Harry Martinson

Z Wikipedii

Harry Edmund Martinson (ur. 6 maja 1904, zm. 11 lutego 1978) – autor prozy, poeta, dramaturg i malarz szwedzki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1974.

Spis treści 1 Biografia 1.1 Młodość 1.2 Początki pisarstwa 1.3 Czasy uznania 1.4 Czasy krytyki 2 Utwory (wybór) 3 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

[edytuj] Młodość

Harry Martinson urodził się w roku 1904 w znajdującej się w południowej szwedzkiej krainie Blekinge miejscowości Jämshög. Ojcem jego był pracujący na morzu Martin Olofsson, zaś matką Bengta Svensdotter. Gdy chory na gruźlicę ojciec umarł w 1910 roku, matka zniechęcona trudami życia w Szwecji udała się na emigrację do USA, zostawiając liczne swoje potomstwo w kraju na utrzymaniu lokalnej społeczności. Truda sytuacja życiowa sprawiła, że Harry wielokrotnie uciekał od rodzin i z domów dziecka, w których się nim opiekowano.

W wieku lat 16 Harry Martinson zaciągnął się na statek. W tym momencie rozpoczął się nowy okres życia twórcy, w którym zdobywał on doświadczenia z krajów całego świata, w tym z Brazylii i Indii. Doświadczenia z tego okresu będą się później wielokrotnie przewijać w jego twórczości. W roku 1927 zapadł na gruźlicę i musiał zerwać z życiem obieżyświata oraz powrócić do Szwecji.

[edytuj] Początki pisarstwa

W kraju utrzymywał się, żebrząc oraz publikując pojedyncze utwory w lewicowych pismach literackich takich jak Brand (Ogień) i Arbetare-Kuriren (Kurier Robotniczy). W tym środowisku poznał starszą od siebie o czternaście lat Helgę Johansson, która pisała pod pseudonimem Moa Swartz. Ożenił się z nią w roku 1929. W tym samym roku wydał swój debiutancki tomik wierszy Spökskepp (Statek-widmo), w którym przeważały tematy związane z morzem i podróżowaniem. Także w roku 1929 wraz z czterema innymi młodymi pisarzami (Arthurem Lundkvistem, Gustavem Sandgrenem, Erikem Asklundem i Josefem Kjellgrenem) wydał antologię Fem unga (Pięciu młodych). Jego pozycję znaczącego poety młodego pokolenia utrwalił wydany w roku 1931 tom wierszy Nomad (Nomada). Poezja Martinsona zamieszczona w tym i pozostałych tomach wierszy ma charakter impresjonistyczny. Poeta głosił w nich filozofię radości życia i witalizmu. Siła jego wierszy opierała się na bardzo konkretnym i precyzyjnym obrazowaniu sięgającym po motywy przyrodnicze używanym do przeprowadzania szerokich poetyckich wizji.

Powieści pisane przez Martinsona w latach 30. miały charakter autobiograficzny. I tak na przykład Nässlorna blomma, 1935 (Pokrzywy kwitną) oparta jest na wątkach z jego trudnego dzieciństwa, zaś wspomnienia swoich włóczęg po morzach świata zawarł m.in. w Kap Farväl! 1933, (Przylądek Żegnaj!).

Oprócz pisarstwa Harry Martinson w latach 30. XX wieku zajmował się malarstwem. Znajdował się on w gronie szwedzkich prymitywistów, których czołowym przedstawicielem był Bror Hjorth.

Ważnym wydarzeniem w życiu pisarza był wyjazd na kongres pisarski w Moskwie w roku 1934. Zdobyta tam wiedza na temat komunistycznego państwa radzieckiego wpłynęła w istotny sposób na jego poglądy i postawę. W związku z tym później, w latach wojny radziecko-fińskiej 1939-1940 najpierw aktywnie nawoływał do wyruszenia na front, a następnie sam brał udział w kampanii wojennej, pracując na tyłach wojsk. Wojna jednak wpłynęła negatywnie na jego zdrowie i doprowadziła do nawrotu choroby płuc.

[edytuj] Czasy uznania

W roku 1940 rozszedł się z Moa, zaś dwa lata później ożenił się z Ingrid Lindcrantz, który to związek przetrwał do jego śmierci. W tym czasie zdobył sobie pozycję cenionego, dojrzałego autora. Jego najsłynniejsza powieść Vägen till Klockrike (Droga do Klockrike) wydana została w roku 1948. Książka ta to zbiór przypowieści o losie ludzkim snutych na kanwie życia głównego bohatera – włóczęgi. Jako ceniony pisarz Martinson został w roku 1949 członkiem Akademii Szwedzkiej (miejsce nr 15). Był on pierwszym członkiem Akademii pochodzącym z klasy robotniczej. Kolejnym wyrazem szacunku społecznego było nadanie mu doktoratu honoris causa przez Uniwersytet w Göteborgu w roku 1954.

Utworem, który przyniósł mu największą sławę była opublikowany w roku 1956 poemat epicki Aniara (szw. Aniara). Złożony ze 103 pieśni utwór przedstawia pesymistyczną wizję dalekiej przyszłości. Tytułowa Aniara jest statkiem kosmicznym niosącym na swoim pokładzie osiem tysięcy uciekinierów z Ziemi, którzy ratują się przed katastrofą atomową. Kolejne pieśni stanowią odsłony alegorycznej, pozbawionej podstawowych wartości duchowych, historii ludzkości. Poemat ten został zaadaptowany jako opera, której muzykę skomponował Karl-Birger Blomdahl, a libretto opracował Erik Lindegren, i wystawiony przez Szwedzką Operę Narodową w roku 1959. W latach 60. XX wieku opera trafiła na wiele scen w całej Europie m.in. w Hamburgu, Brukseli i Darmstadzie.

[edytuj] Czasy krytyki

Rozmach artystyczny i powodzenie Aniary oraz odejście od głoszenia lewicowych poglądów spowodowały, że następne poczynania literackie Martinsona były odbierane negatywnie przez krytykę. Takie właśnie przyjęcie miał uważany obecnie za jedno z największych osiągnięć szwedzkiej liryki zbiór wierszy Vagnen (Wóz) z roku 1960. Zdesperowany Martinson porzucił wydawanie poezji na 10 lat.

W roku 1974 otrzymał obok Eyvinda Johnsona Literacką Nagrodę Nobla za utwory, które sięgają po kroplę rosy i odbijają kosmos. Przyznanie nagrody spowodowało kolejną falę krytyki pod adresem Martinsona oraz Johnsona – obaj byli członkami Akademii Szwedzkiej, która przyznawała nagrody. Nieuchronny w tym kontekście był zarzut, że Akademia nagrodziła swoich. Ten zarzut był tym silniejszy, że utwory obu autorów nie były tak szeroko znane na świecie, jak w wypadku innych laureatów, a przyznanie nagrody nie wpłynęło na większe ich rozpowszechnienie. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że utwory te są bardzo silnie osadzone w języku szwedzkim, co powoduje, że bardzo trudno je przełożyć na inne języki.

Harry Martinson brał sobie do serca głosy krytyczne pod jego adresem, co wpłynęło ujemnie na jego psychikę. Zmarł w Gnesta w roku 1978, popełniając samobójstwo.

[edytuj] Utwory (wybór)

• Spökskepp, 1929 (Statek-widmo) – wiersze
• Nomada, 1931 (Nomada) – wiersze
• Resoror utan mål, 1932 (Podróże bez celu) – eseje
• Kap Farväl!, 1933 (Przylądek Żegnaj!) – powieść
• Nässlorna blomma, 1935 (Pokrzywy kwitną) – powieść
• Vägen ut, 1936 (Wyjście na świat) – powieść
• Midsommardalen, 1938 (Dolina Świętojańska) – eseje
• Passad, 1945 (Pasaty) – wiersze
• Droga do Klockrike, 1972 (szw. Vägen till Klockrike, 1948) – powieść
• Aniara, 1956 (Aniara) – poemat
• Tre knivar från Wei, 1964 (Trzy noże z Wei) – sztuka
• Vagnen, 1960 (Wóz) – wiersze
• Dikter om ljus och mörker, 1971 (Wiersze o jasności i ciemnościach) – wiersze
• Poezje wybrane, 1995 – wiersze

Harry'ego Martinsona na polski tłumaczyli m.in.: Maria Olszańska, Leonard Neuger, Janusz B. Roszkowski.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Stowarzyszenie Harry'ego Martinsona (szw.)
• Harry Martinson na Nobelprize.org (ang.)
• Harry Martinson na serwisie Literacka Nagroda Nobla