Konkatedra św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim
Z Wikipedii
Konkatedra pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Ostrowie Wielkopolskim - jedyny neoromański kościół konkatedralny w Polsce. Położona jest w Śródmieściu, przy placu Stefana Rowińskiego, otoczona kompleksem zabytkowych budynków parafii.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Pierwszy kościół, XV wiek-1782 rok
Pierwszy kościół powstał w Ostrowie w pierwszej połowie XV wieku, prawdopodobnie w czasie zbliżonym do czasu lokacji samego miasta (w 1404 lub wcześniej). Nosił wezwania Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, św. Stanisława Biskupa i Męczennika, św. Andrzeja Apostoła oraz św. Doroty. Początkowo był to kościół filialny parafii w Wysocku, osobną parafię ostrowską ustanowiono w Poznaniu z nadania kanonika kolegiaty kaliskiej, Jerzego z Ostrowa herbu Korab w 1434 roku. Konsekrowany został dopiero w połowie XVII wieku przez sufragana gnieźnieńskiego Jana Madalińskiego. Wiadomo tylko, że był to obiekt drewniany, można też, z dużym prawdopodobieństwem, przypuszczać o jego niewielkich rozmiarach i posiadaniu jednej prostej nawy.
[edytuj] Drugi kościół, lata 1782-1906
W związku z zapoczątkowanym w XVIII wieku przyspieszonym rozwojem Ostrowa pojawiła się konieczność budowy nowej, większej świątyni. Powstała ona, dzięki właścicielowi miasta Michałowi Radziwiłłowi, w latach 1781-1782, na miejscu pierwszego kościoła. Nigdy nie dokonano konsekracji. Jego dobrodziejami i patronami byli między innymi książęta Bogusław Fryderyk Radziwiłł i Wilhelm Radziwiłł. Była to obszerna, drewniana świątynia wybudowana na planie bazylikowym, z trzema nawami, o bogatym wyposażenia wnętrza (w 1906 roku było w niej 9 ołtarzy). Obok stała prosta drewniana dzwonnica. Z "drugim kościołem" związani byli między innymi ks. Augustyn Szamarzewski, ks. książę Edmund Radziwiłł, ks. Wincenty Głębocki, ks. Edmund Dalbor, ks. Edward Likowski. Świątynię rozebrano, w związku budową nowej, w 1906 roku, a jego wyposażenie przekazano innym parafiom. Głównym źródłem informacji o "drugim" kościele jest wydana w 1906 roku praca Stary kościół parafialny w Ostrowie autorstwa ks. Arkadiusza Lisieckiego.
[edytuj] Trzeci kościół, od 1906
Szybki rozwój Ostrowa na przełomie XIX i XX wieku oraz rosnący wśród mieszkańców miasta udział katolików wymusił budowę nowego kościoła. Autorem pierwszego projektu został Sylwester Pajzderski, kolejnego (w oparciu o pierwszy) Roger Sławski. Zdecydowano się na odwołania do stylu romańskiego, aby odróżnić kościół od budowanych przez Niemców świątyń gotyckich. Kamień węgielny pod budowę wmurowano w 1904 roku, w 500 rocznicę powstania pierwszego ostrowskiego kościoła. Nowa fara powstała staraniem m.in. księdza Walentego Śmigielskiego (który jednak nie dożył ukończenia budowy), a głównym fundatorem został książę Ferdynand Radziwiłł. Poświęcenie odbyło się 30 września 1906 roku, a konsekracja 6 października tego samego roku.
W 1920 roku Jarosław Iwaszkiewicz pisał o kościele: najładniejszy z kościołów współczesnych, jakie widziałem, szczególnie we środku, biały marmurowy, taki artystycznie wykończony w każdym szczególe, że robi nadzwyczajne wrażenie. W 1929 wykonano polichromię (Henryk Jackowski-Nostitz).
W 1976 fara została nawiedzona przez obraz Matki Boskiej Częstochowskiej - w uroczystościach uczestniczyli prymas Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła. 25 marca 1992, bullą Jana Pawła II wyniesiono farę do rangi konkatedry diecezji kaliskiej.
Obecnym proboszczem jest osobisty duszpasterz papieski, ks. prałat Alfred Mąka. Spośród wcześniejszych wymienić należy m.in. ks. Stanisława Matuszczaka i ks. Leona Płotkę, a wikariuszem w parafii był, późniejszy prałat, ks. Czesław Majorek.
[edytuj] Kult św. Anny
Trwa w parafii nieprzerwanie od roku 1632. Najstarszym zabytkiem kościoła jest, obecnie nieudostępniany, obraz św. Anna z XVII wieku, malowany na desce, z blaszaną sukienką.
[edytuj] Architektura
Konkatedra jest czteroprzęsłową i trójnawową bazyliką z transeptem. Zbudowana z czerwonej, półklinkierowej cegły, dekoracje powstały z białego piaskowca. U zbiegu transeptu i nawy znajdują się rzygacze w postaci smoków. Rozbudowane, zakończone trójbocznie prezbiterium otoczone jest wieńcem absyd połączonych korytarzem i pokrytych stożkowymi dachami. Jego ośmioboczna bryła zwieńczona jest dachem ostrosłupowym. W nawach i transepcie zastosowano sklepienie krzyżowe, a w prezbiterium konchowe z lunetami. Wieża położona jest asymetrycznie, w przedniej części kościoła. Liczy 55 metrów wysokości. Zakończona jest spiczastym, czteropołaciowym dachem. Kościół był budowany na podmokłym gruncie więc wylano pod niego metrowej grubości płytę betonową, a pod samą wieżę wbito, na głębokość 8 metrów, 200 pali (!). Masywne fundamenty były pomyślane na grobowiec rodziny Radziwiłłów (G. Klause Roger Sławski...).
[edytuj] Fasada
Fasada z portykiem, rozetą wypełnioną witrażami oraz z kompozycją arkadowych wnęk. Portyk z piaskowca posiada kolumnadę oraz tympanon, na którym znajduje się płaskorzeźba Władysława Marcinkowskiego Zwiastowanie. Pod kolumnadą ustawione jest inne dzieło tego autora, pochodząca ze Starego Cmentarza rzeźba nagrobna Pielgrzym, wyrzeźbiona w piaskowcu w roku 1890.
[edytuj] Wnętrza
Dla witraży opracowano program ikonograficzny:
- w czołowych oknach prezbiterium znajdują się sceny z życia Chrystusa,
- w rozetach północnej części transeptu umiejscowione są Ukrzyżowanie i płaczące anioły,
- w rozetach ściany południowej transeptu przedstawiono Wniebowstąpienie i adorujące anioły,
- wokół ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej ulokowano, ufundowane przez ks. Śmigielskiego, witraże muzykujących aniołów.
Polichromia przedstawia kwiatowe motywy dekoracyjne, w które wkomponowano przedstawienia figuralne. Na sklepieniu prezbiterium namalowano polskich świętych i błogosławionych, przy czym centralne miejsce zajmuje święty Stanisław. Wizerunki świętych przedstawione są także we wnękach umiejscowionych w nawie kościoła.
Przestronne, oktogonalne prezbiterium posiada dwupoziomową galerię z 30, wykonanymi z piaskowca, kolumnami wspierającymi kopulaste sklepienie. Po środku znajduje się marmurowy ołtarz główny z sygnaturą na mensie Fecit Stefan Ballenstedt Berlin - Poznań 1907. Ołtarz zdobią cenne rzeźby:
- sprowadzona z Włoch i wykonana z alabastru Najświętsza Maria Panna z Dzieciątkiem Jezus,
- wykonane przez Władysława Marcinkowskiego rzeźby adorujących aniołów.
Kościół posiada 6 ołtarzy bocznych:
- ołtarz Serca Jezusowego, w prawej nawie, w absydzie,
- ołtarz św. Józefa, d. św. Anny, w prawej nawie, w niszy,
- ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, w prawej nawie, w niszy,
- ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. w prawej nawie, w bocznej kaplicy,
- ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, w lewej nawie, w absydzie,
- ołtarz św. Antoniego, w lewej nawie.
W ołtarzu Serca Jezusowego znajdują się cztery rzeźby Marcina Rożka, wykonane około 1930 roku z drewna lipowego. Przedstawiają św. Alojzego, św. Wincentego á Paulo, św. Franciszka Serafickiego i św. Stanisława Kostkę.
W ołtarzu Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się pięć drewnianych (umieszczonych na marmurowych podstawach) rzeźb autorstwa Władysława Marcinkowskiego. Są one naturalnej wielkości i przedstawiają: św. Kazimierza, św, Jacka, św. Andrzeja apostoła, św. Stanisława biskupa oraz św. Jana Nepomucena.
W kaplicy bocznej znajdują się: ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej będący pamiątką po więzionym w Ostrowie kard. Ledóchowskim, witraże muzykujących aniołów fundacji ks. Śmigielskiego oraz grób ks. prof., swego czasu proboszcza ostrowskiego Kazimierza Rolewskiego (ksiądz ten niebawem ma zostać zaliczony w poczet błogosławionych).
W kościele znajdują się także: marmurowa ambona z mozaiką św. Piotra, marmurowa chrzcielnica z nakryciem z kutej blachy, głowa ze zniszczonego przez hitlerowców, najstarszego w Ostrowie, pomnika św. Jana Nepomucena, dzwon z pierwszego kościoła (konkatedra jest trzecim) oraz pamiątkowe tablice ku czci Mieczysława Ledóchowskiego, Edmunda Dalbora oraz Walentego Śmigielskiego.
[edytuj] Budynki towarzyszące
Budowa nowego kościoła pomyślana została kompleksowo. W krótkim przedziale czasu przed i po wybudowaniu fary powstało kilka obiektów służących parafii.
- Plebania, powstała około roku 1906, posiada elementy neogotyku (ozdobnie zwieńczone ryzality), licowana jest kontrastującymi: czerwoną cegłą i białym tynkiem, otoczona jest obszernym ogrodem.
- Dom Katolicki, powstały pod koniec XIX wieku, ascetyczny w wyglądzie - prosty budynek z wysokimi (gotyckimi) oknami, wewnątrz scena teatralna, stworzona w latach zaborów dla przeciwwagi do pruskiego Teatru Miejskiego, na bokach sceny znajdują się popiersia Tadeusza Kościuszki i Karola Marcinkowskiego, a na kurtynie przedstawione są warszawskie Łazienki. Obiekt był jednym z najważniejszych ośrodków narodowych w Ostrowie w latach pruskich. Najważniejsze wydarzenia, które są związane z Domem Katolickim noszą nazwę Republiki Ostrowskiej.
- Konwikt Arcybiskupi, powstały XIX i XX wieku, z elementami neobaroku, z godłami arcybiskupimi na szczytach, Niemcy, w czasach zaborów, nazywali to miejsce "rozsadnikiem polskości", obecnie Muzeum i Pracownia Konserwatorska Diecezji Kaliskiej.
- Grota Matki Boskiej z lat 1928-1933.
[edytuj] Bibliografia
- Anna Rogalanka, Sztuka regionu ostrowskiego. Wybrane zabytki i problemy, w:Ostrów Wielkopolski - dzieje miasta i regionu, Poznań 1990
- Ostrów Wielkopolski - dzieje miasta i regionu, praca zbiorowa, Poznań 1990
- Gabriela Klause, Roger Sławski. Architekt 1871-1963, Poznań 1999
- Marek Olejniczak, Bedeker ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004
