Epoka brązu
Z Wikipedii
Epoka brązu - jedna z epok prehistorii, następująca po epoce kamienia, a poprzedzająca epokę żelaza. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, na Kaukazie i w obszarze Morza Egejskiego , w III tysiącleciu p.n.e., wykształciły się ośrodki, w których opanowano umiejętność obróbki metali. W Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 2500 p.n.e., w Europie Południowej 2000 p.n.e., w Polsce 1800 p.n.e.. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000 - 700 p.n.e., kiedy to na Bliskim Wschodzie zaczęły tworzyć się pierwsze państwa i pojawiło się niewolnictwo, a na większości obszarów Europy rozpoczął się stopniowy rozkład wspólnoty pierwotnej.
Nazwa epoki pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowo wprowadzonego surowca - brązu (czyli stopu miedzi z cyną o stosunku 9:1). Przykładem przedmiotów z brązów są: siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy). Brąz pojawił się w Egipcie i Mezopotamii około 3500 p.n.e. Czasem zamiast cyny do produkcji stopu stosowano ołów lub antymon (Węgry). Brąz antyczny był stopem miedzi z cynkiem (mosiądz). Brąz jest znacznie twardszy od miedzi, dlatego zastąpił ją w okresie eneolitu. Jednakże nadal jest materiałem na tyle miękkim, że jeszcze w ciągu jednej bitwy wykuta z niego broń wyginała się, przez co była niezdatna do dalszego użytku. Potrzebną do jego produkcji miedź i cynę uzyskiwano w kopalniach odkrywkowych.
Główne dziedziny gospodarki w czasie tej epoki to rolnictwo, hodowla bydła oraz pasterstwo. Powstanie ośrodków wytwórczych, wymiany towarów (wynalazek wozu na kołach oraz statków na wiosła i żagle sprzyjał rozwojowi handlu dalekosiężnego), gromadzenia bogactw, w konsekwencji doprowadziły do wzrostu walk międzyplemiennych i międzypaństwowych.
Najbardziej znane na świecie wykopaliska z epoki brązu: Ur w Mezopotamii, Ugarit w Syrii, Troja w Azji Mniejszej.
Spis treści |
[edytuj] Początki
Nie znamy dokładnego czasu i miejsca wynalezienia brązu,ale możliwe że brąz został wynaleziony w kilku miejscach naraz. Technologia wytwarzania brązu, dotarła do Europy z Bliskiego Wschodu przez Anatolię, Bałkany i Kaukaz. Najstarsze wyroby brązowe tzw brązy arsenowe wytwarzane były na Bliskim wschodzie już w V tysiącleciu p.n.e.. Na Bałkanach brąz pojawia się dopiero pomiędzy IV a początkiem drugiej połowy III tysiąclecia. Prawdopodobnie wykorzystywano głównie surowiec pochodzenia anatolijskiego i kaukazkiego, gdyż brak jest dowodów na eksploatację w tym czasie miejscowych złóż miedzi. Przełom w wytwórczości nastąpił w środkowej epoce brązu, pojawiają się częściej klasyczne brązy cynowe, które wypierają brązy arsenowe. Słabną kontakty Płw. Bałkańskiego z Anatolią na rzecz kontaktów z Karpatami i środkową Europą. Z biegiem czasu doprowadza to wytworzenia się autonomicznych karpackich ośrodków brązownictwa
[edytuj] Bliski Wschód
Epokę brązu na Bliskim Wschodzie możemy podzielić na trzy okresy:
- Wczesną epokę brązu (3500-2000 p.n.e)
- Środkową epokę brązu (2000-1600 p.n.e)
- Późną epokę brązu (1600-1200 p.n.e)
Metalurgia po raz pierwszy została poświadczona w Anatolii (dzisiejsza Turcja), gdzie tamtejsze góry kryły bogate pokłady miedzi i cyny. Wczesna epoka brązu charakteryzuje się powstawaniem zorganizowanych miast, a także wynalezieniem piśmiennictwa. Środkową epokę brązu charakteryzują wędrówki ludów, które doprowadziły do zmiany ówczesnej mapy politycznej (Amoryci, Hetyci, Hyksosi, Huryci). Późna epoka brązu to czasy kształtowania i krystalizacji wielkich i potężnych królestw oraz ich wasali (Starożytny Egipt, Asyria, Mitanni, Babilonia). Istniały intensywne kontakty ze światem śródziemnomorskim, w których główną rolę odgrywała wymiana handlowa (miedź, cyna). Już w 1200 r p.n.e zaczęto produkować żelazo w Anatolii.
[edytuj] Indie
Epoka brązu na w Indiach rozpoczyna się w 3300 r p.n.e. i wiąże się ją z początkami cywilizacji Doliny Indusu oraz Drawidami, którzy wytwarzali już wyroby brązowe.
[edytuj] Wschodnia Azja
[edytuj] Chiny
Najwcześniejsze znaleziska brązowe pochodzą z obszarów kultury Majiayao, która datowana jest od 3100r p.n.e do 2700 r.p.n.e.. Jednak powszechnie przyjmuję się, początek epoki brązu w Chinach od 2100 r. p.n.e, czyli od panowania dynastii Xia. Występowała także kultura Erlitou datowana od 1900 - 1500 p.n.e. oraz kultura Sanxingdui.
[edytuj] Korea
Pierwsze wyroby brązowe były produkowane w Korei około 700-600 roku p.n.e.. Był wykorzystywany w różnego rodzaju ceremoniach, ąż do 100 roku n.e.
[edytuj] Sztuka
Na wyspach Grecji rozwija się sztuka egejska. Na północy Europy wzrasta znaczenia ognia, który uważany był za emisariusza słońca, oraz opanowanie technologii związanych z ogniem spowodowały wkroczenie w krąg tajemnic solarnych. W Europie w tym okresie bardzo powszechny staje się kult solarny i związany z nim obrządek ciałopalny. Brąz postrzegany jest jako substytut złota - słonecznego metalu. Naczynia gliniane w formie i kolorze próbują naśladować brązowe. Popularna symbolika tarczy słonecznej - tzw. dysku solarnego, koła z wpisanym w nie równoramiennym krzyżem, mandali. Nasilenie się symboli troistości - trójkąty, trzykrotne powtarzanie jednego symbolu. Równie popularny motyw labiryntu, symbolizującego narodziny i śmierć mistyczną w obrzędach inicjacyjnych oraz herosa solarnego. Coraz więcej scen z życia codziennego i mitologii, militaryzacja sztuki.
[edytuj] Epoka brązu w Europie
Charakterystyczny dla epoki brązu jest niejednolity charakter rozwijających się i zanikających kultur. W środkowym jej okresie rozpoczął się proces wyodrębniania się i krystalizowania ludów europejskich, np. reprezentujących kulturę nordyjską Germanów zamieszkujących tereny obecnych Niemiec, Danii i południowej Szwecji.
[edytuj] Kultury epoki brązu
[edytuj] Do ważniejszych kultur epoki brązu zaliczają się w Europie:
- kultura minojska
- kultura cykladzka
- kultura unietycka
- kultury pól popielnicowych
- kultury mogiłowe
- kultura apenińska
- kultura protoetruska
- kultura terramare
- kultura kurhanów sambijskich
- kultura komarowska
- kultura Noua
- kultura holihradzka
- kultura sośnicka
- kultura wysocka
- kultura białowicka
- kultura urn domkowych
- kultura trzciniecka
- kultura iwieńska
- kultura otomańska
- kultura bałtyjska
- kultura nordyjska
- kultura przedłużycka
- kultura łużycka
- kultura wysocka
- kultura gawska
Lista kultur epoki brązu i wczesnej epoki żelaza z podziałem na regiony występowania.
Najbardziej znane w Europie wykopaliska z epoki brązu: Mykeny w Grecji, Terramare we Włoszech, El Argar w Hiszpanii, Buchau w Niemczech, Unětice w Czechach.
[edytuj] Epoka brązu w Polsce
| Okresy | wg. Reineckego | Datowanie (regionalnie) |
|---|---|---|
| I okres, wczesny | fazy B2(A2), B2(B), | 1800/1700 l. p.n.e. - 1400/1500 l. p.n.e. |
| II okres, starszy | fazy B2(C1), B2(C2) | 1500/1400 l. p.n.e. do 1300/1200 l. p.n.e. |
| III okres, środkowy | fazy B2(D), H(A1) | 1300/1200 l. p.n.e. do 1100/1000 l. p.n.e. |
| IV okres, młodszy | fazy H(A2), H(B1), | 1100/1000 l. p.n.e. do 900/800 l. p.n.e. |
| V okres, późny | faza H(B2) | 900/800 l. p.n.e. do 700/650 l. p.n.e. |
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. umiejętność obróbki metali dotarła na ziemie polskie. Kultury związane z wczesną epoką brązu w zasadzie jeszcze nie znały technologii wytwarzania brązu jednak pojawiły się pierwsze wytwory z miedzi, srebra i złota pochodzące z importów. Przyniosły je w latach 1850-1750 p.n.e. nowe grupy ludzkie z południa Europy reprezentujące kultury oparte na tradycji kultur ceramiki sznurowej: kultura strzyżowska i kultura mierzanowicka. Po nich pojawiła się kultura madziarowska i kultury związane z kulturą unietycką, do nich należą kultura grobsko-śmiardowska i kultura iwieńska. W tym czasie powstały silne ośrodki metalurgiczne.
W połowie 2 tysiąclecia ziemie polskie, w dorzeczu Odry i Wisły, znalazły się w orbicie wpływów czeskopalatynackiej i środkowodunajskiej kultury mogiłowej. W późnej epoce brązu występowała kultura łużycka, zaliczana do kręgu kultur pól popielnicowych, z tego okresu znane jest stanowisko archeologiczne w Biskupinie.
Link zewnętrzny
Zobacz też: kultury epoki brązu.
