Jugosławia
Z Wikipedii
Jugosławia - nazwa państwa narodów południowosłowiańskich, używana od 1929 dla Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, potem dla Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii, a po jej rozpadzie (w latach 1991-1992) dla Federalnej Republiki Jugosławii będącej federacją Serbii i Czarnogóry - do 2003.
[edytuj] Historia
XIX w. – początek XX w. - pojawiła się w umysłach intelektualistów serbskich i chorwackich idea powstania Jugosławii – państwa południowych Słowian. Za utworzeniem takiego państwa było etniczne pokrewieństwo poszczególnych grup narodowościowych i zagrożenie przez wspólnych wrogów – Austriaków, Greków, Węgrów i Włochów, a także słowiańskich Bułgarów.
Do 1914 r - sytuacja ziem południowosłowiańskich wyglądała następująco:
- Bośnia i Hercegowina - stanowiąca prawdziwą mozaikę trzech grup etnicznych – Serbów, Chorwatów i Bośniaków. Serbowie i Chorwaci mieli wyraźne poczucie odrębności narodowej. Inaczej było z Bośniakami – istniejące w średniowieczu Królestwo Bośni nie zdołało w nich takiego poczucia wyrobić. Po najeździe tureckim przeważająca część Bośniaków przyjęła islam, a niektórzy z nich zrobili oszałamiające kariery na dworze sułtańskim w Stambule. Od 1908 r. stała się prowincją monarchii austro–węgierskiej. Oderwanie Bośni i Hercegowiny od Turcji było dla Bośniaków prawdziwym szokiem.
- Chorwacja - od kilkuset lat pozostawała w unii z Węgrami, tworzącymi do 1918 r. wspólne państwo z Austrią. Węgry – jako silniejszy partner tej unii – zdominowały elitę społeczno – kulturalną Chorwacji i w efekcie zaczęła ona ulegać powolnej madziaryzacji. W XIX w. na ziemiach chorwackich rozpoczął się proces odrodzenia narodowego, w którym główną rolę odgrywało bogate mieszczaństwo.
- Czarnogóra – położone w górach królestwo, którego część pozostała niezależna i nigdy nie ujarzmiona przez Turków.
- Macedonia – przed wojnami bałkańskimi w granicach imperium osmańskiego, potem podzielona między Serbię, Bułgarię i Grecję. Zamieszkana przez Słowian, których Bułgarzy uważali za Bułgarów, a Grecy za mówiących słowiańskim językiem Greków. Sami mieszkańcy tej krainy określali się mianem Macedończyków.
- Słowenia - była częścią Austrii, a przetrwanie narodu słoweńskiego było możliwe wyłącznie dzięki ogromnemu uporowi słoweńskich chłopów i heroicznym działaniom duchownych protestanckich.
- Serbia – od 1878 r. niezależne państwo, początkowo pod władzą proaustriackiej dynastii Obrenowiciów, później pod władzą prorosyjskiej dynastii Karadziordziewiciów.
28 VI 1914 r. - organizacja serbskich nacjonalistów „Czarna Ręka” dokonała w Sarajewie zamachu na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Ferdynanda. Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej. Człowiekiem, który oddał strzały do arcyksięcia, był urodzony w Bośni Gawriło Princip. W ten symboliczny sposób rozpoczęli ją południowi Słowianie. Wybuch I wojny światowej stworzył warunki do realizacji idei utworzenia Jugosławii.
1915 r. - został powołany, przez zwolenników wspólnego państwa południowych Słowian, Komitet Jugosłowiański.
1917 r. - przewodniczący Komitetu Jugosłowiańskiego, Trumbić Ante i premier Serbii Nikola Pašić, podpisali na wyspie Korfu (ob. Kerkira) deklarację o zjednoczeniu Słowian południowych w niezależnym królestwie pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów.
październik 1918 r. - powstała w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, której zadaniem było reprezentowanie południowych Słowian z Austro-Węgier, a chorwacki Sabor (parlament) zerwał unię z Węgrami.
31 października 1918 r. - proklamowanie Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Komitet Jugosłowiański stał się jego reprezentacją w Paryżu.
listopad 1918 r. - deklaracje o zjednoczeniu z Serbią złożyły Wojwodina i Czarnogóra, a zagrzebska Rada Narodowa uchwaliła zjednoczenie ziem Słowian południowych w jedno państwo.
1 grudnia 1918 r. - proklamowano zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS) pod berłem regenta Serbii - Aleksandra I Karadziordziewicia. Komitet Jugosłowiański zaprzestał działalności.
1918 – 1920 r. - po klęsce Austrii w I wojnie światowej, prowadzone są bezskuteczne wysiłki opanowania Karyntii przez Królestwo SHS. W 1919 roku Słowenia otrzymała niewielką część Karyntii. Południowy, również niewielki skrawek, uzyskały Włochy, pozostała część na mocy plebiscytu w 1920 roku, wcielona została do Austrii. W 1919 roku Rijeka została przyznana Królestwu SHS.
1920 r. - na mocy Traktatu w Rapallo między Królestwem SHS a Włochami uregulowano częściowo spory terytorialne. 1920 – 1921 r. - Królestwo SHS utworzyło wraz z Czechosłowacją i Rumunią Małą Ententę w celu wspólnego przeciwstawiania się terytorialnym roszczeniom Węgier. Ten system wzajemnych sojuszy trwał aż do roku 1938 .
1921 r. - nastąpiła koronacja Aleksandera I Karadziordziewica na króla Królestwa SHS. W tym samym roku parlament (Skupsztina) nowego państwa uchwalił demokratyczną konstytucję. Życie polityczne w Królestwie SHS od początku zdominował konflikt między dążącymi do dominacji Serbami a Chorwatami i Macedończykami. Centralistyczny system rządów w nowym państwie, zwłaszcza podział administracyjny likwidujący historyczne obszary Chorwacji, wzbudził niezadowolenie w społeczeństwie chorwackim.
1928 r. - poseł z Czarnogóry zastrzelił w Skupsztinie trzech przywódców Chorwackiej Partii Chłopskiej, w tym Stjepana Radicia, jej założyciela.
1929 r. - w zaistniałej po zamachu sytuacji, groźnej dla istnienia państwa, Aleksander I zawiesił konstytucję i zdecydował się na rządy osobiste. Zmieniono wówczas nazwę kraju na Królestwo Jugosławii i dokonano podziału kraju na okręgi (zwane: banowiny) znosząc historyczne ukształtowanie krain, z których powstało Królestwo SHS.
1931 r. - król Aleksander I nadał Jugosławii nową konstytucję, wzmacniającą władzę monarchy, ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz samą demokrację.
1934 r. - Aleksander I zginął w zamachu zorganizowanym przez terrorystów chorwackich i macedońskich. W imieniu następcy tronu, Piotra II Karadziordziewicia, władzę przejęła Rada Regencyjna z uwagi na jego małoletność.
6 kwietnia 1941 r. – atak III Rzeszy na Jugosławię. Po dwunastu dniach walk państwo jugosłowiańskie upada, a jego ziemie zostają rozdzielone pomiędzy Niemcy i państwa sojusznicze: Włochy, Węgry i Bułgarię. Z okupantami współpracę podjął ruch ustaszów w celu dokonania secesji Chorwacji od państwa jugosłowiańskiego.Na czele ustaszów stanął Ante Pavelić.
Ważniejsze daty kwietniowe:
- 10 kwietnia - ogłoszenie niepodległości przez Chorwację
- 12 kwietnia - kapitulacja stolicy Jugosławii - Belgradu.
- 13 kwietnia - przystąpienie Węgier do wojny przeciwko Jugosławii.
- 15 kwietnia - Chorwacja przystępując do paktu trzech staje się sojusznikiem III Rzeszy.
- 17 kwietnia - ogłoszenie kapitulacji Jugosławii.
- 1 maja - podział okupowanej Słowenii między Niemcy i Włochy.
1941 – 1945 r. - państwo jugosłowiańskie przestaje istnieć. Część terytorium okupanci włączyli do swoich państw, a z pozostałej części powstały:
- pod protektoratem niemieckim utworzono Niezależne Państwo Chorwackie,z przywódcą Ante Pavelićem a w okrojonej Serbii Niemcy powołali marionetkowy rząd Milana Nedicia.
- Macedonię włączono do Bułgarii,
- Dalmację, Słowenię i Królestwo Czarnogóry oddano pod rządy Włochom.
Walkę przeciwko okupantom podjęli serbscy partyzanci – czetnicy pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia, wierni królowi i rządowi na emigracji oraz komunistyczni partyzanci Josipa Broz Tito. Wojna wyzwoleńcza w Jugosławii stała się wkrótce wojną domową, gdyż po stronie Niemców walczyli chorwaccy ustasze i oddziały gen. Nedicia, a czetnicy i komuniści zwalczali się nawzajem. Pomoc aliantów zostaje skierowana do oddziałów komunistycznych.
maj 1945 r. – koniec II wojny światowej. Do przejęcia władzy w Jugosławii przygotowują się komuniści Josipa Broz – Tito. Komuniści zaczynają rządy od eliminacji ustaszy i czetników.
listopad 1945 r. - opanowany przez komunistów parlament ustanowił w Jugosławii republikę, pozbawiając Karadziordziewiciów tronu. Utworzono - Socjalistyczną Federalną Republikę Jugosławii złożoną z sześciu republik:
- Serbii ze stolicą w Belgradzie - w skład której wchodziły autonomiczny region Wojwodina oraz mający podobny status okręg Kosowo i Metohija,
- Chorwacji ze stolicą w Zagrzebiu,
- Macedonii ze stolicą w Skopje,
- Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Sarajewie,
- Słowenii ze stolicą w Lublanie,
- Czarnogóry ze stolicą w Podgoricy.
styczeń 1946 r. – parlament (Skupstina) uchwalił konstytucję, która usankcjonowała zniesienie monarchii i przeprowadzoną już wcześniej nacjonalizację przemysłu.
1945 – 1980 r. - rządy Josip Broz Tito - niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była Komunistyczna Partia Jugosławii, na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej, generał Josip Broz Tito. Partia ta jako jedna z niewielu w bloku wschodnim cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa. Rządzona przez Tito Jugosławia była nie mniej totalitarną dyktaturą, niż którekolwiek z pozostałych państw komunistycznych w Europie środkowej i wschodniej. Jednocześnie Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR. Jej skutkiem był, z jednej strony, ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947 - 1948, z drugiej, uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu. Jugosławia, która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne, faktycznie dyktatorsko rządzone przez Tito, zostaje państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.
1980 r. – śmierć marszałka Josipa Broz Tito, dyktatora Jugosławii.
1980 – 1990 r. - po śmierci marszałka Tito odżyły, tłumione wcześniej jego autorytetem i dyktatorską formą sprawowania władzy, antagonizmy narodowościowe. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji – w której, podobnie jak przed wojną, największą rolę odgrywali Serbowie – wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu. W 1986 roku Slobodan Milošević zostaje przewodniczącym Związku Komunistów Serbii. W 1989 r. zostaje on prezydentem Serbii. Po dojściu do władzy Miloszevica najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm. Jego przejawem było m.in. zniesienie w 1990 r. autonomii Wojwodiny (z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa, zamieszkanego głównie przez Albańczyków. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym. W 1989 roku, pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię, ogarnęła fala dążeń narodowo-wyzwoleńczych.
1990 r. - we wszystkich sześciu republikach odbyły się wolne wybory. W Słowenii, Chorwacji, Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie zwyciężyły partie narodowe.
25 czerwca 1991 r. - Słowenia i Chorwacja proklamowały niepodległość i wystąpienie z federacji. Początek drugiej jugosłowiańskiej wojny domowej. Doszło do walk armii jugosłowiańskiej (zdominowana przez Serbów) i serbskich ochotników z oddziałami słoweńskimi i chorwackimi. Walki serbsko–słoweńskie ustały po kilku dniach, serbsko-chorwackie toczyły się do końca roku. Zabitych zostało około 10 tysięcy ludzi. Narody byłej Jugosławii mordowały się wzajemnie, rozstrzeliwały jeńców, ludność cywilną i dokonywały czystek etnicznych.
8 września 1991 r. - niepodległość ogłosiła Macedonia.
3 stycznia 1992 r. - władze Serbii i Czarnogóry proklamowały powstanie trzeciej Jugosławii. Serbowie zgłaszają pretensje terytorialne wobec sąsiadów.
5 kwietnia 1992 r. - niepodległość ogłosiła Bośnia i Hercegowina. Rozpad Jugosławii stał się faktem.
27 kwietnia 1992 r. – powstanie Federalnej Republiki Jugosławii, obejmującej tylko Czarnogórę i Serbię.
1992 – 1995 r. – w czerwcu 1993 roku doszło do nowej wojny, gdy mieszkający na terenie Chorwacji Serbowie ogłosili powstanie swego państwa - Serbskiej Krajiny, której mieszkańcy w nielegalnym referendum opowiedzieli się za związkiem z Jugosławią. Armia chorwacka w lecie 1995 roku zlikwidowała Serbską Krajinę, łamiąc opór Serbów. Do wojny doszło też w Bośni i Hercegowinie, gdzie Serbowie proklamowali Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny, do której chcieli włączyć serbskie enklawy. Na terenie Bośni i Hercegowiny problem był szczególnie skomplikowany, gdyż zamieszkiwały ją trzy narody: Serbowie, Chorwaci i Bośniacy różniące się religią (prawosławie, katolicyzm, islam) , do tego żaden z nich nie zamieszkiwał zwartego obszaru. Wszyscy praktykowali ludobójstwo, co spowodowało, że po zakończeniu wojny zbrodniarze wojenni trafili przed międzynarodowy trybunał w Hadze.
12 października 1995 r. - weszło w życie zawieszenie broni, jednak nie wszędzie respektowane.
1 listopada 1995 r. - w Dayton rozpoczęły się rokowania z udziałem prezydentów: Serbii, Chorwacji i Bośni.
10 listopada 1995 r. - podpisano porozumienie pokojowe stanowiące, że Bośnia pozostanie jednym państwem. Nad przestrzeganiem tego porozumienia czuwają siły pokojowe ONZ podporządkowane NATO.
25 listopada 1995 r. – podpisanie pokoju w Dayton, kończącego wojnę w Bośni.
1999 r. - kolejnym punktem zapalnym okazało się zamieszkane przez Albańczyków Kosowo, w którym doszło do walk serbskich sił zbrojnych z albańskim separatystami z UCK. Serbia stała się celem nalotów sił NATO.
marzec 1999 r. – początek nalotów NATO na Jugosławię, W efekcie których doszło do przejęcia kontroli w Kosowie przez międzynarodowe siły pokojowe. Nastąpiło wycofanie się oddziałów serbskich z Kosowa i utworzono w nim międzynarodowy protektorat. W wyniku nalotów zginęło ok. 2 tys. mieszkańców Jugosławii, a kolejne kilkaset tysięcy musiało opuścić swoje domostwa. Kolejny spór to walki macedońsko-albańskie.
24 września 2000 r. – zwycięstwo w wyborach prezydenckich kandydata opozycji, Vojislava Kosztunicy. Utrata władzy przez Slobodana Miloševicia.
2001 r. – aresztowanie Slobodana Miloševicia, a następnie jego ekstradycja do Hagi w zamian za wielomilionowe wsparcie dla zrujnowanej wojnami i nalotami NATO Serbii.
4 lutego 2003 r. - w miejsce Federalnej Republiki Jugosławii (Jugosławii) powstaje Serbia i Czarnogóra.
11 marca 2006 r. - w więzieniu w Hadze w wieku 64 lat umiera były prezydent Jugosławii - Slobodan Milošević.
3 czerwca 2006 r. - Czarnogóra proklamuje niepodległość w wyniku czego federacja Serbii i Czarnogóry przestaje istnieć. Od tego momentu Serbia stanowi odrębne państwo, choć w jej skład nadal wchodzą autonomiczne Kosowo i Wojwodina.
