Architektura barokowa w Niemczech
Z Wikipedii
| Historia architektury: |
| < Architektura renesansowa |
| Architektura barokowa |
| Czas trwania: XVI - XVIII w. Zasięg: Europa, Ameryka |
| ... w Anglii ... we Flandrii ... we Francji ... w Hiszpanii ... w Holandii ... w Niemczech ... w Polsce ... w Portugalii ... w Rosji ... na Ukrainie ... we Włoszech ... w Skandynawii ... w Europie Środkowo-Wschodniej ... w Ameryce Łacińskiej |
| Palladianizm • Rokoko |
| Architektura klasycystyczna > |
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Po niespokojnej pierwszej połowie XVII wieku na ziemiach niemieckich zapanował pokój. Wojna trzydziestoletnia, która trwała od 1618 – 1648 r. zakończyła się, a niewielkie księstwa wyodrębniły się jako niezależnie państewka. Ugruntował się podział na protestancką północ i katolickie południe. W zrujnowanych gospodarczo krajach dopiero po 1650 r. nastąpiło lekkie ożywienie w budownictwie i zaczął się upowszechniać się barok. Jeśli wziąć pod uwagę rozdrobnienie polityczne i rozłam religijny, to nie powinno dziwić zróżnicowanie w rozwoju tego stylu architektonicznego na terytorium niemieckim.
W budownictwie sakralnym kościoły katolickie początkowo rozwiązywano na planie trójnawowej bazyliki z elewacją frontową dość często flankowaną dwiema wieżami. Nie zawsze projektowano nawę krzyżową i stosowano kopułę nad skrzyżowaniem naw. W drugiej połowie XVII wieku coraz częściej pojawiają się układy centralne o wydłużonym planie i bogatej dekoracji. Koniec XVII wieku zaowocował budynkami o giętych elewacjach o silnie profilowanych obelkowaniach, rzeźbiarsko traktowanych hełmach i latarniach, fantazyjnie rozczłonkowanych obramowaniach otworów i gęsto profilowanych pilastrach i łukach sklepień, dekoracyjnie potraktowanych kartuszach, medalionach, wspornikach. Budownictwo zborów ewangelickich, długo skromne, o układach podłużnych i centralnych, z wolna się zmienia, a w XVIII wieku zaczyna nawet przypominać architekturę krajów katolickich.
Wraz z normalizacją gospodarczą kraju ożywa również budownictwo świeckie. Powstają nowe rezydencje magnackie, przebudowywane są istniejące. Pałace wzorowane są na układach francuskich, w których budynek główny z dwoma bocznymi skrzydłami poprzedza dziedziniec, a ogród w stylu francuskim lokalizowany jest za budynkiem. Tak samo wystawnie projektowane są pałace biskupów. Domy mieszczańskie otrzymują nowy wystrój. Nadal, zwłaszcza na północy, występuje ornament zwijany i sporadycznie chrząstkowy. Szybko rozpowszechnia się płaski ornament taśmowy. W XVIII wieku coraz częściej stosowany jest ornament rokokowy, modelowany w gipsie (sztukateria), inspirowany wzorami francuskimi.
Spis treści |
[edytuj] Kraje północno-zachodnie i zachodnie
Około 1690 r. w Bremie, francuski architekt Jean Baptiste Broebes, zbudował budynek Giełdy (Handelsbörse). Ciekawiej reprezentują się dorobek Paula du Ry, francuskiego emigranta działającego w Hesji. W 1690 dla cysterskiego klasztoru Haydau (w gminie Morschen) projektuje nową oranżerię. W latach 1698 – 1710 realizuje ambitne zadanie zbudowania od podstaw w Kassel (Hofgeismar) Nowego Miasta (Carsdorf) dla Hugenotów. Oprócz planu przestrzennego i projektów budynków mieszkalnych w 1704 buduje nowy, protestancki kościół. Zaprojektował także w Kassel miejski pałac dla Landgrafa Karla. Budynek powstał w 1714, już po śmierci Paula. Pracami kierował jego potomek. Obecnie w budynku mieści się Brüder Grimm-Museum, muzeum z pamiątkami po braciach Grimm.
Ernst Georg Sonnin to kolejny architekt pochodzenia francuskiego. Jego działalność związana była z Hamburgiem, gdzie brał udział w odbudowie szeregu budowli. Za najważniejsze z jego przedsięwzięć uważa się projekt odbudowy kościoła św. Michała. Współpracując z Johannem Prey zbudowali protestancki kościół założony na planie centralnym krzyża greckiego z wewnętrzną emporą o fantazyjnie wygiętej linii.
[edytuj] Kraje północno-wschodnie
Pierwsze elementy baroku pojawiły się w architekturze za sprawą przybyszów z Holandii. Największą rolę w Berlinie i jego okolicach odegrali:
- Michael Mattias Smids, urodzony z Bredy, współpracował z Memhardtem przy budowie fortyfikacji, Stajni Książęcych i wielu innych budynków w Berlinie, zamku w Oranienburgu i Poczdamie.
- Johann Gregor Memhardt z Linz, wykształcony w Holandii (przed przyjazdem do Berlina zapoznał się z architekturą holenderską m.in. w Hadze). W Berlinie projektował zamek (obecnie zamek nie istnieje), pracował przy rozbudowie zamku w Oranienburgu, autor projektu rozbudowy Poczdamu (1661) i projektant zamku w Poczdamie.
- Johann Arnold Nering, (Nehring) niemiecki architekt wykształcony w Holandii, współpracownik Memhardta i Smidsa, budował Berliński Arsenał (po jego śmierci prace ukończył Andreas Schlüter), pracował przy budowie części fortyfikacji i zamku w Berlinie, zaprojektował oranżerię na terenie Lustgarten (1685), protestancką kaplicę zamkową w Köpenick, plac Gendarmenmarkt, pałac Charlottenburg (Nering projektował od 1695 najstarszą część pałacu, ukończoną w latach 1701 1713 przez Eosander von Götthe, tzw. Nering-Eosanderbau), pracował przy rozbudowie starego zamku w Poczdamie.
- Andreas Schlüter, niemiecki architekt (ur. w 1660 r.) i rzeźbiarz, początkowo współpracował z Neringiem przy budowie Arsenału (jego dziełem jest rzeźbiarska dekoracja budynku, m.in. cykl Umierający wojownicy 1696), projektant Starej Poczty (1701 - 1704) w Berlinie.
- Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, architekt i malarz, twórca późnobarokowych dzieł o spokojnej, klasycyzującej bryle i rokokowych wnętrzach. Jego najważniejsze prace to gmach berlińskiej opery (1741), pałace w Charlottenburgu (1740 – 1742), Sanssouci (1745 – 1747), Rheinsbergu i starego zamku Poczdamie (z kompleksu zachował się jedynie budynek stajni królewskich).
- Johann Gottfried Büring, budowniczy działający pod koniec rokoko, najbardziej znany jest jego udział przy budowie niektórych budynków w kompleksie Sanssouci, np. Chińskiego Pawilonu, Nowego Pałacu oraz Galerii Obrazów.
[edytuj] Kraje południowowe
Architektura baroku w południowej części terytorium Niemiec prezentuje się znacznie bogaciej niż na północy. Powstają dzieła, w których odzwierciedlają się wpływy architektury włoskiej szkoły Borrominiego, Berniniego i jezuickiej architektury sakralnej oraz francuskiej architektury zespołów pałacowo-parkowych. Wystrój wnętrz został zdominowany francuskim rokoko, które także wpłynęło na ukształtowanie architektonicznej bryły budowli i jej rzeźbiarską dekorację. Na zlecenie arystokracji świeckiej i kościelnej pracowali architekci włoscy i francuscy. Oprócz nich, w dość krótkim czasie pojawiło się wielu znanych artystów pochodzenia niemieckiego. Do najbardziej znanych należą:
- Enrico Zucalli, włoski architekt był jednym z pierwszych reprezentantów baroku na południu Niemiec. Od 1663 r. pracował wraz z bolońskim architektem Agostino Barelli przy budowie kościoła Teatynów w Monachium. Do projektu Barelliego dodał dwie wieże od frontu i kopułę nad skrzyżowaniem naw. Pracował przy rozbudowie pałacu Nymphenburg (wraz z Giovanni Antonio Viscardi, najstarszą część pałacu zbudował Barelli) oraz pałacu Schleissheim w Monachium oraz pałacu (Kurfürstliches Schloss Bonn, obecnie budynek Uniwersytecki) i dworku w Bonn. Sporządził także plany przebudowy klasztoru w Ettal (na ich podstawie odbudowano zniszczony pożarem klasztor po śmieci architekta).
- Giovanni Antonio Viscardi, włoski architekt zatrudniony na dworze bawarskim. W jego pracach wyraźnie widoczne są wpływy szkoły Borrominiego. Uczestniczył przy realizacji prac Enrico Zucalli. Kierował także przebudową cysterskiego klasztoru Fürstenfeld. Najciekawszą jego pracą jest projekt monachijskiego kościoła św. Trójcy w Monachium (1711 – 1718). Zastosował tu kopułę bez bębna, konstrukcję, która rozpowszechniła się na południu Niemiec.
- rodzina bawarskich architektów i budowniczych, pracujących nie tylko w Niemczech ale także na terenie Polski, Czech, Austrii:
- Georg Dientzenhofer, wprowadził do budownictwa sakralnego na południu Niemiec ciekawe rozwiązania oparte na planie centralnym. Zaprojektował kaplicę odpustową Trójcy Świętej w Waldsassen na rzucie trójkąta równobocznego z przylegającymi do jego boków trzech półkoli. Wnętrze kościoła obiega niskie obejście a bryłę akcentują wysokie i smukłe wieże zlokalizowane w wierzchołkach trójkąta. Z bratem Johannem Leonardem pracował przy budowie kościoła św. Marcina w Bambergu, którego architektura jest wzorowana na rzymskim Il Gesù.
- Johann Dientzenhofer, projektował kościoły, w których śmiało konstruowane, eliopsoidalne sklepienia przenikały się. Przykładem takiej budowli jest kościół w Banz w Bad Staffelstein (powiat Lichtenfels). Inne jego dzieła to: katedra i pałac w Fuldzie, pałac w Kleinheubach, pałac Weissensteina w Pommersfelden, kościół w Litzendorf.
- Johann Leonhard Dientzenhofer, uczestniczył w rozbudowie benedyktyńskich opactw w Banz i św. Michała w Bambergu oraz nowego pałacu biskupa w Bambergu (do renesansowej rezydencji dobudował dwa skrzydła).
- Johann Balthasar Neumann, niemiecki architekt z okresu późnego baroku, pracował przy budowie i rozbudowie wielu kościołów, opactw i zamków np. zamek w Bruchsal, rezydencja w Brühl pałac Augustusburg, dla której zaprojektował wspaniałą klatkę schodową, kościoły w Gössweinstein, w opactwie w Neresheim (jednonawowy w układzie podłużnym o przęsłach przykrytych owalnymi sklepieniami), Steinbach, klasztor i kościół benedyktyński w Münsterschwarzach w Schwarzach nad Menem, powiat Kitzingen, opactwa w Banz, w Schöntal, kościół pielgrzymkowy Czternastu Wspomożycieli w Vierzehnheiligen (jednonawowy, ze sklepieniami na planie koła i owalu) Dom pod Sokołem – Falkenhause w Würzburgu (z elewacją o bogatej, rokokowej dekoracji), pałac Poppelsdorfer w Bonn. Najbardziej znane jego projekty to rezydencja biskupa i kaplica rodziny Schönborn przy katedrze w Würzburgu.
- Dominikus Zimmermann, architekt niemiecki, znany przede wszystkim jako projektant wnętrz, licznych ołtarzy, ambon i innych dekoracji. Zbudował rokokowe kościoły, zaprojektowane na rzucie elipsy, w Steinhausem (Bad Schussenried) 1727 – 1733 i w Wies (Steingaden powiat Weilheim-Schongau) 1745 – 1754. Przy wystroju wnętrz współpracował z bratem Johannem Zimmermannem. Jego inne dzieła to: przebudowa kartuzji w Buxheimie – kościół, kaplica św. Anny (1713 – 1727), budowa kościoła NMP w Günzburgu (1735 – 1740), przebudowa franciszkańskiego klasztoru w Maria Medingen w Mödingen (1716 – 1725).
- François de Cuvilliés starszy, bawarski architekt wnętrz urodzony we Francji, przedstawiciel rokoko. Jako nadworny architekt elektorów Maksymiliana II i Karola VII i pracował nad wystrojem wnętrz monachijskiej Rezydencji - Pałacu Królewskiego i znajdującego się w skrzydle pałacu teatru dworskiego Cuvilliés-Theater 1751 – 1753. Dla zespołu pałacowo-parkowego w Nymphenburgu zaprojektował pałacyk myśliwski Amalienburg (1734 – 1739). Jego dziełem jest także monachijski Pałac Holstein z sztukatorską dekoracją Johanna Zimmermanna (obecnie rezydencja biskupa) i fasada kościoła Teatynów (1765 – 1768). W Bonn pracował nad wystrojem wnętrz pałacu Brühla i brama wjazdowa pałacu elektorskiego (Koblenzer Tor) obecnie budynek należy do kompleksu zabudowań uniwersyteckich, w Brühl pracował nad wystrojem wnętrz zespołu pałacowego (Augustusburg i Falkenlust). Wraz z braćmi Zimmermann, Dominikusem i Johannem, zajmował się dekoracją pomieszczeń pałacu Nymphenburg.
- Johann Georg Starcke, niemiecki architekt, który pracował w Dreźnie i jego okolicy. W swoich pracach łączył elementy baroku francuskiego i włoskiego. Zaprojektował Ogród Włoski z pawilonem (1669) oraz pałac na terenie drezdeńskiego Grossen Garten (1678 – 1683). Brał udział w pracach związanych z przebudową zamku królewskiego sidenzschloss1691 - 1693, ujeżdżalni dworskiej w Dreźnie i budynku Starej Giełdy w Lipsku (1678 - 1683).
- Matthäus Daniel Pöppelmann, niemiecki architekt późnego baroku. Studiował we Włoszech, gdzie zainteresował się twórczością Fontany. Poznał też prace austriackiego architekta Johana Hildebranta. Pöppelmann w swoich projektach wprowadzał bogatą, symetryczną ornamentykę, która zbiżała jego twórczość do rokoko. Pracował w Berlinie, przy przebudowie zamku, Dreźnie i okolicach oraz w Warszawie. Najsłynniejszym dziełem Pöppelmanna jest drezdeński Zwinger (1711 – 1728). Wewnętrzny dziedziniec (o pow. ok. 1 ha) z ogrodem w stylu francuskim okala galeria oraz jedno i dwukondygnacyjne pawilonony. Brama prowadząca na dziedziniec została zaprojektowana w formie łuku triumfalnego i wieńczona wielką koroną (stąd jej nazwa Kronentor – Brama Koronna). Pöppelmann pracował także przy budowie lub przebudowie innych obiektów: w Dreźnie - pałac Taschenberg (1711-1715), pałac Japoński (1715), pałac w barokowych ogrodach Grossedlitz, pałac Pillnitz koło Drezna (1720-1723), pałac w Moritzburgu (1723 – 1733). Zaprojektował również drezdeński most Augusta - Augustusbrücke (1727 – 1731).
- Georg Bähr, architekt niemiecki pracujący przede wszystkim w Dreźnie. Jego najważniejszym projektem była budowa luterańskiego kościoła Frauenkirche (kościół Mariacki) (1726 – 1743). Kościół został zaprojektowany na planie centralnym i zwieńczony wysoką kopułą z ciosów. Schody prowadzące na kolistą emporę zostały umieszczone w czterech ryzalitach przylegających do bryły budowli. Inne prace Bähra to Hotel Saski (Hôtel de Saxe) w Dreźnie, kościoły w Loschwitz (Drezno) (1705 – 1708), Schmiedebergu (w pobliżu Altenbergu) (1713 – 1716) i Forchheim (1719 – 1726.
- Gaetano Chiaveri architekt włoski, pracował w Niemczech, Polsce i Rosji. Efektem jego działalności w Niemczech są drezdeńskie budowle: Pałac Maksymiliana i katolicki kościół dworski - Hofkirche (1739 – 1751). Budynek katedry został zaprojektowany na planie bazyliki o podwyższonej nawie środkowej i półkolistym obejściu. Fasadę o giętych liniach akcentuje smukła, czterokondygnacyjna, ażurowa wieża z cebulastym hełmem.
W XVIII wieku zapanowała moda na niewielkie pałacyki i pawilony ogrodowe lokalizowane na terenie rozległych założeń ogrodowych i parkowych. Do największych budowli o tym charakterze należą rokokowe pałace w pobliżu Stuttgartu:
- Monrepos, budowany od 1760 przez Philippe de la Guêpière. Pałac na wodzie Monrepos to jeden z wielu obiektów założenia parkowo-pałacowego w Ludwigsburgu; barokowy zespół budowli powstał na zlecenie Eberharda Ludwika Wirtemberskiego i był wzorowany na francuskim Wersalu. Główny obiekt - rezydencja, zbudowany przez Johanna Friedricha Nette i Donato Giuseppe Frisoni, był gotowy w 1733. Letni, myśliwski pałacyk Favorite, powstał w latach 1717 – 1723 według projektu Donato Giuseppe Frisoni.
- Solitude (1764 – 1775), zbudowany na zlecenie Karola Eugeniusza Wirtemberskiego przez Friedricha Weyhinga, Philippe de la Guêpière i Reinholda Ferdinanda Heinricha Fischera ok. 12,0 km od Ludwigsburga.
Ciekawym przykładem barokowej urbanistyki jest projekt zabudowy Karlsruhe w Wirtembergii. Miasto zostało założone w 1715 r. przez Karola Wilhelma. Centralnym punktem planu stała się wieża ocalała z średniowiecznej zabudowy obronnej (na szczycie Turmberg w Durlach). Do wieży dobudowano pałac a od niej, promieniście, wytyczono 32 aleje parkowe. Do zespołu pałacowo-parkowego początkowo przylegało niewielkie osiedle, które dało początek miastu.
[edytuj] Literatura
- Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
- Sztuka baroku, red. Rolf Toman, Kōln: Kōnemann 2000 r.
- Sztuka Świata, t. 7, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1994 r.
Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu architektury, historia architektury
