Tustna

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Satelittbilete av Tustna frå NASA. Øya Tustna er den store øya til venstre i biletet. I søraust ser vi Stabblandet, rette nord for Stabblandet ser vi Solskjelsøya, og den litle øya lengst i vest er Golma.

Kommunevåpenet til tidlegare Tustna kommune.

Tustna er ein tidlegare øykommune på Nordmøre i Møre og Romsdal som fra 1. januar 2006 er slegen saman med Aure kommune. Den tidlegare kommunen Tustna inneheld øyane Tustna, Stabblandet, Golma og Solskjel, og i tillegg mange mindre øyar og holmar. Tidlegare inkluderte kommunen òg dei fleste gardane langs vestsida av Ertvågsøya. Tustna grensar til Smøla i nord, resten av Aure i aust, Halsa og Tingvoll i sør og Frei og Kristiansund i vest. Tustna er særleg kjend for variert natur og eit dyreliv som m.a. inkluderer ein solid hjortestamme og mykje havørn.

Folk som kjem frå Tustna blir kalla tustningar.

[endre] Historie

[endre] Fosnakulturen

Tustna er — som dei fleste andre stader i Fosen, på Nordmøre og i Romsdal — svært rik på funn frå Fosnakulturen. Frå bronsealderen er det funne ei bronseøks i Hannasvika på Sør-Tustna.

[endre] Vikingtid og mellomalder

[endre] Rikssamling og borgarkrig

I samband med rikssamlinga under Harald Hårfagre var det to slag ved øya Solskjel i noverande Tustna kommune ifølgje Snorre Sturlason. Desse slaga skal ha stått ni og åtte år føre slaget i Hafrsfjord. Solskjel vart slagplass att i 1208.

[endre] Svartedauden

Under svartedauden seier eit sagn at så og seie alle på Stabblandet døydde. Berre i Fjelnesdalen og på Soleim var det overlevande. Ungguten som levde att i Fjelnesdalen kleiv til fjells og såg etter røyk som livsteikn frå andre menneske. Han såg røyk i nordvest og følgde røyken ned til Soleim, der han fann ungjenta som òg hadde overlevd som det einaste andre mennesket på heile Stabblandet. Desse to flytte så saman i Fjelnesdalen og sette bu der. Denne varianten av sagnet vart fortald av Hallvard Halsen (eig. Hallvard Inderberg el. Hallvard Åsnes) frå Halsen/Åsnes under Innerberg til Torvald Gimnes kring 1950. Olve Utne skreiv ned sagnet etter Torvald Gimnes i 1980-åra, og det vart seinare rim- og tonesett av Kolbjørn Botten frå Valsøyfjord. Ein annan variant av sagnet seier at det var fleire som overlevde, og dei flytte alle til Fjelnesdalen.

Frå øya Tustna heiter det at ein mann og dei to døtrene hans flytte oppi Gullsteinsdalen i håp om å komma seg unna sotta. Mannen døydde der — visstnok ikkje av sjølve sotta — og vart gravlagd av døtrene, men begge døtrene greidde seg og vart ikkje ramma av svartedauden.

[endre] Hollendertida

På 1600-talet var det stor aktivitet med nederlandsk handel på Nordmøre — særleg i samband med trelast. Ein representant for denne handelen var frislendaren Jappe Ippes. Jappe Ippes hadde hovudsetet sitt i Linvågen på Tustna. Han var den første til å drive kleppfisktørking på norsk jord og dreiv pionerarbeid med dette på Tustna og i det noverande Kristiansund i tida kring 1690.

[endre] Kommunesamanslåing

Kommunane Tustna og Aure vart samanslegne den 1. januar 2006. Den nye kommunen ber namnet Aure kommune, og kommunevåpenet byggjer på Tustna sitt tidlegare kommunevåpen med den endringa at kleppfisken er i sølv (kvitt) i staden for tidlegare gull (gult).[1]

[endre] Natur

[endre] Topografi

[endre] Dyreliv

[endre] Fugl

Tustna har ein stor bestand av havørn, og på Stabblandet finst det òg kongeørn.

[endre] Hjortedyr

Av hjortedyr er det mykje hjort og rådyr, og sidan sist i 1970-åra har det vore ein stabil elgestamme òg på Tustna.

[endre] Rovdyr

Det finst mellom anna raudrev, røyskatt og gaupe på Tustna. Ulv har det ikkje vore der sidan 1800-talet, og av bjørn har det berre vore enkelte streifdyr i moderne tid. Av nyinnførte dyr er særleg minken vanleg. Orrfugl har det vore mykje av i Tustna. Spesielt på øya Solskjeløya var det ei stor stamme med orrfugl. Orrhanane spela på kvar sin lynghaug for å tilkalla seg orrhønene. Men på 1970 tallet minka det drastisk med orrfugl på Solskjeløya. Dette hadde samanhang med at det rovdyret måren gjorde sitt inntog på øya. Måren formeira seg raskt. Ekorna vart utrydda nærast med ei gong.

[endre] Busetnad

[endre] Tettstader

• Langholmen (fråflytt fiskevær)
• Leira på N.
• Nordheim
• Tømmervåg

[endre] Gardar

Etter at Tustna vart slegen saman med Aure kommune vart gardsnummera endra slik at tustnagardane er nummererte frå 201 og opp. For dei gamle gardsnummera, trekk frå 200.

[endre] Kjente tustningar

• Johannes Berven (1899–1996), eller «Jóanes Trø’n», småbrukar, smed og postopnar som òg var lokalkjend som felespelar. Pariserpolkaen «Salmå-ass Bærven» etter honom vart truleg skriven av honom sjølv og er i dag på repertoaret til Nordmøre spel- og dansarlag.
• Jappe Ippes, nederlandskfødd forretningsmann som innførte kleppfiskforedling til Noreg kring 1690
• Ingvald Glomstad, felespelar
• Finnur Thordarson, islandskfødd fiskar og innførar av motortrålen i norsk fiskeri
• Modulf Aukan, stortingspolitikar for KrF

[endre] Bibliografi

• Fugelsøy, Maurits: Tustna før og no. [Tustna] : Tustna historienemnd, 1956–1960. (2 b.; ill.) [2]
• Jensen, Anders: Busetninga på Tustna i seinmiddelalderen og den etterfølgende tid. Hovedopgave i historie - Universitetet i Trondheim, 1971. [3]
• Lange, Ragnar [...] et.al. (red.): Gullstein kirke 100 år. [Tustna] : Tustna sokneråd, 1969. (30 s.; ill.) [4]
• Roaldset, Ottar: Tustna bygdebok. Utg. av Tustna kommune ved Tustna bygdeboknemnd. [Leira på Nordmøre] : [Tustna] kommunen, 1986– ? (3 b.; ill.) [5]

[endre] Eksterne lenkjer

• Administrasjonshistorisk oversyn for Tustna kommune
• “Tall om Tustna kommune” frå Statistisk sentralbyrå
• @KIS: Tustna
• Kystlaget Geitbåtens Venner
• Ringholmen Sjøhus AS
• IMARNYTT - Portalen for Imarsundprosjektet

Møre og Romsdal Sunnmøre: Giske | Haram | Hareid | Herøy | Norddal | Sande | Skodje | Stordal | Stranda | Sula | Sykkylven | Ulstein | Vanylven | Volda | Ørskog | Ørsta | Ålesund Romsdal: Aukra | Fræna | Midsund | Molde | Nesset | Rauma | Sandøy | Vestnes Nordmøre: Aure | Averøy | Eide | Frei | Gjemnes | Halsa | Kristiansund | Rindal | Smøla | Sunndal | Surnadal | Tingvoll