Akcja Katolicka
Z Wikipedii
Akcja Katolicka – ruch katolików świeckich (laikatu), zmierzający do większego nasycenia życia publicznego wartościami chrześcijańskimi. Wywodzi się z katolickich ruchów społecznych XIX w.
Apostolstwo świeckich zawsze towarzyszyło ewangelizacyjnej misji Kościoła katolickiego, nie miało jednak określonych jasno zadań i struktur organizacyjnych. Mimo ich braku, w ciągu wieków odegrało ono olbrzymią rolę. Nawet w okresach zawirowań religijnych, istniała grupa ludzi pracujących na rzecz ewangelizacji. Przykładem może tu być działalność choćby tzw. Trzecich Zakonów – tercjarzy św. Franciszka i św. Dominika, znane są też prace świeckich na polu działalności charytatywnej. Dopiero w XIX w. podjęto próby tworzenia zorganizowanych ruchów o charakterze katolickim. W ten sposób doszło do kształtowania się ogólnego ruchu pod nazwą akcji katolickiej.
Gdy papież Pius X zaproponował ją Kościołowi, chodziło o akcję katolicką (pisaną z małej litery), rozumianą jako aktywność apostolską wiernych świeckich. Z czasem uświadomiono sobie, że tego rodzaju działalność nie jest w pełni możliwa bez struktur organizacyjnych, które w sposób wyraźny ukształtowały się dopiero za pontyfikatu Piusa XI. Wtedy zaczęto używać wyrażenia "Akcja Katolicka" w znaczeniu nazwy własnej. Nie było pod tym względem ścisłej konsekwencji. Np. o wielu organizacjach ściśle współpracujących z Akcją Katolicką i realizujących jej program mówiono, że są one Akcją Katolicką. Dziś to wyrażenie faktycznie należy traktować jako nazwę zastrzeżoną dla konkretnej organizacji, choć trzeba ją również widzieć w kontekście szerszym. W tym szerszym ujęciu byłyby to ponadto inne ruchy katolików świeckich, upowszechniające wartości chrześcijańskie w życiu publicznym.
Spis treści |
[edytuj] Papieskie inspiracje
[edytuj] Nowatorstwo Leona XIII
Na przełomie XIX i XX w. duży wpływ na kształtowanie się idei akcji miała działalność papieża Leona XIII. Jego społeczne encykliki powodowały budzenie się wśród katolików świeckich świadomości, że oni także są odpowiedzialni – obok hierarchii kościelnej – za losy Kościoła. Odpowiedzialność to czynne angażowanie się w apostolstwo. Zaczęły wówczas powstawać stowarzyszenia robotników i związki młodzieży chrześcijańskiej.
Papież ten, budując chrześcijański ustrój społeczny, olbrzymią rolę wyznaczał świeckim. W swojej najsłynniejszej encyklice społecznej z 15 maja 1891 r. Rerum novarum stwierdził, że dwa główne czynniki – hierarchia kościelna i wierni świeccy – muszą współpracować, aby społeczeństwo zmierzało do właściwego celu i panował spokój społeczny. Całą społeczną działalność tego papieża można uważać za pierwszy krok do ukształtowania późniejszej Akcji Katolickiej.
[edytuj] Zamysły Piusa X
Akcja Katolicka jako nazwa pojawiła się w 1903 r. Papież Pius X w swym "Motu proprio" z grudnia 1903 r. rozwijający się ruch apostolstwa świeckich określił jako chrześcijańską akcję ludową lub akcją katolicką. Chcąc nadać temu ruchowi określony kierunek, ogłosił encyklikę Il fermo proposito w 1905 r., w której po raz pierwszy ten ruch nazwano Akcją Katolicką (lub też Akcją Katolików).
Według niego Akcja to prawdziwe apostolstwo na cześć i chwałę Chrystusa. Pius X wezwał świeckich do brania czynnego udziału w różnych działaniach na rzecz dobra Kościoła, społeczeństwa i jednostki. Mają one na celu zbawienie dusz i rozszerzenie Królestwa Bożego wśród wiernych, ich rodzin i w społeczeństwie. Środkami do realizacji tych zadań jest praktykowanie cnót chrześcijańskich, szerzenie Ewangelii oraz spełnianie miłosiernych uczynków. W ten sposób Chrystus ma być wprowadzony do rodzin, szkół, społeczeństwa. Całe to działanie ma odbywać się w ścisłym współdziałaniu z Kościołem. Pius X zajął się również organizacją struktur Akcji.
[edytuj] Decyzje Piusa XI
Przeżycia związane z I wojną światową spowodowały, że papież Pius XI zamierzał działać na rzecz pokoju między narodami. Jednym ze sposobów odnowienia całej ludzkiej społeczności było wezwanie wiernych wszystkich stanów i bez względu na wiek do zjednoczenia się w apolitycznej Akcji Katolickiej. W kilka lat po wyborze na Stolicę Apostolską zaczęto go nazywać papieżem Akcji Katolickiej.
Była ona dla Piusa XI dziełem niezwykle ważnym. Do żadnego chyba tematu i sprawy nie powracał tak często, jak do Akcji. Troska o jej rozwój przewija się w encyklikach, listach i przemówieniach. Nadał jej urzędowy podpis, urzędową pieczęć najwyższej instancji kościelnej. W rezultacie samorzutny czyn świeckich katolików miał stać się od tej pory ogólnym niesieniem pomocy na wszystkich płaszczyznach pracy duszpasterskiej. Dotychczasowe sporadyczne i przypadkowe kształcenie świeckich apostołów stawało się systemem z kościelnym zatwierdzeniem.
Według papieża AK to udział, współpraca i współdziałanie świeckich katolików w hierarchicznym apostolstwie Kościoła. Zadania Akcji to nic innego jak współpraca świeckich i hierarchii w rozprzestrzenieniu Królestwa Chrystusa. Świeccy mają być urzędowymi pomocnikami hierarchii kościelnej.
Tak właśnie w 1922 r. w encyklice Ubi arcano Dei określił definicje i zadania Akcji. Za główny środek zaradczy na skutkI wojny wśród ludzi, uznał wprowadzenie pokoju w ich serca i pojednanie miedzy nimi. "Trzeba odbudować Królestwo Chrystusowe na ziemi" – pisał, a dokonać tego mają wspólnie apostołowie świeccy i hierarchia kościelna.
Komentarz do tej encykliki stanowi list z 1928 r. do kardynała Adolfa Bertrama, arcybiskupa wrocławskiego, o powszechnych podstawach i zasadach Akcji. Warto tu wspomnieć, że papież określił ją jako inicjatywę duchową, religijną, oddziałującą społecznie, zdecydowanie jednak odcinającą się od problematyki świeckiej, a w szczególności politycznej. Celem jej jest obrona wiary i obyczajów, budowa Królestwa Chrystusowego na ziemi. Mogą w niej uczestniczyć wszyscy katolicy bez różnicy wieku, płci, środowiska społecznego lub przynależności partyjnej (oczywiście jeżeli w swej działalności nie są w sprzeczności z nauką Kościoła). Akcja ma też za zadanie wychowywać i przygotowywać swych członków do życia publicznego. Z tego też względu powinna być otoczona opieką nie tylko biskupów i kapłanów, ale także państwa.
Akcja może przyjąć różne formy organizacyjne w poszczególnych państwach, ale pozostaje w jednolitych ramach organizacyjnych i pod jednym kierownictwem. Jej wzorem pod względem organizacyjnym powinna być włoska Akcja Katolicka.
W 1928 r. papież ten ostatecznie określił zadania i cele Akcji.
[edytuj] Formy organizacyjne
W pierwszej fazie organizowania się AK episkopaty większości krajów, np. Polski, Holandii, Jugosławii, Czechosłowacji, za organizacje AK uznały już istniejące w tych krajach organizacje katolickie. W dalszym stadium rozwoju kraje Ameryki Łacińskiej, Hiszpania (1931), Polska (1934) oparły organizację AK o cztery stany naturalne: mężczyźni, kobiety, młodzież męska i młodzież żeńska, tzw. kolumny wzorując się w tym na Włoszech, które model kolumn wypracowały zgodnie do wytycznych Papieża Piusa XI.
Późniejsza praktyka pokazała jednak, że ten punkt wyjścia nie był słuszny. Istniejące z natury rzeczy zróżnicowania społeczno-kulturowe, zawodowe domagały się wypracowania modelu uwzględniającego zróżnicowania środowiskowe. Podjęto je głównie w Belgii, Francji, Kanadzie.
[edytuj] Akcja w Polsce
[edytuj] W II Rzeczypospolitej
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Akcja Katolicka w II Rzeczypospolitej.
II Rzeczpospolita istniała w latach 1918-1939. Powstała ona po rozpadzie państw zaborczych. W tym też okresie katolicy świeccy wraz z hierarchią kościelną zakładali różne koła pod wspólną nazwą Akcja Katolicka. Były osobne grupy dla kobiet, mężczyzn, dzieci i młodzieży. Cieszyły się one niezwykłą popularnością. Dość wspomnieć, że w 1939 r. liczba członków Akcji Katolickiej wzrosła do 750 tys.
Wybuch wojny i powojenne układy zwycięskich koalicjantów przerwały na długie lata działalność tego stowarzyszenia.
[edytuj] W Polsce Ludowej
W Polsce Ludowej działalność Akcji Katolickiej była zakazana. W tym czasie, w latach 60., odbywał się w Rzymie Sobór Watykański II, który w Dekrecie O apostolstwie świeckich (DA, 20) wymienił cztery cechy konstytutywne Akcji Katolickiej, odróżniające ją od innych organizacji katolickich:
- cel identyczny z celem Kościoła;
- przyjęcie przez świeckich odpowiedzialności w Kościele i za Kościół;
- zorganizowana działalność;
- działalność "pod zwierzchnim kierownictwem samej hierarchii, która może nawet zatwierdzić tę współpracę przez wyraźne udzielenie mandatu.
W okresie rządów komunistycznych dochodziło do licznych przejawów wzmożonej dyskryminacji obywateli za ich przekonania religijne.
[edytuj] W III Rzeczypospolitej
III Rzeczpospolita wytworzyła się po przemianach po 1989 r. Powróciła wówczas religia do szkół, zaś katolicy świeccy mogli swobodnie zrzeszać się w organizacje dotąd zakazanych. Powstała również Akcja Katolicka. O woli jej reaktywowania mówił Jan Paweł II do biskupów polskich podczas ich wizyty w Rzymie 12 stycznia 1993 roku. Wypowiedział wówczas znamienne słowa: Niezastąpionym środkiem formacji apostolskiej świeckich są organizacje, stowarzyszenia i ruchy katolickie. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje Akcja Katolicka, która kiedyś w Polsce żyła i przyniosła tyle wspaniałych owoców. Trzeba więc, aby na nowo odżyła. Bez niej bowiem infrastruktura zrzeszeń katolickich w Polsce byłaby niepełna. Papież mówił też o innych powstających organizacjach katolickich: Ze szczególnym zadowoleniem powitałem decyzję dotyczącą ponownego powołania do życia Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży.
O celu i zadaniach Akcji mówi artykuł 9. jej statutu:
- Celem Akcji Katolickiej jest pogłębianie formacji chrześcijańskiej oraz organizowanie bezpośredniej współpracy katolików świeckich z hierarchią kościelną w prowadzeniu misji apostolskiej Kościoła.
- Akcja Katolicka realizuje swój cel przez: pogłębienie życia religijnego, moralnego, intelektualnego i kulturalnego oraz ukierunkowanie na zadania apostolskie, przenikanie wartościami ewangelicznymi życia społecznego, zajmowanie stanowiska w sprawach publicznych Kościoła, a zwłaszcza reagowanie na zagrożenia wiary i moralności chrześcijańskiej, kształcenie działaczy katolickich i wychowanie ich do aktywności w życiu społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym.
Najwyższym organem stowarzyszenia jest Krajowy Instytut Akcji Katolickiej. Każda ze struktur posiada swój własny zarząd i asystenta kościelnego. Ponadto władzami Instytutów: Krajowego i Diecezjalnych są Rady. Rada DIAK składa się z prezesów parafialnych i osób nominowanych przez biskupa ordynariusza, natomiast Radę KIAK tworzą prezesi DIAK-ów i jeden delegat instytutów diecezjalnych. Diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej działają w większości diecezji. Stowarzyszenie skupia w Polsce ok. 35 tys. członków.
Także Benedykt XVI zachęca polskich katolików świeckich do tworzenia akcji katolickich. Przemawiając do biskupów polskich przybyłych z wizytą Ad limina apostolotum do Rzymu w dniu 9 grudnia 2005 r. powiedział m.in.: Wiem, że podczas ostatniej wizyty ad limina Jan Paweł II zachęcał Was do odrodzenia w Polsce Akcji Katolickiej wraz z Katolickim Stowarzyszeniem Młodzieży. To zadanie zostało wykonane na płaszczyźnie strukturalnej. Trzeba jednak dołożyć starań, aby Akcja Katolicka i KSM miały coraz bardziej przejrzysty i dojrzały program oraz by został wypracowany ich własny profil duchowy.
[edytuj] Uzupełnienia bibliograficzne
[edytuj] Dokumenty kościelne
- Adhortacja Apostolska Christifideles Laici [1] Jana Pawła II, o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II. Watykan 1988.
- Dekret o apostolstwie świeckich Soboru Watykańskiego II. W: Sobór Watykański Drugi. Konstytucje Dekrety, Deklaracje. Poznań 1967.
- Statut Akcji Katolickiej [2]
[edytuj] Bibliografia
- Wczoraj, dziś, jutro Akcji Katolickiej, praca zbiorowa pod red. Tadeusza Borutki, Wydaw. Naukowe PAT, Kraków 2004. (ISBN 83-89017-32-6)
- Akcja Katolicka dzisiaj. Materiały z sympozjum zorganizowanego w Ołtarzewie w dniach 27-29 IV 1955, red. M. Kowalczyk i J. Warzecha, Ząbki 1966.
- T. Borutka, Istota i funkcja Akcji Katolickiej, "Bielsko-Żywieckie Studia Teologiczne" 1 (1966), s. 243-253.
- M. Duda, Akcja Katolicka. Studium teologiczno-pastorale, Częstochowa 1996.
- Akcja Katolicka zadaniem dla świeckich, praca zbiorowa, red. S. Dobrzanowski, Kraków 1997.
- Misja Kościoła w świecie – Akcja Katolicka dzisiaj, praca zbiorowa, red. I. Dec, Wrocław 1955.
- Katolicka nauka społeczna, Tadeusz Borutka, Jan Mazur, Andrzej Zwoliński, Wydaw. Zakonu Paulinów, Częstochowa-Jasna Góra 2004.
- Stanisław Krajski, Akcja Katolicka – ostatnia szansa dla Polski, Wyd. św. Tomasza z Akwinu, Warszawa 1995.
- Leszek Wilczyński, Akcja katolicka w parafiach Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej w latach 1931-1939. Na podstawie materiałów Atrchiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, t. 1 A-D, t. 2 E-K, t. 3 L-O, t. 4 P-Sła, t. 5 Słu-Ż, Wydawnictwo Rys, Poznań 2003.
- Leszek Wilczyński, Działalność wydawnicza Akcji Katolickiej w Poznaniu w latach 30. XX wieku. Na podstawie materiałów Atrchiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, Wydawnictwo Rys, Poznań 2004, s. 1-119.
- Leszek Wilcyz}ski, Działalność Akcji Katolickiej w dekanatach Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej w latach 1936-1939. Na podstawie materiałów Atrchiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, Wydawnictwo Rys, Poznań 2004, s. 1-200.
- Leszek Wilczyński, Działalność Diecezjalnych Instytutów Akcji Katolickiej w Polsce w latach 1930-1939. Na podstawie materiałów Atrchiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.