Nederlands in Duitsland
Van Wikipedia
  Nederlands wereldwijd  
|
|---|
 |
| Nederlands |
| *Nederlands in Nederland |
| *Nederlands in België |
| *Nederlands in Suriname |
| *Nederlands op de Nederlandse Antillen en Aruba |
| **Afrikaans |
| ----------------------------------------------------------------- |
| *Nederlands in Wallonië |
| *Nederlands in Frankrijk |
| **(Nederlands in Frans-Guyana) |
| *Nederlands in Duitsland |
| *Nederlands in de Verenigde Staten |
| *Nederlands in Indonesië |
| *Afrikaans in Namibië |
| ----------------------------------------------------------------- |
| Nederlandse creoolse talen: |
| Petjoh, Javindo, Negerhollands, |
Op het grondgebied van het huidige Duitsland heeft standaardnederlands in de loop van de geschiedenis een wisselende status gehad.
Inhoud |
[bewerk] Verleden
In het gebied van Noord-België, Nederland en Duitsland bestond voor de invoering van het massaonderwijs een perfect dialectcontinuüm: de Westgermaanse dialecten liepen, met uitzondering van het Fries, vloeiend in elkaar over. In de meeste dialectcontinua in de wereld komt hoogstens één standaardtaal tot ontwikkeling. Door de politieke versplintering van het Heilige Roomse Rijk vormde er zich echter geen eenduidig machtscentrum dat zijn taal aan het hele gebied kon opleggen. Op het eind van de Middeleeuwen waren daar drie belangrijke rivaliserende standaardtalen aan het ontstaan: de Hoogduitse in het zuiden, de handelstaal van de Hanze in het noorden en de taal van de rijke Nederlanden in het westen. De invloed van die standaardtalen wisselde sterk en zo kon het gebeuren dat bepaalde gebieden die tegenwoordig Duits, dat wil zeggen: Hoogduits, als standaardtaal gebruiken omdat ze door een historisch toeval in de 19e eeuw bij het verenigde Duitse rijk gevoegd zijn, in de eeuwen daarvoor Nederlands als standaardtaal gebruikten. Daarbij moet bedacht worden dat zo'n standaardtaal alleen voor enkele welbepaalde activiteiten toegepast werd, zoals onderwijs of kerkdiensten. De normale spreektaal was in die tijd het plaatselijke dialect.
De gebieden waarom het voornamelijk gaat, zijn in de eerste plaats die welke toen bij De Nederlanden hoorden. De oostelijke staatsgrens van de Republiek en de Spaanse Nederlanden viel niet exact samen met de huidige oostgrens van het Koninkrijk. Op de tweede plaats waren er gewesten die net als de Noordelijke Nederlanden calvinistisch waren. In de loop van de 16e eeuw werd in Noord-Duitsland de taal van de Hanze, die vooral op Nedersaksische dialecten gebaseerd was, vervangen door het Hoogduits van de bijbelvertaling van Maarten Luther. Gebieden die echter niet Lutheraans waren, gebruikten die vertaling niet en voor de aan de Nederlanden grenzende calvinistische gewesten Bentheim en Oost-Friesland was het natuurlijker Nederlands te gebruiken, zeker omdat dit als Nederduits in veel opzichten dichter bij hun Nedersaksische dialect stond.
In de derde plaats waren er gebieden aan de Nederrijn die Nederfrankische dialecten spraken die ten nauwste verwant waren aan het Brabants en Hollands waaruit het Nederlands zich ontwikkeld had. Het gewest Kleef maakte in ieder opzicht deel uit van de Nederlandse cultuurzone.
Al deze gebieden werden geleidelijk toegevoegd aan Pruissen en Hannover. De standaardtaal van deze staten was het Hoogduits en werd aldus ook aan de grensgewesten opgelegd. Heel langzaam werd zo het Nederlands als standaardtaal verdrongen. In 1830 gebruikte tachtig procent van de kerken en twintig procent van de scholen in het gewest Kleef nog Nederlands. Men sprak toen nog van "Pruissisch Vlaanderen". Het Nederlands was toen al wel in het bestuur en de rechtspraak vervangen door het Hoogduits. In het gebied rondom Kleef heeft de taal het het langst uitgehouden, totdat het zich rond 1900 economisch op het Roergebied ging richten. Lange tijd zou het onder Nederlandse taalkundigen gebruikelijk blijven de Nederrijn als deel van het Nederlandse taalgebied te zien. Er liggen verschillende dorpen en steden met Nederlands aandoende, want Nederfrankische, namen. Veel plaatsen hebben zowel een Nederlandse als Duitse naam.
Pruissen voerde in de 19e eeuw niet echt een tegen het Nederlands gerichte taalpolitiek. Anders was dat voor de beweging van het Pangermanisme dat een vereniging van alle tot het deutsches Volkstum behorende gebieden nastreefde, waar het Nederlandstalige gebied ook bij gerekend werd. De belemmering dat er zich een aparte standaardtaal ontwikkeld had, wilde men overwinnen door het Standaardduits "zijn triomfantelijke opmars naar het westen" verder te laten voortzetten. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een tegengestelde beweging van Nederlandse kant. Als compensatie voor de tijdens de oorlog geleden schade wilde die grote delen van Duitsland aan Nederland toevoegen: het gebied ten westen van de Weser en verder de Nederrijn. De meest radicale voorstanders gaven de voorkeur aan een deportatie van alle oorspronkelijke inwoners, zoals Polen en Tsjecho-Slowakije net hadden uitgevoerd. De meesten streefden een vernederlandsing van het gebied na door het opleggen van het standaardnederlands, met onder andere als argument dat de plaatselijke dialecten toch al nauwer aan die standaard verwant waren. Deze plannen gingen niet door: slechts enkele kleine gebiedjes werden in 1949 bij Nederland gevoegd. Dat ze alleen bedoeld waren om later weer tegen het Duitse deel van de Dollard te ruilen, blijkt uit het feit dat in Elten en de Selfkant ook onderwijs in het Duits gegeven werd tot ze in 1963 weer terug werden gegeven.
[bewerk] Heden
In de Duitse staten Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen is het Nederlands momenteel een populaire taal om te leren. Het Nederlands wordt daar op veel scholen onderwezen en er zijn zelfs tweetalige scholen in de grensstreek. Veel Duitsers zien in dat het Nederlands erg van pas komt omdat ze dichtbij Nederland wonen. Ook gaan er in de grensstreek veel Nederlanders wonen omdat de huizen daar goedkoper zijn. Die Nederlanders blijven het Nederlands gebruiken en spreken soms zelfs geen Duits. In sommige dorpen zijn er meer Nederlanders dan Duitsers aanwezig. Deze Nederlandse ouders plaatsen hun kinderen wel op scholen in Nederland, tot ergernis van de Duitsers. De Duitse scholen proberen daarom hun scholen aantrekkelijker te maken voor Nederlanders door de lessen half in het Duits en half in het Nederlands te doen. Volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken wonen er nu zo'n 115 000 Nederlanders in Duitsland, maar volgens makelaars zou dit snel kunnen oplopen.
Maar er is echter wel een groot lerarentekort in Duitsland voor het vak Nederlands. Vooral in het toerisme en in het zakenleven is het Nederlands belangrijker voor de Duitsers geworden. In Bad Bentheim, een van de dorpen waar vooral Nederlanders gaan wonen, wordt geadverteerd in het Nederlands en staan er borden bij huizen met "Te Koop" zonder Duitse vertalingen. Andere plaatsen waar vooral Nederlanders gaan wonen zijn Kleef, Emmerik, Nordhorn en omgeving. Vooral in nieuwbouwwijken onstaan er Nederlandse enclaves, hier doen sommigen geen moeite om de pompbediendes of winkelpersoneel in het Duits aan te spreken. De Nederlandstalige krant De Twentsche Courant Tubantia wordt tegenwoordig ook over de Duitse grens bezorgd, zodat de Nederlanders gewoon Nederlandse kranten kunnen blijven lezen. De Nederlanders staan op hun beurt niet zo positief tegenover het Duits: veel studenten laten Duits vallen en kiezen eerder voor Frans en tegenwoordig steeds vaker Spaans.
[bewerk] Kleverlands
In het gebied rond Kleef en in het gebied rond Nijmegen wordt het dialect Zuid-Gelders gesproken in Kleef het Kleverlands genoemd. Dit dialect lijkt veel op het Brabants.
Bijvoorbeeld:
- "Ek heb noch efkes afgewaachd, ob dat, wach`e min seggen wold."
- Ik heb nog (effkes*) afgewacht, of dat, wat je mij zeggen wou." * even
- "Hej es vörr vier of säss wääke gestörwe."
- Hij is voor vier of zes weken gestorven. (Hij is vier of zes weken geleden gestorven.)
- "Gej mott hoart krässe, sönst verstätt hej ons nij."
- Gij moet hard krijsen, anders verstaat hij ons niet.
- "Wej sin müjj än häwwe dorst."
- Wij zijn moe en hebben dorst.
[bewerk] Limburgs-Nederrijns
Zie het artikel Maas-Rijnlands voor een meer omvattende indeling.
