waren uiteindelijk eigendom van een Frans bedrijf (de familie Honigmann verkocht in 1908 de aandelen aan de familie de Wendell), de Laura en Julia alsmede de Willem-Sophia waren eigendom van twee afzonderlijke Belgische bedrijven. De Domaniale en uiteraard de Staatsmijnen waren Nederlands bezit.

Door de gasvondst in Slochteren, en de steeds goedkoper wordende buitenlandse steenkool (en aardolie) werd de Limburgse steenkolenwinning onrendabel. De mijnsluiting begon met de historische toespraak van toenmalig minister van Economische zaken J.M. den Uyl in 1965 in de stadsschouwburg van Heerlen. In de daaropvolgende 9 jaren werden alle mijnen gesloten. De staatsmijn Maurits te Geleen ging als eerste dicht. Steenkolenwinning in Nederland is definitief gestaakt op 31 december 1974 met de sluiting van de mijn Oranje-Nassau I te Heerlen. Dit was ook de eerste grote ondergrondse mijn die geopend is (1899).

Behoudens twee mijnbouwmonumenten (het gebouw van de Nulland Schacht te Kerkrade, Domaniale Mijn), en de gebouwen van Schacht II van de ON-I mijn te Heerlen) zijn alle bovengrondse werken van de Nederlandse mijnen afgebroken. De mijnterreinen hebben na sanering van de grond allen een andere bestemming gekregen (industrieterrein, woonwijk, etc.). Ook de meeste mijnsteenbergen zijn uit het Limburgse landschap verdwenen.

[bewerk] Nederland

[bewerk] Locaties

Bij de volgende plaatsen zijn er kolenmijnen in bedrijf geweest:

Brunssum, Staatsmijn Hendrik (nu militair-terrein voor de NAVO: RHQ AFNORTH);
Eygelshoven - Gemeente Kerkrade, particuliere mijnen Laura en Julia; Op het terrein van de Laura staat nu een woonwijk. Het Julia-terrein is industrieterrein.
Geleen, Staatsmijn Maurits (nu het chemische complex van DSM);
Heerlen - Centrum, particuliere mijn Oranje-Nassau I. Het schachtgebouw met stalen schachtbok én het ophaalgebouw van schacht II zijn de slopershamer ontlopen. Thans is hierin het Nederlands Mijnmuseum gehuisvest. Op het terrein bevindt zich het hoofdkantoor van het CBS.
Heerlen - Heksenberg, particuliere mijn Oranje-Nassau IV. Op het terrein bevinden zich de installaties van SIGRANO NV (producent Kwartszand). De steenberg is bewaard gebleven.
Heerlen - Heerlerheide, particuliere mijn Oranje-Nassau III ; Het terrein is nu een woonwijk.
Kerkrade, particuliere Domaniale mijn (hiervan is 1 schachttoren, Schacht Nulland, bewaard gebleven); Het mijnterrein is nu een woonwijk.
Schaesberg - Gemeente Landgraaf, particuliere mijn Oranje-Nassau II; Het terrein is nu een woonwijk.
Spekholzerheide - Gemeente Kerkrade, particuliere mijn Willem-Sophia; Op het terrein van de mijn zijn sportvelden aangelegd (o.a. voor de voetbalvereniging FC Kerkrade-West)
Terwinselen - Gemeente Kerkrade, Staatsmijn Wilhelmina (hiervan is de steenberg als (overdekte) skihelling bewaard gebleven);
Hoensbroek/Treebeek - Gemeente Heerlen, Staatsmijn Emma. Op het mijnterrein is voor een klein deel woonbebouwing aangelegd, maar grotendeels is het industrie-terrein.

[bewerk] Gegevens

Naam	Locatie	Concessie	Aantal schachten	Diepste schacht	Primair kooltype	Actief	Totale productie
Oranje-Nassau I	Heerlen	particulier	3	471 m	magerkool	1899-1974	31.978.000 ton
Oranje-Nassau II	Schaesberg	particulier	2	477 m	magerkool	1904-1971	34.064.000 ton
Oranje-Nassau III	Heerlerheide	particulier	1 (+1 ON-IV)	844 m	magerkool	1917-1973	38.265.000 ton
Oranje-Nassau IV	Heksenberg	particulier	1	740 m	magerkool	1927-1966	13.754.000 ton
Laura	Eygelshoven	particulier	2	748 m	magerkool	1905-1968	31.885.000 ton
Julia	Eygelshoven	particulier	2	568 m	magerkool	1926-1974	31.963.000 ton
Willem-Sophia	Spekholzerheide	particulier	5	651 m	magerkool	1902-1970	22.678.000 ton
Domaniale	Kerkrade	gepacht van Staat	6	802 m	magerkool	1815-1969	37.990.000 ton
Wilhelmina	Terwinselen	Staat	2	823 m	magerkool	1906-1969	59.235.000 ton
Emma	Treebeek	Staat	4	980 m	vetkool	1911-1973	109.032.000 ton
Hendrik	Rumpen	Staat	4	1058 m	vetkool	1915-1963	61.203.000 ton
Maurits	Lutterade	Staat	3	895 m	vetkool	1926-1967	96.214.000 ton
Beatrix	Herkenbosch	Staat	2	700 m	vetkool	-	0 ton
Totaal			37				568.261.000 ton

[bewerk] Het Nederlands Mijnmuseum

Het Nederlands Mijnmuseum is een ontmoetingsplaats voor oud-mijnwerkers, familie, nabestaanden en enthousiastelingen in alles wat met mijnbouw te maken heeft.

In het museum is onder andere een gedeelte van de "Rein Bettink Collectie" te zien. Een uitgebreide collectie van onder andere: mijnlampen, afbouwhamers, stijlen, kappen en veel andere mijnspullen.

Het Nederlands Mijnmuseum is gehuisvest in het schachtgebouw van "schacht II" van de voormalige Oranje-Nassau mijn I te Heerlen. Een gebouw dat recentelijk is opgenomen in de UNESCO top 100 monumenten. In het zogenaamde ophaalgebouw is de uit 1897 stammende originele ophaalmachine te bezichtigen, een schitterend stukje 19e eeuwse nostalgie.

[bewerk] Steenkoolnijverheid in België

In België waren er in de 20ste eeuw steenkoolmijnen in Limburg en in de veel oudere Waalse steenkolenbekkens in Luik en in de Borinage (provincie Henegouwen). Het Limburgse mijnbekken, oorspronkelijk 7 mijnen in handen van privé-maatschappijen, is pas na de Eerste Wereldoorlog in productie gekomen en had als opvallend kenmerk dat er nooit steenkoolverwerkende activiteiten naast zijn ontwikkeld. Dat blijkt uniek te zijn in de Europese mijnnijverheid. De Limburgse kolenproductie was vooral nodig voor de Waalse staalindustrie. De laatste Belgische mijn, in het Limburgse Zolder, werd in 1992 gesloten.

De zware industrie in Wallonië, zoals de glas- maar in het bijzonder de staalnijverheid, steunde vooral op de Belgische steenkoolproductie. Vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw kwam de Waalse industrie in een zware overlevingskrisis. De concurrentie met goedkopere steenkool van overzee, de opkomst van aardolie en de bouw van moderne hoogovens bij zeehavens werden een ernstige bedreiging voor de welvaart van deze regio. De Waalse kolenmijnen sloten allemaal, de staalindustrie heeft heel wat sluitingen en herstructureringen achter de rug. Wallonië kampt sinds jaren met een aanhoudend hoge werkloosheid.

De eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog was er een hoge vraag naar steenkool voor de heropbouw. Er was een tekort aan mijnwerkers, die toen in heel naoorlogs Europa werden geworven. Na de mijnramp van Marcinelle in 1956, in de mijn Le Bois du Cazier, waarbij veel Italiaanse doden vielen, zegde Italië zijn overeenkomst met de Belgische regering op omdat de veiligheid in de Belgische mijnen ernstig te wensen overliet. Er werden toen dus geen Italianen meer geleverd in ruil voor Belgische steenkool. De Belgen moesten daarna ongeschoolde arbeidskrachten voor hun mijnen gaan zoeken in andere landen rond de Middellandse Zee, zoals Spanje, Griekenland, Marokko en Turkije.

In Belgisch Limburg werd de eerste mijn gesloten in 1966. Het betrof de mijn van Zwartberg in Genk, waar toen 4000 mensen werkten. De Belgische regering had deze sluiting aangekondigd samen met die van enkele Waalse mijnen. Ze had echter niet gerekend op het protest en de woede van de met naakte ontslagen bedreigde Limburgse mijnwerkers. Toen de eerste ontslagbrieven in de bus vielen kwamen de mijnwerkers in actie en werd de ondergrond van de mijn in Zwartberg bezet. De solidariteit van de Limburgse bevolking met de mijnwerkers van Zwartberg was erg groot. Een betoging van mijnwerkers vanuit Zwartberg naar de mijn van Waterschei om hun collega's daar om solidariteit te vragen liep uit op een bloedbad. De mobiele colonne van de rijkswacht reageerde erg overspannen toen de kop van de betoging bij de mijnpoort van Waterschei verscheen en schoot met scherp op de manifestanten. Er vielen 2 doden en verschillende zwaargewonden. De dagen daarna werd het leger ingezet om de erg gespannen sfeer de baas te kunnen.

Uiteindelijk werd er een dure eed gezworen in de Akkoorden van Zwartberg, die deze akelige periode moesten afsluiten: er zouden geen Limburgse mijnen meer sluiten als er niet eerst voor vervangende werkgelegenheid was gezorgd. Ondertussen werd voor de eigenaars van de Limburgse mijnen een voordelige uitstapmogelijkheid gecreëerd uit de verlieslatende mijn-activiteit: de kolenwinning van alle Limburgse mijnen werd geconcentreerd in de nieuwe N.V. Kempische Steenkoolmijnen, waarin de Belgische overheid steeds meer zou gaan participeren. De overheid zou zo garant staan voor het aanzuiveren van de verliezen van de kolenexploitatie met belastinggeld. Winstgevende nevenactiviteiten, zoals de verhuur van gebouwen en de eigendom van onroerende goederen, bleven in handen van de afzonderlijke mijneigenaren.

Toen de Belgische overheid in de jaren 80 van de vorige eeuw de subsidiekraan voor de 5 overgebleven Limburgse mijnen definitief wilde dichtdraaien, werkten er nog ruim 18.000 mijnwerkers, waaronder veel jongeren. Er werd een kolenmanager aangesteld, die met een aanzienlijke enveloppe de resterende mijnactiviteit zou gaan afbouwen en die tegelijk de streek nieuwe economische perspectieven moest weten te bieden. De mijnwerkers, die regelmatig acties en betogingen hielden tegen de plannen, werden op den duur verleid met hoge oprotpremies en erg gunstige pensioenregelingen. Mijnwerkers uit de oostelijk gelegen mijnen werden daarbij nog eens handig tegen hun westelijke collega's uitgespeeld en mede daardoor konden de mijnen in Belgisch Limburg toch vrij snel sluiten. De mijnen in Waterschei, Winterslag en Eisden waren in 1987 dicht en de westelijke mijnen in Beringen en Zolder volgden daarna. Er bleef daardoor nog heel wat geld in de enveloppe over, waarmee na heel wat politiek getouwtrek en diverse schandalen en schandaaltjes, toch enkele nieuwe projecten op de Limburgse rails konden worden gezet.

[bewerk] Externe links

Website van het Nederlands Mijnmuseum te Heerlen. In het museum is onder andere de Rein Bettink-collectie ondergebracht. Een uitgebreide collectie van onder andere: mijnlampen, afbouwhamers, stijlen, kappen en veel andere mijnspullen.
Website van de TU Delft over de kolenwinning in Nederland
Website over de Domaniale Mijn te Kerkrade
Website van de Stichting Behoud Mijnsteenberg ON-IV De Stichting wil de berg waar inmiddels veel natuurschoon te vinden is, tot Rijksmonument laten veklaren.
Website DeMijnen.nl, over mijnverleden in Limburg

Het grootste mijnmuseum van Frankrijk ligt bij Douai, bij de grens met België, in Lewarde (F)

Categorieën: Energie | Mijnbouw