Geleen
Van Wikipedia
|
||||
 |
||||
| Provincie |  Limburg |
|||
| Gemeente | Sittard-Geleen | |||
| Inwoners | 32.790 (1 jan 2006) | |||
| Geografische ligging | {{{breedtegraad}}} NB {{{lengtegraad}}} OL | |||
| Geografische ligging | 50°58′10″NB 5°49′37″OL | |||
| Stadsrechten (lijst) | {{{stadsrechten}}} | |||
| Belangrijke verkeersaders | A76, N276, N294 | |||
| Netnummer | 046 | |||
| Postcodes | 6160-6167 | |||
Geleen (Limburgs: Gelaen) is een stad en een voormalige gemeente in de Nederlandse provincie Limburg. Tegenwoordig maakt de stad deel uit van de gemeente Sittard-Geleen.
Zij dankt haar naam (oorspronkelijk "Op-geleen") aan haar ligging bij het riviertje de Geleen (ook wel de Geleenbeek genoemd), dat de oostgrens van de gemeente vormde. De stad omvat de vroegere dorpskernen Oud-Geleen, Lutterade, Krawinkel, Spaans-Neerbeek en Daniken, en daar omheen de in de laatste eeuw ontstane wijken. Anno 2007 wonen er bijna 33.000 mensen. De gemeente besloeg een grondgebied van 1220 hectare.
Op 1 januari 2001 is Geleen met Sittard en Born samengevoegd tot de nieuwe gemeente Sittard-Geleen.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In het gebied van de huidige gemeente Sittard-Geleen lagen de oudste boerendorpen van Nederland. Na vele eeuwen waarin de mensen een rondtrekkend jagersbestaan leidden vestigden zich hier ruim 5.000 jaar voor Christus de eerste mensen die leefden van akkerbouw en veeteelt. Deze bandkeramiekers, zo genoemd naar de versiering op hun aardewerk, woonden in kleine nederzettingen van 5 tot 15 vrij grote huizen met in totaal zo’n 50 tot 150 bewoners. Hun woningen lagen op de lössgronden nabij de (Geleen)beek. Door deze ligging waren de noodzakelijke basisvoorzieningen, water en vruchtbare grond, voorhanden. Na zo’n 400 jaar hebben deze eerste landbouwers onze regio verlaten. Hun beschaving is om tot nu toe onbekende redenen verdwenen.
Ook andere beschavingen, zoals de Romeinse, hebben hier hun sporen nagelaten. Zo is er zowel in Geleen als in Limbricht een sarcofaag teruggevonden en in Buchten een fraai beeldje van een haan uit de Romeinse tijd.
Geleen, vanaf het midden van de twaalfde eeuw al vermeld als Glene, was aanvankelijk alleen een kerkdorp. De geschiedenis van deze plaats raakte verbonden met kasteel Jansgeleen, dat ook de zetel was van de heerlijkheid Geleen en Spaubeek (vanaf 1557), die later verheven werd tot graafschap (1654].1 Deze heerlijkheid behoorde tijdens de tachtigjarige oorlog tot de Spaanse Landen van Overmaas. Van 1713 tot 1794 viel Geleen bestuurlijk onder Oostenrijk, dat de Zuidelijke Nederlanden beheerste, en vervolgens tot 1815 onder Frankrijk. Na het Ancien Régime en de Franse tijd bleef Geleen meer dan een eeuw lang een dorpje, of eigenlijk drie, inclusief de gehuchten Lutterade en Krawinkel.
[1] Zie verder het lemma over Kasteel Jansgeleen.
[bewerk] Werk en bevolking
[bewerk] Explosieve ontwikkeling
Geleen kwam zeer snel en spectaculair tot ontwikkeling als industriegemeente na de bouw van de kolenmijn Staatsmijn Maurits, waarmee in 1915 in het gehucht Lutterade werd begonnen en die weldra de modernste van Europa zou worden. Het aantal inwoners steeg explosief. In zestig jaar tijd nam de bevolking toe tot het tienvoudige. In 1920 waren het er nog slechts 4.000, tien jaar later al 12.000, in 1955: 25.000, in 1980: het hoogste aantal, 40.000, om nadien door vergrijzing weer te dalen tot 33.000 in 2005.
[bewerk] Groei en bloei
Geleen, en aanvankelijk vooral Lutterade, werd het bloeiende centrum van de zogeheten Westelijke Mijnstreek, thans nog een streekgewest. De gemeente werd uitgebreid met nieuwe wijken Lindenheuvel, Patersveld en later Geleen-Zuid en Haesselderveld. Als jonge, dynamische industriestad en economische motor van de regio met veel import van hoger kaderpersoneel stak Geleen weldra het naburige Sittard naar de kroon, dat vanouds een levendige, historische stad en marktcentrum was, maar met veel minder groeipotentieel. In korte tijd werd een nieuw stadscentrum ontwikkeld waarin alle bekende warenhuizen en grote winkelketens vertegenwoordigd waren. Met enige jalouzie werd hier door Sittard naar gekeken. De verhoudingen tussen beide zo geheel andere zusterstadjes werden lange tijd gekenmerkt door een grote onderlinge rivaliteit en naijver. Sittard deed zelfs een poging tot annexatie van Geleen, hetgeen leidde tot fel protesten van de Geleense bevolking, en met succes. Uit deze tijd stamt een Geleens (carnavals)liedje "Gans Gelaen dat is der teage". Dat de beide plaatsen in 2001 tesamen met Born zouden fuseren tot een nieuwe, grote industriegemeente (Sittard-Geleen), zou een halve eeuw geleden volstrekt ondenkbaar zijn geweest. Thans vormen zij een flinke en krachtige gemeente, die zelfs Heerlen als tweede stad van de provincie is gepasseerd.
[bewerk] Economie en infrastructuur
De Staatsmijn Maurits, in exploitatie genomen in 1924, was na een stormachtige expansie een halve eeuw later ook de eerste van de Nederlandse steenkoolmijnen die gesloten werd (1967). Een chemische reus kwam er als dochterindustrie voor in de plaats. Zoals tevoren Geleen en Maurits bijna synoniemen waren, zo waren dat sindsdien ook weer Geleen en DSM, althans tot aan de ontwikkeling van het huidige Sittard-Geleense industriecomplex Chemelot. Geleen was en bleef het centrum van de zware industrie in Limburg. De grote binnenhaven aan het Julianakanaal bij Born completeert het beeld van deze economische mainport, evenals de nabije luchthaven Maastricht Aachen Airport bij Beek. Geleen kent twee treinstations, te weten Geleen-Lutterade (aan de spoorverbinding Sittard - Maastricht) en Geleen Oost (aan de spoorverbinding Sittard - Heerlen).
Momenteel wordt in Geleen-noord het nieuwe Maaslandziekenhuis gebouwd, het modernste ziekenhuis van Nederland.
[bewerk] Wijken en buurten
Geleen is in volgende wijken en buurten verdeeld: Dassenkuil, Geleen-Centrum, Geleen-Zuid, De Haese, Haesselderveld, Janskamperpark, De Kluis, Krawinkel, Landgraaf, Lindenheuvel, Lutterade en Oud-Geleen
[bewerk] Geleen op andere fronten
[bewerk] Image
Dagboek van een herdershond, de bekende televisieserie uit de de jaren '70, speelde zich af in het Geleen ten tijde van de opkomst van de mijnindustrie in Limburg. Zie echter ook Eijsden. Geleen is geen cultuurstad, maar het weert zich wel op andere fronten en er is genoeg te beleven.
[bewerk] Vertier en vermaak
Pinkpop, het oudste popfestival van Europa (32e editie in 2006), werd in 1970 voor de eerste keer georganiseerd in het Sportpark van Geleen. Verder is in Geleen jaarlijks de World Town Fair te vinden, de op één na grootste kermis van Nederland. De naam Wereldstad (zo genoemd, omdat het dorp in zeer korte tijd uitgroeide tot een middelgrote moderne stad) neemt Geleen ook aan in carnavalstijd, als de stad door de Flaarisse wordt geregeerd. Geleen kent de grootste bioscoop van de nabije regio, Foroxity. Daarnaast huisvest het centrum van Geleen het traditionele straattheater.
[bewerk] Sport
Zoals veel industriesteden is Geleen een echte sportstad. De stad werd in 1954 ook de bakermat van het betaald voetbal in Nederland, door de oprichting van het roemruchte Fortuna '54, op initiatief van de zeer vermogende zakenman Egidius Joosten. Zeer bekende Nederlandse profvoetballers, voorheen door de KNVB in de ban gedaan, tekenden hier, onder wie midvoor Bram Appel, stopperspil Cor van der Hart en keeper Frans de Munck. De club verwierf in korte tijd een internationale reputatie als Ajax en PSV in onze dagen. Zij wist in de periode 1960-1963 zelfs nog de grote Faas Wilkes in te lijven. De club werd graag door grote buitenlandse clubs uitgenodigd om spectaculaire en lucratieve demonstratiewedstrijden te spelen. De club stak daar zoveel energie in, dat de strijd om het landskampioenschap pas op de tweede plaats kwam. De club werd dan ook nooit nationaal kampioen, hetgeen toen ook minder van belang was, omdat er nog geen Champions League bestond. Fortuna '54 zette Nederland als voetballand weer op de kaart, na de jarenlange neergang onder de verouderde amateurbond.
Later, na de fusie van de 'wilde' profbond met de KNVB, werd zij voorbijgestreefd en uiteindelijk fuseerde zij met het eveneens wat kwijnende Sittardia tot de nieuwe combinatie Fortuna Sittard, een in aanleg ambitieuze club, gehuisvest in een fraai, nieuw stadion, symbolisch gelegen op het raakpunt van beide gemeentelijke deelkernen. Deze fusie preludeerde eigenlijk al op de latere gemeentelijke herindeling. Voormalige vijanden werden vrienden. Hopelijk zal de bestuurlijke fusie meer succesvol blijken, want op sportief vlak wil het nog niet helemaal vlotten en vormt de vergelijking met de gloriedagen van het grote Fortuna '54 nog een pijnlijk contrast.
Bekende sportverenigingen zijn ook handbalvereniging V&L Geleen en de Geleense ijshockeyclub Smoke Eaters, thans Ruijters Eaters geheten. Geleen bezit ook een wielerbaan.
[bewerk] Bezienswaardigheden
- Complex van het vroegere Kasteel Jansgeleen of Huis Spaubeek, met ruïne van het slot, gerestaureerde en bewoonde voorhof (kasteelhoeve met voormalige pachterswoning) en watermolen (Sint-)Jansmolen, even ten zuidoosten van Geleen, op grondgebied van de gemeente Beek.
- Sint-Janskluis uit 1699.
- De Biesenhof, recent gerestaureerde historische hoeve.
- Parochiekerk Sint Marcellinus en Petrus te Oud-Geleen.
- Drossaerdhuis in de Geenstraat.
- Monument in de Geenstraat (bij NS-station Geleen-Lutterade) ter herinnering aan de martelares zuster Aloysia, de joods-katholieke Louise Löwenfels. Zie ook [1]. Het monument staat op de plaats waar indertijd het klooster van de zusters stond. De zusters Arme Dienstmaagden van Jezus Christus hebben nog steeds een communiteit in Geleen, zie [2].
- Hoofdgebouw Staatsmijn Maurits
- Voormalige gerestaureerde steenfabriek Plinthos in het buurtschap Daniken.
[bewerk] Bekende Geleners
- Danny Nelissen, voormalig wielrenner, TV-verslaggever
- Jan Nolten, voormalig wielrenner, momenteel Elsloo
- Maartje Paumen, hockeyster
- Lori Spee, zangeres, songwriter
- Prof. Arthur Schrijnemakers, historicus
- Pim Rietbroek, handbaltrainer
- Egidius Joosten, aannemer en oprichter betaald voetbal in Nederland
- Emile Mastenbroek, voormalig gouverneur van Limburg
- Marijke Helwegen, presentatrice en TV-persoonlijkheid
- Paul van Loon, auteur van kinderboeken
[bewerk] Bron
- A.J. Welschen 2000-2005: Course Dutch Society and Culture, International School for Humanities and Social Studies ISHSS, Universiteit van Amsterdam (met toestemming)
[bewerk] Literatuur
- M.J.H.A. Schrijnemakers, m.m.v. J.J.G. Ramaekers 1998: Geschiedenis van Geleen. Deel I: Van het begin van de Prehistorie tot het einde van de Franse Periode (1814).
- M.J.H.A. Schrijnemakers 2005: Geschiedenis van Geleen. Deel II: Van het vertrek der Fransen tot de aanleg van de Staatsmijn Maurits (ca. 1920). Geleen: Stg. Cultureel-Historische Uitgaven.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Overzicht van de geschiedenis van Geleen tussen 1200 en 1788
- Joop den Uyl deelt pamfletten uit in Geleen
- Monument in de Geenstraat
- Website gemeente Sittard-Geleen
| Gemeente Sittard-Geleen | |
|---|---|
| Steden: Geleen | Sittard | |
| Dorpen: Born | Broeksittard | Buchten | Einighausen | Grevenbicht | Guttecoven | Holtum | Limbricht | Munstergeleen | Obbicht | Papenhoven | |
| Buurtschappen en gehuchten: Abshoven | Daniken | Graetheide | Schipperskerk | Windraak | |
