Libertarisme
Van Wikipedia
| Politieke ideologieën |
|---|
|
Dit artikel is een deel van de |
|
|
|
|
| Portaal politiek· |
Het libertarisme is een op vrijheid gebaseerde politieke filosofie verwant aan het liberalisme. Volgens veel libertariërs is het libertarisme eigenlijk een radicale of consequente variant van het liberalisme.
Oorspronkelijk werd de naam gevoerd door (linkse) anarchisten, maar in de loop van de twintigste eeuw is libertarisme vooral in zwang geraakt om een kapitalistische ideologie aan te duiden. Voor de oorspronkelijke betekenis, zie libertarisch socialisme.
Ook zijn er veel raakvlakken met het anarchisme omdat libertariërs niets moeten hebben van de overheid. De grondslag van het libertarisme kan worden samengevat in het non-agressieprincipe: iedereen heeft de vrijheid te doen en laten wat hij wil, zolang hij geen geweld initieert om iemands persoon of eigendom aan te tasten (je kunt wel geweld gebruiken als verdediging tegen iemand die deze regel overtreedt). Geweld wordt in dit verband gedefinieerd als het aantasten van de persoon of het eigendom van een ander zonder toestemming of instemming van die ander, of het dreigen hiermee. Libertarisme vormt een inspiratiebron voor het neoliberalisme, verder heeft raakvlakken met het objectivisme.
Libertarisme wordt wel eens verward met de levensfilosofie libertinisme.
Inhoud |
[bewerk] Individuele vrijheid en verantwoordelijkheid
Uit het basisprincipe van het libertarisme volgt bijvoorbeeld dat je niet mag stelen, moorden, verkrachten enzovoort. Echter, als iemand anders met geweld begint mag je je wel met geweld verdedigen of laten verdedigen. Fraude (het tot stand brengen van een ruil met een ander door middel van een leugen) wordt binnen het libertarisme ook gezien als geweldsinitiëring.
[bewerk] Anti-belastingheffing
Nu is bijna iedereen het er over eens dat de libertarische non-agressieregel van toepassing behoort te zijn op het gedrag van normale burgers onderling. Het bijzondere aan het libertarisme is dat het de non-agressieregel ook van toepassing wil laten zijn op mensen die handelen in opdracht van overheden. Veel overheidswetten zijn namelijk gebaseerd op geweldsinitiëring en libertariërs willen dat deze wetten worden afgeschaft. Belastingheffing wordt door libertariërs bijvoorbeeld als een vorm van geweldsinitiëring gezien: de overheid beschikt (zo nodig met het geweld van een deurwaarder) over het eigendom van burgers zonder hun toestemming. Een slogan van libertariërs is: "belasting is diefstal" (een verwijzing naar het Proudhons "eigendom is diefstal"). Het feit dat er democratisch is gekozen voor de belastingheffing en andere wetten waarmee de overheid ingrijpt in het leven en eigendom van burgers doet hier volgens libertariërs niets aan af. Noch een minderheid noch een democratisch gekozen meerderheid mag volgens libertariërs beschikken over het leven of eigendom van burgers, behalve ter verdediging van lijf en goed.
[bewerk] Vrije markt
Omdat het libertarisme vindt dat alle relaties tussen mensen onderling gebaseerd moeten zijn op vrijwilligheid, en dat alle handelingen moeten zijn toegestaan behalve het beschikken over andermans leven of eigendom, zijn libertariërs voor een volledig vrije markt-economie ofwel een onbeteugeld kapitalisme. Libertariërs stellen dat het reguleren van de economie neerkomt op het reguleren van mensen. Elke regulering anders dan ter bescherming van leven of eigendom (zoals wetten tegen diefstal, fraude, mishandeling en het vervuilen van andermans milieu) zien libertariërs als een ongeoorloofde inbreuk op de vrijheid. De meeste economische regulering (belasting, vergunningenstelsels, anti-kartelwetgeging, prijsregulering, minimumlonen enzovoort) wordt daarom als ongeoorloofd gezien, en daarom streven libertariërs naar een volledig vrije markt. Libertariërs zien de vrije markt niet alleen als een moreel systeem, maar denken ook dat de vrije markt voor de grootst mogelijke welvaart zorgt, zowel voor arm als rijk.
[bewerk] Libertarisme en de overheid
De meeste libertariërs streven naar een minimale staat (minarchisme of nachtwakersstaat) maar sommigen streven zelfs naar het volledig afschaffen van de staat (anarchokapitalisme). Minarchisten willen dat de overheid zich alleen bezig houdt met politie, rechtspraak en leger. De betaling voor die diensten dient vrijwillig te gebeuren en niet door middel van belastingen. In het geval van politie en rechtspraak zou betaald moeten voor de levering van specifieke diensten, al dan niet door middel van een verzekering. Het leger is moeilijker te financieren, omdat dat een collectief goed is, maar het idee is dat het toch zou kunnen worden betaald door donaties of doordat men sociale druk (of boycot-acties) gebruikt om iedereen over te halen zijn steentje bij te dragen.
[bewerk] Geschiedenis
 |
De neutraliteit van dit gedeelte wordt betwist. Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie. |
[bewerk] Nederland
In de periode van de Nederlandse Republiek (1581-1795) kwam het kapitalisme (aandelen, banken enzovoort) tot bloei. De macht van de staat was in deze republiek relatief beperkt (maar toch al groter dan in de Middeleeuwen) en de ontstane vrije middenstand, bestaande uit kooplieden en handelaars, kleine fabrikanten en bankiers en investeerders, had grotendeels vrij spel.
De staat bemoeide zich echter wel degelijk met de economie. Het door de Republiek afgedwongen monopolie van de VOC is daar een goed voorbeeld van. Ook bestonden er veel belemmerende regels die het vrije handelsverkeer beperkten. Zo hieven veel provincies en steden invoerrechten (accijnzen) op producten van buiten en mochten veel ambachten slechts binnen een gilde uitgeoefend worden.
Rond die tijd ontstond ook in de Nederlanden de Radicale Verlichting. Met Descartes en Spinoza als gangmakers ontstond er voor het eerst in de geschiedenis het idee dat het individu soeverein was en dat religie en staat onderdrukkend waren. De radicaalste verlichter was Adriaan Koerbagh. Hij verwierp kerk en staat als bedriegers en kan daarmee de eerste Nederlandse anarchist of libertariër genoemd worden. Koerbagh was ook de enige die om zijn gedachten het leven heeft gelaten tijdens de Republiek. In 1672 werd hij tot 10 jaar verbanning (naar het Rasphuis) en vierduizend gulden boete veroordeeld. Hij overleed na één jaar rasphuis aan de ontberingen.
Het afwijkende economische bestel van de Republiek heeft in de 17e eeuw onmiskenbaar tot een ongekende groei en innovatie op vrijwel alle gebied geleid. Nederland was toen een tijdlang het rijkste land van Europa, en, misschien op China na, van de wereld. In de latere tijd van de Republiek, vooral gedurende de 18e eeuw, begon het politieke systeem echter minder libertarisch te worden. Eenmaal gevestigd, had de steeds kleiner wordende groep regenten weinig belang meer bij innovatie of wat voor vorm van verandering ook en de Nederlandse staat verwerd hoe langer hoe meer tot een systeem om hun belangen in stand te houden. Uiteindelijk leidde dit tot stagnatie en achterlijkheid, verval en tenslotte zelfs de ondergang van de Republiek. Er volgde een periode van grote rampspoed en, na de Napoleontische tijd, de instelling van een veel sterker centraal gezag onder het Koninkrijk der Nederlanden.
[bewerk] Verenigde Staten
De Amerikaanse grondwet weerspiegelt ten dele de lessen van de Nederlandse Republiek op dit punt omdat het ontstaan van deze nieuwe staat goeddeels samenviel met de ondergang van de oude. Vooral de latere president John Adams heeft in zijn tijd als ambassadeur in het in verval verkerende Holland goed zijn ogen de kost gegeven. Daarom probeerde men een grondwet te schrijven die zo waterdicht mogelijk was, en moest voorkomen dat een elite de macht van de staat zou gebruiken om hun eigen belang ten koste van anderen te bevoordelen. Deze grondwet kwam dicht bij het libertarische ideaal, maar heeft toch niet kunnen voorkomen dat de macht van de federale staat langzaam toch weer toenam.
Een steeds grotere politieke macht concentreerde zich in een rijke industriële elite, zoals eerder in de Nederlandse Republiek was gebeurd. Deze begon zich steeds meer met de wetgeving te bemoeien onder andere door politici en congresleden om te kopen of te intimideren om hun belangen te bevoordelen. Rond 1900 stelde president Theodore Roosevelt, die van republikeinse huize was, anti-kartel wetgeving in met als argument om de macht van de industriëlen en bankiers te breken. Na de Eerste Wereldoorlog werd de economische ontwikkeling weer wat vrijer maar na de beurscrash greep de regering weer sterk in door allerlei protectionistische maatregelen voor de industrie. Ironisch genoeg nam hierdoor de macht van de rijke elite ook weer toe. Vooral tijdens het presidentschap van de democratische president Franklin Delano Roosevelt in de jaren 30/40 van de twintigste eeuw werd de macht van de staat, en daarmee die van de rijke 'industriebaronnen' die van de staat speciale privileges kregen (zoals subsidies en bescherming tegen concurrentie), verder toe. Met name onder Roosevelt, en in de jaren 60 van de twintigste eeuw nogmaals onder het democratische presidentschap van Lyndon B. Johnson, werd ook de verzorgingsstaat sterk uitgebreid. Het budget van de federale staat werd vooral onder de republikeinse president Ronald Reagan (1980-1988) opnieuw fors vergroot, met name door de sterk verhoogde defensie-uitgaven voor de koude oorlog. Onder de democratische president Bill Clinton nam de overheidsbureaucratie weer af, hoewel het overheidsbudget wel bleef doorgroeien.
[bewerk] Kritiek op het libertarisme
Op het libertarisme is door velen kritiek geuit. Voor een overzicht zie het artikel Kritiek op het libertarisme.
[bewerk] Externe links
 |
|
politiek | politiek spectrum | links | rechts | extreemlinks | extreemrechts |
