Universiteitsbibliotheek Leiden
Van Wikipedia
De Universiteitsbibliotheek Leiden (Latijnse naam: Bibliotheca Academia Lugduno Batava; Engelse naam: Leiden University Library) is meer dan vier eeuwen oud. Zij maakt deel uit van het geringe aantal cultuurcentra die in de Nieuwe Tijd richting gaven aan de ontwikkeling en verspreiding van kennis. De bibliotheek bevat veel unieke bronnen van hoge kwaliteit en zij omvat ongeveer 3.500.000 banden, 20.000 lopende tijdschriften, 60.000 oosterse en westerse manuscripten, 450.000 brieven, 70.000 kaarten, 100.000 prenten, 12.000 tekeningen en 120.000 foto's.
[bewerk] Geschiedenis
Door de Nederlandse Opstand in de 16e eeuw of de Tachtigjarige Oorlog tegen de Habsburgers ontstond een nieuwe staat met een nieuwe godsdienst. Snel werd de noodzaak voor een instituut voor hoger onderwijs gevoeld en in 1575 werd de Universiteit Leiden opgericht met de buit van een geconfisceerd katholiek klooster.
Toen de universiteit werd opgericht was het onmiddellijk duidelijk dat een bibliotheek in de buurt van de collegezalen een absolute noodzaak was. Het eerste boek van de bibliotheek was de Polyglot Bijbel, gedrukt door Christoffel Plantijn en geschonken door Prins Willem van Oranje aan de bibliotheek in 1575. De presentatie van dit boek wordt beschouwd als de basis waarop de bibliotheek is gebouwd. De bibliotheek werd in gebruik genomen in het gewelf van het huidige Academiegebouw op Rapenburg op 31 oktober 1587.
In 1595 verscheen de Nomenclator, de eerste catalogus van de Leidse Universiteitsbibliotheek en ook de eerste gedrukte catalogus van een institutionele bibliotheek. De publicatie van de Nomenclator viel samen met de opening van de nieuwe bibliotheek op de bovenste verdieping van de Faliede Bagijnkerk (nu Rapenburg 70) naast het Theatrum Anatomicum.
In 1864 was de kopij van de complete alfabetische catalogus (van 1575 tot 1860) van de Universiteitsbibliotheek afgerond, maar dit werk zou nooit in druk verschijnen. Het was mogelijk voor de lezer om de alfabetische en systematische catalogi van de UB Leiden te raadplegen in de vorm van gebonden cataloguskaarten, ook bekend als Leidse boekjes. Dit zou tot 1963 het catalogussysteem van de bibliotheek blijven.
De 22e bibliothecaris van de Universiteit Leiden, Johan Remmet de Groot, nam het initiatief voor PICA (Project Integrated Catalogue Automation), het Nederlandse automatiseringsproject voor bibliotheken. Pica werd opgezet in 1969 en een meerderheidsaandeel werd door het Amerikaanse OCLC (Online Computer Library Center) in 2000 gekocht. Het eerste automatiseringsproject in Leiden startte in 1976. Het produceerde 400.000 titels via PICA-GGC en resulteerde na een paar jaar in een microfichecatalogus die de beroemde catalogus van Leidse boekjes gedeeltelijk verving.
In 1983 verhuisde de bibliotheek naar haar huidige locatie op de Witte Singel in een nieuw gebouw van de architect Bart van Kasteel. De eerste geautomatiseerde catalogus kwam in 1988 beschikbaar.
Volgens Nicholas A. Basbanes is de Universiteitsbibliotheek Leiden:
- an essential benchmark [...] not only for the teeming collection of extraordinary materials it has scrupulously gathered and maintained over a sustained period of time, but most of all for being the world's first scholarly library in a truly modern sense. The litany of 'firsts' recorded at Leiden is dazzling - the first printed catalogue to be prepared by an institution of its holdings, the first attempt to identify and maintain what today are known as 'special collections,' the first systematic attempt to develop a corps of influential friends, patrons, and benefactors throughout the world, the first 'universal' library, the list goes on and on - and underpinning it all is a humanistic approach to education and discovery that has figured prominently throughout its history, along with an unbending belief in the limitless potential of human inquiry.
[bewerk] Bijzondere Collecties
De Leidse Universiteitsbibliotheek bezit een groot aantal bijzondere collecties van nationaal en internationaal belang. Deze omvatten handschriften, bijzondere gedrukte werken, kaarten, atlassen, prenten, tekeningen, foto's zowel uit de Westerse als de niet-Westerse wereld.
[bewerk] Bibliotheca Thysiana
De Bibliotheca Thysiana is gebouwd in 1655 om de collectie boeken en pamfletten van de jurist Joannes Thysius (1622-1653) te huisvesten. Hij liet na zijn dood op 31-jarige leeftijd een erfenis van 20.000 gulden na voor het bouwen van een 'openbare' bibliotheek (tot publycque dienst der studie). Ontworpen door de architect Arent van 's-Gravesande, is de Bibliotheca Thysiana misschien wel het mooiste Leidse voorbeeld van het zgn. Hollandse Classicisme, een architectuurstijl die sterk is beïnvloed door de Italiaanse renaissance-architectuur van de zestiende eeuw.
De Bibliotheca Thysiana is het enige voorbeeld dat in Nederland uit de zeventiende eeuw is overgeleverd van een specifiek als bibliotheek bestemd gebouw, inclusief een woning voor de huisbewaarder. Uitzonderlijk is voorts dat hier een complete zeventiende-eeuwse particuliere bibliotheek is bewaard, die een indruk geeft van het boekenbezit van een jonge, geleerde boekenliefhebber uit de periode van het late Humanisme. De collectie omvat circa 2500 boeken en ettelijke duizenden pamfletten op alle gebieden van wetenschap.
[bewerk] Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
Sinds 1876 is deze collectie, bestaande uit meer dan 100.000 gedrukte werken, ondergebracht in de universiteitsbibliotheek. Zij dragen een signatuur met een kastnummer 1001-1347, 1496-1511 en 1752-1761. Studies van na 1850, ongeveer een kwart van het totaal, worden wel uitgeleend aan geïnteresseerden, terwijl belletrie slechts binnen het gebouw van de Universiteitsbibliotheek ter inzage wordt gegeven aan leden van de Maatschappij en aan medewerkers en studenten van de opleiding Nederlands van de Universiteit Leiden. Bijzondere stukken uit kasten 1018-1019 en 1496-1511 worden alleen onder toezicht ter inzage gegeven in de Leeszaal Bijzondere Collecties (voorheen de Dousa-zaal genoemd). De handschriftencollectie (LTK) en het archief (AMNL) zijn eveneens slechts onder toezicht in te zien.
Daarnaast zijn er bijna tweeduizend tijdschriften beschikbaar in de kastnummers 3932-4167. Al deze tijdschriften hebben een signatuur beginnend met de letter G (op dit moment van G 1 - G 1877).
[bewerk] Bodel Nijenhuis Collectie
De Bodel Nijenhuis Collectie bevat voornamelijk oude kaarten, atlassen en topografische prenten en tekeningen. Verreweg het grootste deel daarvan werd in 1872 verworven als legaat van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872), directeur van uitgeverij Luchtmans, 25 jaar lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, was een verwoed verzamelaar van kartografisch en topografisch materiaal. De collectie bevat 60.000 kaarten (waarvan 3000 getekende), 1500 atlassen, 24.000 topografische prenten, 1600 tekeningen en het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica Africae et Aegypti (1988).
[bewerk] Oosterse Collecties
Vanaf het begin was de studie van de Oriënt van vitaal belang voor de nieuwe universiteit. Theologen studeerden Semitische talen om de betekenis van de Bijbel te doorgronden. Politieke en commerciële belangen bracht de nieuwe Republiek der Zeven Verenigde Provinciën ertoe om relaties te ontwikkelen met de vijanden van haar vijanden waaronder het Ottomaanse Rijk, op dat moment op het hoogtepunt van haar macht. Tijdens haar expansionistische politiek verkreeg de Republiek het zeggenschap over het Indonesisch archipel en andere gebieden in Zuidoost–Azië. In Japan handhaafden Hollandse handelaren een exclusieve handelspost ten nadele van alle andere Europese machten.
Over vier eeuwen hebben talloze manuscripten, gedrukte boeken en foto's over de Oriënt en oosterse studies hun weg gevonden naar de Universiteitsbibliotheek Leiden. Oosterse studies in Leiden bloeien nog steeds en de Oosterse Collecties groeien verder om de behoeften van de nationale en internationale wetenschappelijke gemeenschap te vervullen. De kern van de bijzondere Oosterse Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden wordt gevormd door 1000 manuscripten uit het Midden-Oosten, afkomstig van Levinus Warner (1619-1665), gezant bij de Divan in Constantinopel: het Legatum Warnerianum (het Legaat van Warner).
[bewerk] Prentenkabinet
Het Prentenkabinet is opgericht in 1822 en het bezit kunst uit de zestiende eeuw tot en met hedendaagse kunstwerken: mythologische taferelen uit de Italiaanse Renaissance, daguerrotypes, de grootste portrettencollectie in Nederland, stereofotografie, Nederlandse landschappen van Rembrandt en zijn leerlingen. De collectie omvat ongeveer 12.000 tekeningen, 100.000 prenten en 80.000 foto's. Belangrijke Nederlandse kunstenaars zijn vertegenwoordigd zoals Goltzius, Visscher, Rembrandt, Troost, Maris, Toorop, en Veldhoen, maar prominente kunstenaars uit andere Europese scholen zoals Hogarth, Callot, Canaletto, en Dürer zijn vertegenwoordigd met werken tot 1900. De collectie fotografie geeft een representatief overzicht van de vele facetten van het medium fotografie en van de procédés die in de geschiedenis van de fotografie zijn ontwikkeld. Het verzamelgebied omvat de fotografie vanaf de uitvinding (1839) tot heden, met de nadruk op Nederlandse fotografie en op diversiteit in procédés. De collectie bezit voorbeelden van vrijwel alle Nederlandse fotografen, van anonieme negentiende eeuwse pioniers, naast werk van Piet Zwart en Paul Citroen tot Ed van der Elsken en Johan van der Keuken.
[bewerk] Westerse Gedrukte Werken
De collectie Westerse Gedrukte Werken bevat alle westerse boeken gedrukt voor 1801 (inclusief 700 incunabulen) en de zeldzame en kostbare werken gedrukt na 1801. In de loop van vier eeuwen is het boekenbezit vooral vermeerderd dankzij de legaten, schenkingen en aankopen uit het bezit van geleerden. Daarnaast verkreeg de bibliotheek ook het recht op een exemplaar van elk boek waarvoor de Staten van Holland privilege tot drukken gaven. De collectie omvat ook de meer dan honderdduizend gedrukte werken uit de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, sinds 1876 als langdurig bruikleen gedeponeerd in de Universiteitsbibliotheek.
[bewerk] Westerse Manuscripten
De collectie Westerse Manuscripten bevat alle westerse manuscripten (waaronder 2500 middeleeuwse manuscripten en fragmenten en 25.000 moderne manuscripten), 300.000 brieven, archieven en 3000 geannotateerde prenten van de Universiteitsbibliotheek en de archieven van de Universiteit.
[bewerk] Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
Nauw verbonden met de collectie Westerse Handschriften is de zogeheten Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, een gegevensbank in elektronische vorm over handschriften met Middelnederlandse teksten, oorspronkelijk opgezet als de persoonlijke documentatie van de neerlandicus Willem de Vreese. Na diens dood kwam het materiaal in de Leidse universiteitsbibliotheek terecht. De gegevens over tienduizenden handschriften zijn voor een groot deel online te raadplegen.
[bewerk] Specifieke informatie
- Aandachtsgebieden: archeologie, antropologie, astronomie, cartografie, filosofie, geschiedenis, klassieken, kunst, literatuur, medicijnen, opvoedkunde, oriëntalistiek, papyrologie, politicologie, rechten, religie, uitgeverij, wetenschappen.
- Individuele collecties (keuze): D. Bierens de Haan, T. Bodel Nijenhuis, G.J.P.J. Bolland, J. Golius, A.P.H. Hotz, J. Huizinga, Constantijn en Christiaan Huygens, Justus Lipsius, F. Kellendonk, P. Marchand, E.M. Meijers, K.H. Miskotte, J. Oort, V. Perelešin, M. Rijke, Josephus Justus Scaliger, C. Snouck Hurgronje, C.P. Tiele, H.N. van der Tuuk, I. Vossius, L. Warner, N. van Wijk.
- Institutionele collecties (keuze): Uitgeverij Bohn, Uitgeverij Sijthoff, Bibliothèque Wallonne, NHK (Nederlandse Hervormde Kerk), Seminarium Remonstrantum, ISIM (Islam), Zaken Overzee.
[bewerk] Scaliger Instituut
Het Scaliger Instituut, opgericht in 2000, tracht het gebruik van de bijzondere collecties in zowel onderwijs als onderzoek te stimuleren en te faciliteren. Het Instituut stelt expertise en een speciale werkomgeving ter beschikking, organiseert lezingen, symposia, master classes, en bijzondere cursussen, en maakt beurzen beschikbaar voor junior en senior wetenschappers uit binnen- en buitenland om onderzoek te verrichten in Leiden voor een langere periode. Het Instituut werd genoemd naar Josephus Justus Scaliger (1540-1609), de beroemdste Leidse wetenschapper gedurende de vroege jaren van het bestaan van de universiteit en een weldoener van de Universiteitsbibliotheek. Na zijn dood ontving de UB via een legaat zijn exceptionele collectie van manuscripten en al zijn oosterse boeken.
[bewerk] Bibliothecarissen van de Universiteit Leiden
Sinds de oprichting van de Universiteit in 1575 zijn er 25 bibliothecarissen van de Universiteit Leiden geweest:
|
|
Sinds 1951 is er een persoonlijke unie tussen het bibliothecariaat van de Leidse Universiteit en dat van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.
[bewerk] Gebouwen van de Universiteitsbibliotheek Leiden
- 1587-1595: Academiegebouw, Rapenburg 73, Leiden.
- 1595-1983: Faliede Bagijnkerk, Oude UB, nu: College van Bestuur, Rapenburg 70, Leiden.
- 1983-heden: Universiteitsbibliotheek Leiden, Witte Singel 27, Leiden.
[bewerk] Universiteitsbibliotheek Leiden in fictie
- Frans Kellendonk (1951-1990) situeerde zijn roman Letter en Geest: een spookverhaal (1982) in de Universiteitsbibliotheek Leiden. Frits Mandaat, het hoofdpersonage in de roman, vervangt een zieke collega in de bibliotheek. Kellendonk werkte in 1979 voor een korte periode als vakreferent Engelse literatuur in de UB Leiden. Informatie over Frans Kellendonk
[bewerk] Lidmaatschap
De UB Leiden is lid van:
- UKB, het samenwerkingsverband van de dertien Nederlandse universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek
- FOBID, Federatie van Organisaties in het Bibliotheek-, Informatie- en Documentatiewezen
- LIBER, Ligue des Bibliothèques Européennes de Recherche
- IFLA, International Federation of Library Associations and Institutions
[bewerk] Externe links
[bewerk] Referenties
- Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna commoditas: geschiedenis van de Leidse universiteitsbibliotheek 1575-2000. Leiden, Primavera Pers, 2001.
- Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna commoditas: a history of Leiden University Library, 1575-2005. Leiden, Primavera Pers, 2004.
