Czechosłowacja

Z Wikipedii

Československo
Flaga Czechosłowacji Godło Czechosłowacji
Dewiza: (cz.) Pravda vítězí (Prawda zwycięży)
Język urzędowy	czeski, słowacki
Stolica	Praga
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent (ostatni) Václav Havel
Szef rządu	premier (ostatni) Jan Stráský
Powierzchnia  • całkowita	127 900 km²
Liczba ludności  • całkowita (1991)  • gęstość zaludnienia	15,6 mln 122 osób/km²
Niepodległość	od Austro-Węgier 28 października 1918
Jednostka monetarna	korona czechosłowacka (CSK)
Strefa czasowa	UTC +1
Hymn państwowy	Kde domov můj i Nad Tatrou sa blýska (Gdzie dom mój + Nad Tatrami się błyska)
Kod ISO 3166	CS
Domena internetowa	.cs
Kod samochodowy	CS

Czechosłowacja (Czecho-Słowacja, czes. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) była państwem w Europie Środkowej istniejącym w latach 1918-1992. 1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa - Czechy i Słowacja. Kraj graniczył z Niemcami (1945-90: NRD i RFN), Polską, ZSRR (1992: Ukrainą), Rumunią (do 1939), Węgrami i Austrią. Stolicą Czechosłowacji była Praga.

Spis treści 1 Oficjalne nazwy 2 Historia 2.1 Powstanie państwa 2.2 Koniec niepodległości 2.3 Socjalistyczna Czechosłowacja 2.4 Rozpad państwa 3 Podział administracyjny 3.1 Czeska Republika (Socjalistyczna) 3.2 Słowacka Republika (Socjalistyczna) 4 Zobacz też

[edytuj] Oficjalne nazwy

• 1918-1920, 1938-1939: Republika Czecho-Słowacka (Česko-Slovenská Republika - ČSR)
• 1920-1938, 1945-1960: Republika Czechosłowacka (Československá Republika - ČSR)
• 1960-1990: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna (Československá Socialistická Republika - ČSSR)
• kwiecień 1990:
  • Czechosłowacka Republika Federalna (Československá Federativní Republika - ČSFR) - wersja czeska
  • Czecho-Słowacka Republika Federalna (Česko-Slovenská Federatívna Republika - ČSFR) - wersja słowacka
• 1990-1992:
  • Czeska i Słowacka Republika Federalna
    • (Česká a Slovenská Federativní Republika - ČSFR) - wersja czeska
    • (Česká a Slovenská Federatívna Republika - ČSFR) - wersja słowacka

[edytuj] Historia

[edytuj] Powstanie państwa

Czechosłowacja powstała 28 października 1918 w wykonaniu planów opartych na umowy pittsburskiej - porozumieniu o utworzeniu wspólnego państwa, zawartym w USA 30 maja 1918 między emigrantami czeskimi i słowackimi. W skład Czechosłowacji weszły ziemie byłego Cesarstwa Austriackiego: Czechy, Morawy, Śląsk Opawski oraz Królestwa Węgier: Słowacja ("Górne Węgry") oraz Ruś Zakarpacka. U podstaw państwa legły idee pansłowiańskie, popularne wówczas w Czechach, oraz dążenie elit słowackich do wyrwania się spod dominacji węgierskiej. Głównym architektem zjednoczenia był czeski polityk i pierwszy prezydent Tomáš Garrigue Masaryk, pozostałymi twórcami tego państwa byli Czech Edvard Beneš (który później został prezydentem) i Słowak Milan Rastislav Štefánik.

Granice państwa zostały ustalone traktatami: wersalskim z 1919, w St. Germain z 1919 oraz w Trianon z 1920. Czechosłowacja graniczyła od zachodu i północnego zachodu z Niemcami, od południa z Austrią (do 1938 i od 1945), Węgrami i Rumunią (do 1939), od północy z Polską. Od 1920 do Czechosłowacji należały także: część Śląska Cieszyńskiego, Spisz i Orawa oraz skrawki Dolnej Austrii.

Już od samego początku istnienia państwa Czechosłowacja skonfliktowana była m.in. z Polską, głównie o część Śląska Cieszyńskiego (patrz polsko-czechosłowackie konflikty graniczne).

W okresie międzywojennym należała do najbardziej rozwiniętych gospodarczo i technologicznie państw Europy, chociaż zaznaczały się radykalne różnice w poziomie cywilizacyjnym obu jej części składowych. Politycznie była krajem stabilnym, do końca swego istnienia jako jedyne państwo w Europie Środkowej pozostała demokratyczna. Pod względem partyjnym dominowali w Czechosłowacji agrariusze (z nich wywodził się m.in. Beneš), w skład koalicji rządowej wchodziła jednak także mniejszość niemiecka, co nie uchroniło Czechów od buntu Niemców sudeckich w 1938. Rozdzierana od środka przez nacjonalizmy Niemców, Węgrów i Słowaków (którzy oskarżali Czechów o chęć dominacji) padła łupem państw ościennych. Przez cały okres dwudziestolecia nie powiodły się próby wytworzenia "czechosłowackiego poczucia narodowego". Oficjalna doktryna narodu czechosłowackiego była spowodowana faktem, że w Czechosłowacji było więcej Niemców niż Słowaków.

Skład narodowościowy Czechosłowacji:

• Czesi: 50%
• Niemcy: 24%
• Słowacy: 18%

oraz Węgrzy, Ukraińcy, Żydzi, Polacy i Romowie.

Czechosłowacja była członkiem tzw. Małej Ententy (grupującej oprócz niej Rumunię i Jugosławię - wszystkie trzy państwa były beneficjentami traktatu w Trianon z 1920 i przeciwnikami Węgier), w polityce międzynarodowej nie chciała uczestniczyć w idei międzymorza - nie miała dobrych stosunków z Polską i Węgrami. Stawiała na sojusz z Francją i Związkiem Radzieckim, które w decydującym momencie okazały się nieskuteczne.

[edytuj] Koniec niepodległości

30 września 1938 układ monachijski przyznał Niemcom Kraj Sudetów. W następnym miesiącu Polska zajęła Zaolzie. W listopadzie Węgrzy zajęli południową Słowację i Ruś Zakarpacką z Użhorodem i Mukaczewem. Resztę Rusi zagarnęli w marcu 1939, uzyskując w ten sposób wspólną granicę z Polską.

Wydarzenia monachijskie zaowocowały dymisją wywodzącego się z Partii Agrarnej dotychczasowego prezydenta Edwarda Benesza (nastawionego proradziecko i profrancusko). Zastąpił go filogermański polityk Emil Hácha.

15 marca 1939 hitlerowcy utworzyli z Czech Protektorat Czech i Moraw, a 14 marca parlament słowacki ogłosił w Bratysławie akt niepodległości i utworzenie Republiki Słowackiej. Nowe państwo zostało uznane przez większość państw europejskich, jednak stało się ono satelitą Trzeciej Rzeszy. Słowacja prowadziła politykę uległą wobec III Rzeszy co tragicznie odbiło się m.in. na sytuacji Polski we wrześniu 1939 oraz losie tamtejszych Żydów.

Emigracyjny rząd działał przez cały okres wojny w Londynie. Duże wpływy w kraju posiadali także czescy i słowaccy komuniści przebywający w Moskwie.

[edytuj] Socjalistyczna Czechosłowacja

Po II wojnie światowej reaktywowano Czechosłowację, ale bez Rusi Zakarpackiej inkorporowanej do Ukraińskiej SRR (przyłączono za to niewielkie skrawki terytorium w okolicach Bratysławy, odebrane Węgrom). 5 kwietnia 1945 ogłoszono w Koszycach powstanie nowej socjalistycznej Czechosłowacji.

W latach 1945-48 w rządach uczestniczyli obok promoskiewskich komunistów przedwojenni politycy socjaldemokratyczni i ludowi (prezydentem był Edvard Beneš). Ministerstwo spraw wewnętrznych, policja oraz tzw. resorty siłowe zostały zdominowane przez partię komunistyczną. Jej dążenia doprowadziły do eliminacji z życia politycznego większości partii prawicowych, a także do stopniowego ograniczania demokracji. W 1948 doszło do przewrotu i przejęcia władzy przez komunistów.

Okres stalinowski był w Czechosłowacji bardziej dramatyczny i nie skończył się tak jak w Polsce czy na Węgrzech w 1956, lecz trwał aż do 1960, kiedy zaczęła się powolna odwilż, czego świadectwem jest rozwój kultury (film, teatry, czasopisma). W 1964 formował się reformny ruch i zaczęto próbować reformę gospodarki. Proces ten osiągnął kulminację w praskiej wiośnie.

W 1968 wojska Układu Warszawskiego - w tym PRL - przeprowadziły agresję na Czechosłowację. Powodem były reformy praskiej wiosny prowadzone pod hasłem Socjalizmu z ludzką twarzą przez tamtejszą partię komunistyczną pod kierownictwem Słowaka Alexandra Dubčeka. Interwencja przywróciła do władzy twardogłowych komunistów, którzy sprawowali władzę, aż do 1989 do zwycięstwa tzw. aksamitnej rewolucji. Jednym z niewielu efektów ruchu społecznego w 1968, jakie nie zostały odwołane po inwazji była federalizacja państwa, oficjalnie ogłoszona 28 października 1968. Odtąd Czechosłowacja miała trzy rządy i trzy parlamenty - federalny (Federální shromáždění), czeski (Česká národní rada) i słowacki (Slovenská národní rada).

[edytuj] Rozpad państwa

Od chwili odzyskania niezależności po aksamitnej rewolucji między czeską i słowacką częścią Republiki uwidaczniały się różnice w stosunku do wspólnego państwa, czego przejawem była wojna o myślnik na początku 1990 r.

W 1993 wbrew znacznej części opinii publicznej elity polityczne Czech i Słowacji (szczególnie duża w tym rola Vaclava Klausa i Vladimira Mecziara) zadecydowały o rozwiązaniu państwa związkowego, czemu do końca przeciwni byli prezydent Vaclav Havel oraz lider chadeków słowackich Czarnogursky. Ustalono równy parytet walut państwowych, który nie utrzymał się długo z powodu kłopotów gospodarczych Słowacji.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: podziały administracyjne Czechosłowacji.

W latach 1960-1992 Czechosłowacja była podzielona na 10 krajów (województw) i jedno miasto wydzielone (Praga). W 1969 roku powołano Czeską Republikę Socjalistyczną i Słowacką Republikę Socjalistyczną, a w 1970 wydzielono z kraju również Bratysławę. W latach 1969-1970 kraje na Słowacji zniesiono, w 1990 uczyniono to w obu częściach Czechosłowacji.

[edytuj] Czeska Republika (Socjalistyczna)

• Praga (Praha)
• kraj południowoczeski (Jihočeský kraj)
• kraj południowomorawski (Jihomoravský kraj)
• kraj północnoczeski (Severočeský kraj)
• kraj północnomorawski (Severomoravský kraj)
• kraj środkowoczeski (Středočeský kraj)
• kraj wschodnioczeski (Východočeský kraj)
• kraj zachodnioczeski (Západočeský kraj)

[edytuj] Słowacka Republika (Socjalistyczna)

• Bratysława (Bratislava)
• kraj środkowosłowacki (Stredoslovenský kraj)
• kraj wschodniosłowacki (Východoslovenský kraj)
• kraj zachodniosłowacki (Západoslovenský kraj)

[edytuj] Zobacz też

• Czechy, Słowacja
• polsko-czechosłowackie konflikty graniczne