Koleje wąskotorowe na Pomorzu Zachodnim

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Sieć kolei wąskotorowych na Pomorzu Zachodnim historycznie obejmowała ok. 800 km torów ^[1] i była jedną z największych tego typu sieci w Polsce. Obecnie czynna jest tylko jedna linia długości ok. 40 km z Gryfic Wąskotorowych do Pogorzelicy Gryfickiej. Zalicza się do niej także linie Słupskiej Kolei Wąskotorowej i CPO (z Casekow do Pomorzan), jednak nie miały one połączenia z resztą sieci.

Cała sieć podzielona jest na 8 części, którymi dawniej zarządzały następujące firmy:

Stargardzka (SKB - Saatziger Kleinbahn AG)
Reska (RKB - Regenwalder Kleinbahn AG)
Gryficka (GbKB - Greifenberger Kleinbahn AG)
Kołobrzeska (KKB - Kolberger Kleinbahn AG)
Koszalińska (KBB - AG der vereinigten Kleinbahnen der Kreise Köslin, Bublitz und Belgard)
Sławieńska (Schlawer Kreisbahn)
Słupska (STB - Stolper Kreisbahnen AG)
linia CPO (AG Kleinbahn Casekow-Penkun-Oder)

W tabelach pogrubione zostały stacje węzłowe i końcowe.

[edytuj] Stargardzka Kolej Wąskotorowa

Do Stargardzkiej KW (niem. Saatziger Kleinbahn, Szadzka Kolej Wąskotorowa, od nazwy powiatu) należało 119,6 km torów o szerokości 1000 mm. Pierwsza linia otwarta w styczniu 1895 r. połączyła Stargard Szczeciński przez Starą Dąbrowę i Kozy Pomorskie z Ińskiem. W miejscowości Trąbki przecięła ona normalnotorową linię Szczecin-Gdańsk. W maju 1895 r. otwarto linię do Kanii, przedłużoną w listopadzie do Dobrej Nowogardzkiej, gdzie łączyła się z Reską KW. W sierpniu 1896 r. otwarto linię z Kóz Pomorskich przez Dobrzany do Poźrzadła Dworu. Ostatnią linię otwarto w październiku 1897 r. z Ińska do Jankowa Pomorskiego, gdzie krzyżowała się z linią Runowo Pomorskie-Szczecinek, w 1910 r. została jeszcze przedłużona do stacji Drawsko Pomorskie.

Stacje na liniach Stargardzkiej KW

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Stargard Szczeciński Wąsk.- Stara Dąbrowa- Dobra Nowogardzka
0,0	Stargard Szczeciński Wąsk. ^[2]	Stargard (Pommern) Ldb.
5,1	Żarowo	Saarow (b. Stargard)
5,9	Lubowo Wąsk.	Lübow (b. Stargard)
8,3	Małkowiny	Mulkenthin
12,3	Storkówko Pom.	Storkow (Kr. Saatzig)
14,4	Łęczyca Pom.	Lenz
18,1 0,0	Stara Dąbrowa	Alt Damerow
3,5	Białuń Wąsk.	Müggenhall (Kr. Saatzig)
5,7	Chlebówko	Sassenhagen
9,1	Chlebowo Wąsk.	Sassenburg
14,0	Kania Wąsk.	Kannenberg
19,3	Dobropole Wąsk.	Breitenfelde
21,7	Zapłocie	Hospital Vorweck
24,0	Dobra Nowogardzka ^[2]	Daber (Kr. Naugard) Süd
linia Kozy Pom.- Poźrzadło Dwór
0,0	Kozy Pom.	Kashagen
2,9	Dobrzany	Jacobshagen
5,2	Inica	Ihnathal
7,6	Dolice Wąsk.	Konstantinopel
10,7	Bytowo Wąsk.	Butow
14,7	Sulibórz	Groß Silber
17,4	Poźrzadło Wieś	Klein Spiegel Dorf
19,6	Poźrzadło Dwór	Klein Spiegel Gut

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Stara Dąbrowa- Kozy Pom.- Drawsko Pom. Wąsk.
0,0	Stara Dąbrowa	Alt Damerow
2,9	Nowa Dąbrowa Wieś	Neu Damerow Dorf
3,8	Nowa Dąbrowa	Neu Damerow
4,8	Krzywnica	Uchtenhagen A
5,8	Kępy	Uchtenhagen B
10,1	Trąbki Wąsk. ^[2]	Trampke Ldb.
12,9	Marianowo	Marienfließ
15,8	Wiechowo	Büche
20,1	Mosina Pom.	Mössin
24,5	Kępno Pom.	Kempendorf
29,4 0,0	Kozy Pom.	Kashagen
2,4	Biała Ińska	Ball
5,7	Linówko	Klein Lienichen
11,9	Ińsko	Nörenberg
18,3	Studnica	Grassee
20,1	Chworstno	Quost
23,0	Ziemsko	Zamzow
27,6	Woliczno	Golz
30,7	Jankowo Pom. Wąsk. ^[2]	Janikow Ldb.
33,2	Drawsko Pom. Wąsk. ^[2]	Dramburg Ldb.

W 1964 r. zamknięto linię z Ińska do Drawska Pomorskiego Wąsk., a w 1969 r. z Dobrzan do Poźrzadła Dworu. Parę lat później obie linie zostały rozebrane, a na tym terenie utworzono poligon drawski. W 1989 r. czynnych było 81,7 km linii (68%). W 1996 r. została zamknięta kolejna linia ze Starej Dąbrowy do Ińska i Dobrzan, a w 2001 ostatnia czynna linia ze Stargardu Szczecińskiego do Dobrej Nowogardzkiej.

[edytuj] Reska Kolej Wąskotorowa

Do Reskiej KW należało 52,9 km torów o szerokości 1000 mm. W lipcu 1896 r. otwarto linię z Dobrej Nowogardzkiej przez Mieszewo do Łobza oraz z Mieszewa do Żelmowa. W 1907 r. linię przedłużono do stacji Resko Północne, gdzie łączyła się z linią Płoty- Łobez.
Stacje na liniach Reskiej KW

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Dobra Nowogardzka- Mieszewo- Łobez Wąsk.
0,0	Dobra Nowogardzka ^[2]	Daber (Kr. Naugard) Süd
0,4	Dobrzanka	Daber Freiheit
3,6	Karniszyn	Carolinenhöhe
4,9 0,0	Mieszewo	Meesow
0,7	Zwierzynek	Schwerin (Kr. Regenwalde)
4,2	Sielsko	Silligsdorf
8,8	Siedlice	Zeitlitz
10,1	Rekowo Wąsk.	Reckow (Kr. Regenwalde)
12,7	Dobieszewo	Dübzow (Kr. Regenwalde)
15,2	Unimie	Unheim
18,0	Świętoborzec	Landgestüt
19,1	Łobez Płd. Wąsk.	Labes Süd
20,6	Łobez Wąsk. ^[2]	Labes Ldb.

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Mieszewo- Resko Płn. Wąsk.
0,0	Mieszewo	Meesow
1,9	Mieszewko	Meesow Vorwerk
4,9	Dargomyśl	Hoffelde
6,6	Żelmowo	Sallmow
9,6	Gostomin	Justemin
10,6	Wołkowo	Wolkow (Kr. Regenwalde)
12,6	Radowo Wielkie	Groß Raddow
14,6	Radowiec	Groß Raddow Ziegelei
15,4	Karnice Reskie	Karnitz (Kr. Regenwalde)
18,4	Dorowo	Dorow
19,9	Lubień Górny	Obernhagen
21,7	Lubień Dolny	Niederhagen
25,2	Resko Płn. Wąsk. ^[2]	Regenwalde Ldb.

W latach 80. zamknięto linię z Mieszewa do Reska Północnego, a w 1991 r. z Dobrej Nowogardzkiej do Łobza. W 1993 r. odcinek Mieszewo- Łobez został rozebrany.

[edytuj] Gryficka Kolej Wąskotorowa

Do Gryfickiej KW należało 175,6 km torów. Pierwsza linia z Gryfic Wąsk. do Niechorza powstała w 1896 r. 2 lata później zbudowano linię z Gryfic do Dargosławia. Obie linie początkowo miały prześwit toru 750 mm, który już w 1900 r. zmieniono na 1000 mm. W 1901 r. otwarto linię z Gryfic do Golczewa Wąsk., w 1903 r. wydłużoną przez Łoźnicę, gdzie istnieje skrzyżowanie z linią normalnotorową Szczecin- Świnoujście, do Stepnicy. W 1905 r. otwarta została linia z Golczewa do Śniatowa. W 1907 r. wydłużono do Trzebiatowa linię z Dargosławia, a 5 lat później z Niechorza. Ostatnie linie otwarto w 1911 r. z Czarnogłów do Rokity, w 1912 r. z Trzebiatowa do Mrzeżyna i w 1913 r. ze wsi Kołomąć do Trzygłowa.

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Gryfice Wąsk.- Rewal- Trzebiatów Wąsk. (zachodnia)
0,0	Gryfice Wąsk. ^[2]	Greifenberg (Pommern) Ldb.
4,1	Popiele	Chausseehaus
5,9	Rybokarty	Ribbekardt
10,6	Wilczkowo	Völschenhagen
12,6	Niedźwiedziska	Medewitz (Kr. Greifenberg Pom.)
16,7	Modlimowo	Muddelmow
18,7	Paprotno	Parpart
22,8	Karnice Wąsk. ^[2]	Karnitz (Kr. Greifen- berg Pom.) Ldb.
26,9	Dreżewo	Dresow
29,6	Trzęsacz	Hoff (Pommern)
31,0	Rewal	Rewahl
32,4	Śliwin	Schleffin
36,4	Niechorze	Horst Seebad
37,4	Liwia Łuża	Horst Liebelose
39,5	Pogorzelica Gryf.	Fischerkathen
42,4	Rogozina	Mittelhagen
44,4	Sadlno	Zedlin
47,5	Włodarka	Voigtshagen
50,9	Trzebiatów Mokre	Treptow (Rega) Badstübertor
53,2	Trzebiatów Wąsk. ^[2]	Treptow (Rega) Ldb.
linia Popiele- Golczewo Wąsk.- Stepnica
0,0	Popiele	Chausseehaus
1,8	Rzęsin	Rensin
4,3	Kołomąć	Koldemanz
7,5	Świeszewo	Schwessow
10,1	Wołowiec	Ravenhorst ^[3]
11,5	Upadły	Henkenhagen (bei Greifenberg)
14,2	Golczewo Gaj	?
16,4	Golczewo Wąsk. ^[2]	Gülzow Ldb.
18,2	Golczewo Młyn	?
20,8	Kłęby	Klemmen
22,5	Kłodzino Kamieńskie	Klötzin
24,9	Buk Kamieński	Böck (Kr. Cammin)
25,9	Czarnogłowy	Zarnglaff
29,4	Trzechel	Trechel
31,4	Żychlikowo	Siegelkow
36,8	Łoźnica Wąsk. ^[2]	Kantreck Ldb.
41,0	Babigoszcz	Hammer (Kr. Cammin)
45,5	Widzieńsko	Hohenbrück
47,7	Rogów Kamieński	Rehbock ^[3]
50,2	Świbin	Schiebenhorst
52,3	Bogusławiec	Birkenwalde
54,0	Stepnica	Stepenitz

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Gryfice Wąsk.- Brojce- Trzebiatów Wąsk. (wschodnia)
0,0	Gryfice Wąsk. ^[2]	Greifenberg (Pommern) Ldb.
1,1	Gryfice Cukrownia	Greifenberg (Pommern) Zuckerfabrik
5,1	Lubieszewo	Lübsow
7,7	Przybiernowo	Wendisch Pribbernow
10,1	Tąpadły	Dummadel
11,9	Stołąż	Stölitz
15,1	Brojce	Broitz
18,3	Strzykocin	Streckenthin
20,5	Dargosław	Dargislaff
23,2	Uniestowo	Nestau
25,1	Siemidarżno	Zimdarse
27,9	Gosław	Gützlaffshagen
29,9	Paliczyno	Jungfernbrück
33,3	Warcisław	Grünhaus
36,4	Trzebiatów Wąsk. ^[2]	Treptow (Rega) Ldb.
linia Trzebiatów Mokre- Mrzeżyno Gryfickie
0,0	Trzebiatów Mokre	Treptow (Rega) Badstübertor
1,1	Nowielice	Neuhof (Kr. Greifenberg)
2,7	Trzebusz Gryficki	Triebs
7,3	Roby	Robe
10,8	Mrzeżyno Gryfickie	Deep
linia Roby- Kępa Nadmorska (Rogowo)
0,0	Roby	Robe
1+	Kępa Nadmorska	Kamp
linia Kołomąć- Trzygłów
0,0	Kołomąć	Koldemanz
3,1	Trzygłów	Trieglaff ^[3]
linia Golczewo Wąsk.- Śniatowo
0,0	Golczewo Wąsk. ^[2]	Gülzow Ldb.
4,0	Gadom	Wildenhagen ^[3]
5,1	Ocim	Schäf (?) ^[3]
6,8	Niemica	Nemitz ^[3]
8,5	Koplino	Kopplin ^[3]
10,8	Śniatowo	Schnatow
linia Czarnogłowy- Rokita
0,0	Czarnogłowy	Zarnglaff
?	Czarnogłowy Wieś	Zarnglaff Dorf
7,4	Rokita ^[2]	Rackitt

Pierwsza została zamknięta i rozebrana linia z Czarnogłowów do Rokity.^[4] Kolejne linie zamknięto w 1961 r. Były to: Kołomąć- Trzygłów oraz rozebrane w późniejszym czasie: Mrzeżyno Gryf.- Trzebiatów Mokre oraz linia Golczewo Wąsk.- Śniatowo. W 1975 zamknięto linię z Łoźnicy Wąsk. do Stepnicy. W 1990 r. czynnych było 126,4 km linii (72%). Rok później zamknięto linię z Trzebiatowa do Dargosławia, a w 1996 r. dalszą jej część do Gryfic oraz linię z Gryfic do Łoźnicy. Ostatnią zamkniętą linią była w 1999 r. linia z Trzebiatowa do Pogorzelicy.

Obecnie czynna jest tylko jedna linia z Gryfic Wąsk. do Pogorzelicy Gryf. o długości 39,5 km (22% linii Gryfickiej KW). Linia jest finansowana przez gminę Rewal.

[edytuj] Kołobrzeska Kolej Wąskotorowa

Do Kołobrzeskiej KW należało 124 km torów o szerokości 1000 mm. Pierwszy odcinek na Kołobrzeskiej (zwanej także Kołobrzesko-Karlińską) Kolei Wąskotorowej został otwarty w styczniu 1895 r. Było to połączenie z Reska Pn. Wąsk. (Reska KW) do Skrzydłowa. W maju otwarto linię ze Skrzydłowa przez Gościno do Kołobrzegu Wąsk., a we wrześniu z Gościna do Sławoborza. W 1899 r. połączono Kołobrzeską KW z Gryficką KW budując odcinek ze Skrzydłowa do Tąpadeł. 10 lat później otwarto linię z Gościna do wsi Pobłocie Wielkie, w 1915 r. przedłużoną przez Lubiechowo do Karlina Wąsk. W tym samym roku zbudowano jej odnogę z Lubiechowa do Włościborza.

Stacje na liniach Kołobrzeskiej KW

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Kołobrzeg Wąsk.- Gościno
0,0	Kołobrzeg Wąsk. ^[2]	Kolberg Ldb.
1,1	Kołobrzeg Kostrzewno Wąsk.	Kolberg Siederland Ldb.
3,4	Radzikowo	Neugeldern
4,9	Zieleniewo	Sellnow (Kr. Kolberg)
6,8	Bezpraw	Kautzenberg
8,2	Błotnica-Przećmino	Spie-Prettmin
11,9	Charzyno	Garrin
15,6	Ząbrowo Wąsk.	Semmerow
17,2	Jarogniew	Karlshof (bei Kolberg)
19,2	Gościno	Groß Jestin
linia Gościno- Sławoborze
0,0	Gościno	Groß Jestin
1,1	Gościno Żalno	Groß Jestin Friedhof
4,4	Karkowo	Karkow (Pommern)
6,5	Dargocice	Eickstedtswalde
8,4	Wierzbka Dolna	Groß Vorbeck
9,8	Ramlewo	Ramelow (bei Kolberg)
12,0	Sikorzyce	Meisegau
14,2	Rokosowo Kołobrzeskie	Rogzow (Kr. Kolberg)
16,6	Lepino	?
?	Lepino Trójkąt	Leppin
20,2	Sławoborze	Stolzenberg
linia Skrzydłowo- Resko Pn. Wąsk.
0,0	Skrzydłowo	Mühlenbruch
3,2	Ostrobodno	Ostenheide
3,6	Myszyna	?
6,2	Stołążek	Stölitzhöfchen
7,0	Puszczyki	?
9,7	Iglice	Geiglitz
11,0	Malenino	?
12,7	Potuliny	Flackenhagen (Pommern)
14,6	Łabuń Mały	Neu Labuhn
16,5	Prusim nad Regą	Prützen ^[3]
19,2	Resko Pn. Wąsk. ^[2]	Regenwalde Ldb.

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Tąpadły- Skrzydłowo- Gościno
0,0	Tąpadły	Dummadel
3,1	Charnowo	Ostenhagen
5,1	Wyszobór	Wisbu
7,0	Natolewice	Natelfitz
11,0	Wicimice	Witzmitz
12,8	Pniewo Łobeskie	Pinnow (Kr. Regenwalde)
15,8 0,0	Skrzydłowo	Mühlenbruch
1,0	Czartkowo	Brückenkrug
2,3	Rzesznikowo	Reselkow
5,9	Rymań Wąsk.	Roman (Pommern)
8,6	Ledowo	Waldhof (Kr. Kolberg)
10,9	Drozdowo Kołobrzeskie	Drosedow
14,7	Trzynik	Trienke
18,4	Pławęcino	Plauenthin
22,5	Gościno	Groß Jestin
linia Gościno- Karlino Wąsk.
0,0	Gościno	Groß Jestin
1,1	Gościno Żalno	Groß Jestin Friedhof
2,8	Gościno Dwór	Groß Jestin Gut
4,2	Myślino Kołobrzeskie	Moitzlin
7,3	Pobłocie Małe	Klein Pobloth
9,1	Pobłocie Wielkie	Groß Pobloth
11,0	Lisiny	Fuchsmühle
12,5	Karścino	Kerstin
15,8	Lubiechowo	Lübchow
19,3	Karlino Wąsk. ^[2]	Körlin (Persante) Ldb.
linia Lubiechowo- Włościbórz
0,0	Lubiechowo	Lübchow
1,0	Lubiechowo Dwór	?
2,3	Krężoł	?
5,9	Kłopotowo	Klaptow ^[3]
8,6	Piotrowice	Peterfitz ^[3]
10,9	Włościbórz	Lustebuhr ^[3]

Pierwsza linia z Lubiechowa do Włościborza została zamknięta już w 1959 r. Następne z Kołobrzegu i Karlina do Gościna w 1961 r. W późniejszych latach wszystkie te linie zostały rozebrane. Pozostałe linie zostały zamknięte w 1989 r. Wyjątkiem był odcinek Lepino Trójkąt- Sławoborze, który wraz z linią z Białogardu został zamknięty po 1991 r.

[edytuj] Koszalińska Kolej Wąskotorowa

Potrzeba budowy kolei o znaczeniu lokalnym zrodziła się w powiecie koszalińskim jeszcze za czasów pruskich. Kiepskiej jakości drogi gruntowe stwarzały bowiem coraz większe problemy transportowe i stanowiły poważne utrudnienie funkcjonowania licznych cegielni, gorzelni, gospodarstw rolnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Kolej natomiast, zdaniem ówczesnych analityków gospodarczych, mogłaby zapewnić swobodny dowóz materiałów potrzebnych do produkcji oraz dystrybucję wytwarzanych dóbr. Przewoziłaby także pracowników i zapewniała komunikację części powiatu koszalińskiego z „resztą świata”. Wszystko to stwarzało szansę na ożywienie gospodarcze regionu. Decyzja o budowie koszalińskiej wąskotorówki zapadła w 1897 roku, jednak koncesję oraz pozwolenie na budowę wydano dopiero 24 maja 1898 r. Ze względów zaś oszczędnościowych wybrano rozstaw szyn 750 mm., a więc inny od szerokości torów po jakich jeździły inne kolejki Pomorza Zachodniego.

24 maja 1898 roku, w dniu wydania koncesji na budowę i eksploatację koszalińskiej kolei wąskotorowej, powstała Spółka Akcyjna Kolei Wąskotorowej Koszalin-Nacław. Jej właścicielem był powiat koszaliński, fabryka parowozów „Krauss-Maffei" z Monachium oraz akcjonariusze. Fabryka „Krauss-Maffei dostarczyła materiały niezbędne do budowy kolei (podkłady, szyny itd.), a później tabor trakcyjny (parowozy). l listopada tegoż roku uruchomiono przewozy na odcinku Koszalin-Manowo-Nacław (32 km) i wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Nacław-Jacinki (7 km). Dobre wyniki przewozowe zachęciły spółkę do rozbudowy sieci kolejki.

l listopada 1905 r. otwarto odcinek Manowo-Świelino-Bobolice (34 km), a 2 listopada odcinek Świelino-Białogard (32 km). Po przystąpieniu do spółki powiatów Białogard i Bobolice postanowiono zmienić nazwę spółki na Spółkę Akcyjną Zjednoczonych Kolei Wąskotorowych Powiatów Koszalin, Bobolice i Białogard. 16 września 1909 r. oddano do użytku nowozbudowany odcinek Białogard-Rarwino (20 km). Aby umożliwić korzystanie z kolejki mieszkańcom całego regionu (a więc i tym z najdalej położonych wsi) w roku 1927 uruchomiono samochodową komunikację autobusową. W 1932 r., w wyniku reformy administracyjnej w Niemczech zlikwidowano powiat Bobolice. Kolei zmieniła więc nazwę na Koszalińsko-Białogardzka Kolej Wąskotorowa Spółka Akcyjna. Dwa lata później, z uwagi na to, iż kolej sławieńska przebudowała odcinek Sławno-Jacinki-Polanów Pom. (43 km) z 750 mm na 1435 mm (normalnotorowy), wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Jacinki-Polanów Pom.-Żydowo (15 km) i na trasie Jacinki-Polanów Pom. zastosowano splot trzech szyn. Mogły zatem po nich jeździć zarówno pociągi normalnotorowe i wąskotorowe. Rok 1945 okazał się dla koszalińskiej wąskotorówki ostatnim. Wkraczająca na te tereny Armia Czerwona dokonała całkowitego demontażu torowisk oraz wywiozła do ZSRR cały tabor.

1 maja 1945 roku wszystkie linie kolejowe przejęły Polskie Koleje Państwowe. Rok później, prawdopodobnie pod naciskiem wojska, które zaplanowało budowę lotniska w Zegrzu Pomorskim, zapadła decyzja o odbudowie koszalińskiej kolei wąskotorowej. Wąskotorówka miała najpierw dowozić materiały niezbędne do budowy lotniska, a następnie paliwo do samolotów oraz opał do ogrzewania jednostki. Bocznica ta używana była, aż do zamknięcia całej kolejki. Wojsko wybudowało bocznicę także w Koszalinie, gdzie znajdowała się przelewnia paliw z wagonów normalnotorowych w wąskotorowe.

Pierwszy pociąg trasą Koszalin-Świelino-Bobolice (46km) przejechał l lipca 1948 r. Po odbudowie torów do Kurozwęcza przystąpiono do budowy dużej stacji (trzecia co do wielkości na Koszalińskiej KD) i 5 km bocznicy na lotnisko. Do obsługi koszalińskiej KD zostali zaś wydelegowani maszyniści z poznańskiej kolei wąskotorowej. Budowa natomiast, nieistniejącego do 1945 roku, odcinka Rarwino-Lepino (6km) umożliwiała podróżowanie pociągami wąskotorowymi z Koszalina do Kołobrzegu, Stargardu Szczecińskiego a nawet nad Zalew Szczeciński. Podstawowym warunkiem była jednak konieczność zmiany szerokości torów z 750 mm na l000 mm. Taką bowiem szerokość miały tory pozostałych kolejek na Pomorzu Zachodnim. Po połączeniu wszystkich kolei wąskotorowych na Pomorzu, w dniu 1.05.1949 r. zniesiono dwa Zarządy kolei w Gryficach i Stargardzie Szczecińskim (w Koszalinie nie stworzono takiego zarządu) i nadano im wspólną nazwę Pomorskie Koleje Dojazdowe (PKD). W 1951 r. PKD uruchomiły linię Świelino-Białogard (32km), a 1952 r. Białogard-Rarwino-Lepino-Sławoborze (30km). Jedynym nieodbudowanym odcinkiem pozostała 42 kilometrowa trasa na odcinku Manowo-Polanów Pom.-Żydowo.

Stacje na liniach Koszalińskiej KW

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Koszalin Wąsk.- Bobolice Wąsk.
0,0	Koszalin Wąsk. ^[2]	Köslin Ldb.
1,4	Koszalin Podgórze	Köslin Gasanstalt
3,0	Koszalin Żalno	Köslin Friedhof
4,5	Kretomino	Krettmin
8,6	Bonin	Bonin
11,7 0,0	Manowo	Manow
2,0	Przybyradz	Finkenborn
4,0	Żabowa	Wilhelmstal (Kr. Köslin)
6,6	Zacisze	Grünhof
8,1	Rosnowo Wąsk.	Roßnow
9,4	Gniewice	Hirschfelde (Kr. Köslin)
10,2	Kurozwęcz	Kursewanz
13,7	Krępica	Krampe (Kr. Köslin)
14,6	Krępa Koszalińska	Krampe (Kr. Köslin) Dorf
16,3 0,0	Świelino	Schwellin
4,6	Bożniewice	Hofenberg
8,1	Dobrociechy	Dubbertech
10,7	Głodowa Koszalińska	Goldbeck (Kr. Köslin)
11,7	Głodowiec	Goldbeck Hp.
17,8	Bobolice Wąsk. ^[2]	Bublitz Ldb.

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Białogard Miasto- Świelino
0,0	Białogard Miasto ^[2]	Belgard Rb.
0,6	Białogard Wąsk.	Belgard Ldb.
1,9	Białogard Wąsk. Przystanek	Belgard Hp.
3,4	Dębczyno	Denzin Hp.
6,1	Rogowo-Byszyno	Roggow-Boissin
8,5	Moczyłki	Spingkrug
9,9	Żytelkowo	Siedkow Schneidemühl
11,9	Dobrówko	Klein Duberow
13,0	Dobrowo Białogardzkie	Groß Duberow
17,3	Słonino	Schlennin
19,7	Bukówko	Neu Buckow (Kr. Belgard)
22,9	Bukowo Białogardzkie	Alt Buckow
26,9	Tyczewo	Tietzow
32,6	Świelino	Schwellin
linia Białogard Wąsk.- Lepino Trójkąt
0,0	Białogard Wąsk.	Belgard Ldb.
3,7	Łęczenko	Lenzen Wiesenhof
5,6	Łęczno	Lenzen Ziegelei
6,8	Kamosowo-Stanomino	Kammisow-Standemin
7,9	Kamosowo	Kammisow
10,8	Nasutowo	Natztow
12,4	Zagórze	Sager
15,5	Rychowo	Groß Reichow
16,6	Podwilcze	Podewils (Kr. Belgard)
19,4	Rarwino	Rarfin
25,5	Lepino Trójkąt	Leppin

Największe przewozy na koszalińskiej wąskotorówce, osiągające 500 tyś. osób i 200 tyś. ton towarów, odnotowano w latach 50-tych. W latach kolejnych poziom przewozów zarówno towarowych jak i osobowych wyraźnie jednak spadał. Po zamknięciu w roku 1961 sieci kolei Kołobrzeskich, w skład kolei Koszalińskich weszła także linie: z Lepina do Sławoborza, oraz z Lepina do Gościna. Tą drugą jeździły wyłącznie nieliczne pociągi towarowe z Białogardu, oraz - znacznie częściej pociągi gospodarcze do Reska, gdzie po wojnie umiejscowiono główne warsztaty naprawcze dla całej sieci Pomorskich Kolei Dojazdowych - wysyłano tam i naprawiano wszystkie wagony, także Koszalińskie i Białogardzkie. W 1969 roku wprowadzono do ruchu przebudowane z toru 750 mm parowozy serii Px48, których eksploatacji zaprzestano w połowie lat 80. Po jakimś czasie wprowadzono także do eksploatacji wagony transportery, do tego celu wybudowano dwie rampy do wtaczania wagonów normalnotorowych na transportery - jedną w Koszalinie i drugą w Białogardzie. Dzięki temu wyeliminowano prawie do końca przeładunek towarów z wagonów normalnotorowych do wąskotorowych, oprócz linii do Bobolic gdzie z uwagi na budowle inżynieryjne nie mogły kursować transportery, oraz paliwa lotniczego - wożonego do końca istnienia kolejki wąskotorowymi cysternami będącymi własnością MON. W 1976 roku pojawiły się pierwsze rumuńskie lokomotywy spalinowe serii Lxd2, które przejęły całkowicie ruch towarowy, a także część osobowego i były obecne na kolejce aż do jej zamknięcia. W 1985 roku wymieniono stare ( w większości przedwojenne ) wagony motorowe serii MBxd1 i MBd1 na nowe, rumuńskie serii MBxd2. Niedługo później wymieniono także całkowicie wagony osobowe, na nowe - także rumuńskie.

W latach 80. XX wieku zaczął się wyraźny zmierzch Koszalińskiej kolejki - w 1984 roku zamknięto dla ruchu osobowego pierwszą z linii - ze Świelina do Bobolic. Ograniczono nakłady finansowe, nieremontowane torowiska zaczęły się sypać. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku, jednolita do tej pory sieć PKD rozpadła się na trzy odrębne koleje: Koszalińską KD z siedzibą w Koszalinie, Gryficką KD z siedzibą w Gryficach oraz Stargardzką KD z siedzibą w Dobrach Nowogardzkich. Po roku 1990 PKP rozpoczęło systematyczne i nierzadko specjalne wygaszanie ruchu na kolejce. W 1991 roku po poważnym wykolejeniu się pociągu transporterowego zamknięto ruch osobowy i towarowy na linii z Białogardu do Sławoborza, tym samym odcinek od Białogardu do Lepina pozostał jedynie dla pociągów gospodarczych z wagonami do naprawy w warsztatach w Resku. W 1996 r. całkowicie zamknięto dla wszelkiego ruchu węzeł Białogardzki, wraz z liniami ze Świelina do Białogardu i dalej - od Białogardu do Sławoborza i Gościna. Zamknięto także linię ze Świelina do Bobolic, na której ruch towarowy ( w wagonach wąskotorowych, lub częściowo na transporterach z przeładowaniem na wypożyczane ciężarówki ) ustał na początku lat 90. Odtąd tabor nie miał jak jeździć już do naprawy w Resku ( zresztą warsztaty w Resku podległe kolejce Gryfickiej także niedługo potem zamknięto ) zamiast tego zaczęto tabor naprawiać doraźnie, samodzielnie w Koszalinie. W eksploatacji pozostała jedynie linia z Koszalina do Świelina, wraz z odgałęzieniem do lotniska w Zegrzu Pomorskim. Jeszcze w połowie lat 90 ruch osobowy ograniczono do minimum, następnie w 2001 roku wygaszono go zupełnie, a kolejka kursowałą jedynie do Rosnowa w czasie sezonu turystycznego. W 2000 roku kolejkę na odcinku z Koszalina do Świelina wpisano do rejestru zabytków, wraz z częścią obiektów infrastruktury i niewielką najstarszą częścią taboru. 22 września 2001 roku wyruszył ostatni pociąg towarowy z Koszalina do Świelina. Ostatecznie kolejkę definitywnie zamknięto 1 listopada 2001 roku. Tabor i zaplecze techniczne w Koszalinie pozostawiono bez jakiegokolwiek dozoru. Do roku 2005 cały pozostały jeszcze tabor kolejki został prawie doszczętnie rozkradziony i zdewastowany przez złodziei i wandali, ginęły także szyny, zwłaszcza na najwcześniej pozamykanych liniach. Pierwsza kradzież miała miejsce już w 1996 roku na linii Białogard - Świelino, zaledwie kilka tygodni po zamknięciu ruchu na tym odcinku.

Tak kolejka trwała w uśpieniu przez 4 lata, batalię o jej uratowanie prowadzili miłośnicy wąskich torów z Koszalina, próbując nakłonić samorządy do przejęcia i uruchomienia kolejki jako atrakcji turystycznej. Przejęcie kolejki deklarowało miasto Koszalin, ale na deklaracjach się skończyło, bo gdy pojawiła się firma chętna do prowadzenia ruchu, urzędnicy nagle zamilkli. W 2005 roku PKP sprzedało na złom cały doszczętnie rozkradziony i zdewastowany tabor kolejki, pozostawiając jedynie kilka wraków wagonów wpisanych do rejestru zabytków.

W 2005 roku rozpoczął się nowy etap w dziejach kolejki - w sądzie w Koszalinie zostało zarejetrowane "Towarzystwo Miłośników Koszalińskiej Wąskotorówki". Wolontariusze-miłośnicy kolejki rozpoczęli własnymi siłami i własnymi środkami finansowymi doprowadzanie kolejki do uruchomienia. Udało się także nakłonić Urząd Gminy w Manowie do przejęcia kolejki od PKP, ponieważ jest to proces bardzo skomplikowany i będzie trwał kilka lat, narazie kolejka jest przez gminę dzierżawiona za symboliczną opłatą. PKP zdeklarowało się także przekazać z innej kolejki nieodpłatnie nieczynny tabor. Teren warsztatów jest cały czas doprowadzany do porządku przez wolontariuszy, jak tylko uda się uzyskać z samorządowej kasy pieniądze na transport obiecanego przez PKP taboru - kolejka ruszy.

Istniejące obecnie linie kolejki:

Koszalin Wąsk. - Świelino - linia częściowo rozkradziona, wpisana do rejestru zabytków, w Koszalinie znajduje się stacja przeładunkowa, oraz warsztaty
Świelino - Bobolice - linia w większości rozkradziona, PKP obiecało przekazać ją na pozysk szyn do załatania linii, które uruchomi samorząd
Świelino - Białogard Wąsk. - linia w większości rokradziona i częściowo też rozebrana przez PKP w 2006 roku, dalsza jej rozbiórka została wstrzymana dzięki miłośnikom kolei z Koszalina, zdążono jednak rozebrać i zaorać całą stację w Białogardzie, a teren warsztatów sprzedać i stoi tam teraz supermarket, budynek stacji jeszcze w latach 90 został przekazany na dworzec PKS
Kurozwęcz - Zegrze Pomorskie - linia częściowo rozkradziona

Linie kolejki rozebrane:

Manowo - Nacław - linia rozebrana przez wojska sowieckie i już nie odbudowana po wojnie
Białogard Wąsk. - Białogard Miasto - linia zlikwidowana po wojnie
Białogard Wąsk. - Lepino - linia rozkradziona, jej resztki PKP rozebrało w 2006 roku
Lepino - Sławoborze - linia przejęta po likwidacji kolei Kołobrzeskich, została rozkradziona, a jej resztki PKP rozebrało w 2006 roku
Lepino - Gościno - linia przejęta po likwidacji kolei Kołobrzeskich, została rozkradziona, a jej resztki PKP rozebrało w 2004 i 2006 roku, częściowo na jej terenach leży obwodnica Gościna, mieszczące się w Gościnie warsztaty zlikwidowano w latach 60 razem z siecią kolei Kołobrzeskich
Nacław - Żydowo - linia była dzierżawiona przed wojną od kolei Sławieńskich, została rozebrana przez wojska sowieckie i już nie była odbudowana po wojnie

[edytuj] Sławieńska Kolej Wąskotorowa

Do Sławieńskiej KW należało 86,1 km torów. Podobnie jak na liniach Koszalińskiej KW miały one szerokość 750 mm. Pierwsza linia ze Sławna do Polanowa została otwarta w 1897 r., dwie następne z Polanowa do Gołogóry i z Manowa do Jacinek rok później. W 1926 r. zamknięto odcinek z Żydowa Pom. do Gołogóry. W 1934 na odcinku ze Sławna do Jacinek zmieniono prześwit toru na normalny (1435 mm), a z Jacinek do Polanowa utworzono splot dla linii wąskotorowej 750 mm i normalnotorowej 1435 mm. W 1945 wszystkie te linie zostały rozebrane.

Stacje na liniach Sławieńskiej KW
Polskie nazwy stacji pochodzą od nazw miejscowości i/lub z pierwszego powojennego rozkładu jazdy

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Sławno Wąsk.- Jacinki
0,0	Sławno Wąsk. ^[2]	Schlawe Ldb.
4,2	Kwasowo	Quatzow
5,7	Kosierzewo	Kusserow
9,2	Ostrowiec Sławieński	Wusterwitz
11,2	Podgóry	Deutsch Puddiger
13,4	Żegocino	Segenthin
15,0	Święcianowo	Wiesenthal
17,0	Sulechowo	Soltikow
20,1	Lejkowo	Leikow
22,6	Borkowo	Borkow (Kr. Schlawe)
26,1	Laski Pom.	Latzig
28,9	Bukowo Sławieńskie	Buckow (Pommern)
32,1	Świerczyna	Schwarzin
34,9	Jacinki	Jatzingen

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Manowo- Jacinki- Gołogóra
0,0	Manowo	Manow
1,7	Manowice	Manow Gutsweiche
4,8	Wyszewo	Seidel
7,0	Smogorzewice Korzybskie	Leopoldshöhe
11,3	Wiewiórowo	Viverow
16,9	Kościernica Wąsk.	Kösternitz (Kr. Schlawe)
20,6	Nacław	Natzlaff
23,8	Nadbór	Nadebahr
27,0 0,0	Jacinki	Jatzingen
3,8	Polanów ^[2]	Pollnow
13,5	Wietrzno	Vettrin
16,3	Chocimino Wąsk.	Gutzmin Ldb.
18,7	Żydowo Pom.	Sydow
24,2	Gołogóra	?

[edytuj] Słupska Kolej Wąskotorowa

Do Słupskiej KW należało 93,4 km torów o początkowej szerokości 750 mm. W 1894 r. zbudowano pierwszą linię ze Słupska do Dębnicy Kaszubskiej, rok później przedłużoną do Jamrzyna. W 1897 r. otwarto linię Słupsk - Dargoleza, w 1902 r. wydłużoną do Cecenowa. W tym samym roku powstała jej odnoga Żelkowo - Siecie-Wierzchocino, która łączyła ją z linią Ustka - Smołdzino. Jednak nie istniała długo, bo już w 1913 r. została rozebrana. W 1906 r. oddano ostatni odcinek z Jamrzyna do Budowa.

W latach 1935-1936 wszystkie tory zostały przekłute na szerokość normalnotorową (1435 mm). W tym samym czasie przestał istnieć odcinek z Dargolezy do Cecenowa. Pozostałe linie zostały rozebrane przez Armię Czerwoną w 1945 r.

Stacje na liniach Słupskiej KW
Polskie nazwy stacji pochodzą od nazw miejscowości i/lub z pierwszego powojennego rozkładu jazdy

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Słupsk Wąsk.- Cecenowo
0,0	Słupsk Wąsk. ^[2]	Stolp Ldb.
1,9	Słupsk Ryczewo	Ritzow
4,4	Siemianice	Schmaatz
6,8	Swochowo	Schwuchow
11,1	Karżcino	Karzin
14,8	Kępno^[2]	Gabel
18,1	Łękwica	Lankwitz (Kr. Stolp)
19,3	Żoruchowo	Sarchow
23,1 0,0	Żelkowo	Wendisch Silkow
3,0	Choćmirowo	Neugutzmerow
5,3	Będziechowo	Bandsechow
7,7	Rumsko	Rumbske
10,5	Klęcino	Klenzin
12,7	Główczyce	Glowitz
15,9	Wykosowo	Vixow
18,1	Przebędowo	Prebendow (Kr. Stolp)
20,3	Dargoleza	Dargeröse
?	Wolinia	Wollin
26,2	Cecenowo	Zezenow

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Słupsk Wąsk.- Budowo
0,0	Słupsk Wąsk.	Stolp Ldb.
1,4	Słupsk Przymieście	Stolp Schlachthof
3,9	Zalesiczki	Waldkatze
5,2	Zalesie Słupskie	Stadtwald
7,0	Krępa Słupska	Krampe (Kr. Stolp)
10,9	Lubuń	Labuhn (Kr. Stolp)
13,8	Lubuniec	Labuhnerbrück
15,5	Skarszów Dolny	Scharsow
18,9	Dębnica Kaszubska	Rathsdamnitz
22,7	Starnice	Starnitz
24,2	Dobieszewo	Dübsow (Kr. Stolp)
26,9	Jamrzyno	Jamrin
30,4	Niemczewo	Roden
34,2	Motarzyno	Muttrin
37,7	Budowo	Budow
linia Żelkowo- Siecie-Wierzchocino
0,0	Żelkowo	Wendisch Silkow
6,3	Siecie- Wierzchocino^[2]	Zietzen-Virchenzin

[edytuj] linia Casekow-Penkun-Oder

km	polska nazwa	niemiecka nazwa
linia Casekow- Pomorzany Wąsk.
0,0	(brak nazwy) ^[2]	Casekow
2,3	(brak nazwy)	Zimmermannshof
4,1	(brak nazwy)	Wartin Siedlung
5,9	(brak nazwy)	Wartin
9,4	(brak nazwy)	Neuhof
11,3	(brak nazwy)	Sommersdorf
14,3	(brak nazwy)	Penkun
15,7	(brak nazwy)	Friedefeld-Wollin
17,8	(brak nazwy)	Battinsthal
20,1	(brak nazwy)	Krackow
23,3	(brak nazwy)	Hohenholz
25,1	(brak nazwy)	Hohenholz Försterei
26,3	(brak nazwy)	Kyritz
28,8	(brak nazwy)	Ladenthin
granica państwowa niemiecko-polska (od 1945 r.)
30,7	Barnisław	Barnimslow
31,4	Warnik	Warningshof
32,6	Karwowo	Carow (Bz. Stettin)
34,2	Będargowo	Mandelkow (Bz. Stettin)
36,5	Warzymice Wąsk. ^[2]	Klein Reinkendorf Ldb.
38,3	Gumieńce Wąsk. ^[2]	Scheune Ldb.
40,4	Wstowo Wąsk.	Güstow
42,1	Pomorzany Wąsk.	Pommerensdorf Ldb.

Polskie nazwy stacji pochodzą od nazw miejscowości i/lub z pierwszego powojennego rozkładu jazdy
Linia kolei wąskotorowej, nazywana ze względu na przebieg Casekow-Penkun-Oder (CPO) o prześwicie toru 750 mm, została zbudowana w dwóch etapach: w kwietniu 1899 r. oddano do użytku odcinek z Casekow do Gumieniec, a w październiku dalszy jej trzyszynowy fragment (splot dla linii wąskotorowej 750 mm i normalnotorowej 1435 mm) do Pomorzan.

W 1945 r. z powodu przecięcia linii granicą państwową, została ona rozebrana. Ocalał tylko odcinek z Gumieniec do Pomorzan, na którym zlikwidowano środkową szynę. Obecnie jest on nieprzejezdny.

Patrz także:

[edytuj] Przypisy

↑ Długość obejmuje wszystkie 8 linii.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 ^2,20 ^2,21 ^2,22 ^2,23 ^2,24 ^2,25 ^2,26 ^2,27 ^2,28 ^2,29 ^2,30 Skrzyżowanie z linią normalnotorową.
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 Nazwa wsi i prawdopodobna nazwa stacji.
↑ Daty zamknięcia i rozebrania linii są nieznane.