Ludwig Wittgenstein
Z Wikipedii
Ludwig Josef Johann Wittgenstein (ur. 26 kwietnia 1889 w Wiedniu, zm. 29 kwietnia 1951 w Cambridge) – austriacki filozof.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
Wittgensteinowie byli jedną z najbogatszych rodzin Austrii. Ludwig był najmłodszym spośród pięciu synów, i jego wolność wyboru ścieżki życiowej była prawdopodobnie znaczna. Uczył się w gimnazjum w Linz (do którego uczęszczał również Adolf Hitler), w 1906 roku pojechał do Berlina, by studiować mechanikę, z nadzieją na powrót do Austrii, by kontynuować naukę u boku fizyka Ludwiga Boltzmanna. Samobójstwo tego ostatniego przesądziło o tym, że Wittgenstein zdecydował się nie wracać do Wiednia. W 1908 roku znalazł się w Manchester, gdzie miał zamiar zostać inżynierem. Zainteresowany matematyką, pojechał do Jeny, by spotkać się z Fregem, który polecił mu udać się do Cambridge, gdzie miał rozpocząć pracę z Bertrandem Russellem (co też się stało w roku 1911).
Spotkanie było owocne: Russell potrafił przedstawić Wittgensteinowi frapujące problemy filozofii, podczas gdy ten ostatni poddał poglądy profesora krytyce, która nie pozostała bez odzewu. Russell uważał bowiem Wittgensteina za geniusza w dziedzinie logiki i filozofii języka. Stąd, gdy Wittgenstein, w latach trzydziestych, zaczął zajmować się problematyką „zwykłości”, Russell był bardzo zawiedziony; z biegiem czasu stosunki między nimi stały się co najmniej chłodne.
By móc pracować, ale również by oddalić się od „pozbawionych głębi” dyskusji filozoficznych w Cambridge, Wittgenstein wyjechał do Skjolden w Norwegii (przez jakiś czas towarzyszył mu tam G. E. Moore), dokąd później wracał wielokrotnie. W 1914 udał się jednak do Wiednia, by uczestniczyć w I wojnie światowej. Wtedy też, będąc w rosyjskiej niewoli, nabył egzemplarz komentarza Ewangelii Lwa Tołstoja po niemiecku, w jednej z tarnowskich księgarni, i od tej lektury zaczął się jego krótkotrwały okres mistyczny, z którego pozostało późniejsze pełne zrozumienia podejście do religii jako takiej.
Uwolniony w 1919, zdobył wykształcenie pedagogiczne, umożliwiające podjęcie pracy nauczyciela w szkole podstawowej. Równolegle z pracą w szkole kończył redakcję Traktatu logiczno filozoficznego, który miał rozwiązać wszelkie problemy filozoficzne i skończyć Wittgensteinowską przygodę z tą dziedziną. Po jego wydaniu, Wittgenstein pracował jako nauczyciel, później jako ogrodnik przyklasztorny, by ostatecznie wrócić do Cambridge, na zaproszenie Franka Ramseya. Dyskusje z nim były dla Wittgensteina równie twórcze, co irytujące. W 1929 Wittgenstein złożył Traktat jako rozprawę doktorską, i po otrzymaniu tytułu doktora pozostał w Cambridge.
Do końca życia nie udało mu się napisać czegoś, z czego byłby całkowicie zadowolony. Większość jego książek, które opublikowano po jego śmierci (zwłaszcza Niebieski i Brązowy Zeszyt), to nieuporządkowane notatki z lat 30. i 40. Rzecz ma się jednak inaczej z Dociekaniami filozoficznymi oraz z O pewności, które są, wydaje się, całkowicie reprezentatywne dla dojrzałej filozofii Wittgensteina.
W Cambridge pozostał, z przerwami, do 1947, utrzymując bardzo bliski kontakt z częścią swych uczniów (wśród nich, m.in. Elizabeth Anscombe, Peterem Geachem i Rushem Rheesem). Po przejściu na emeryturę wyjechał do Irlandii, gdzie mieszkał w zupełnie odizolowanym wiejskim domku. Zmarł w Cambridge, na raka prostaty, w domu swego lekarza.
[edytuj] Początki filozofowania i Traktat logiczno-filozoficzny
Wittgenstein zainteresował się filozofią po studiach nad logiką u boku Bertranda Russella, pod niemałym wpływem idei Gottloba Frege. Jego pierwsza książka (jedyna opublikowana za życia filozofa), Traktat logiczno-filozoficzny, złożona z ponumerowanych, ascetycznych zdań, odrzuca wiele tez tak Fregego, jak i Russella. Po wykładzie o języku, nonsensie, reprezentacji, logice, Wittgenstein mówi, że dyskurs metafizyczny jest niemożliwy, bo nie jesteśmy w stanie dać znaczenia słowom, których używamy. Są rzeczy, o których nie da się mówić, więc po co mówić o nich niezdarnie? Traktat był przewidziany jako zakończenie pracy filozoficznej Wittgensteina.
[edytuj] Zmiana perspektywy - filozofia zwykłości
Jednak, po blisko dziesięciu latach przerwy, Wittgenstein wrócił na Uniwersytet Cambridge, choć czuł się tam wyjątkowo nieswojo. Jego późniejsza filozofia jest mniej radykalna niż to, co możemy czytać w Traktacie, a jej owocem są m.in. Dociekania filozoficzne. Nie można, mimo wielu sugestii ze strony komentatorów, mówić jednak o drastycznej zmianie w całości przedsięwzięcia filozoficznego Wittgensteina - on sam się przyznaje do kilku błędów w pierwszym dziele - słuszniej jest nazwać tę ewolucję dojrzewaniem - znaczna część pierwotnych poglądów filozofa została jednak złagodzona. W okresie tym Wittgenstein nie publikował, zaś jego późniejsze dzieła, relacjonujące twórczość drugiego okresu, dostępne są wyłącznie jako nieuporządkowane zapiski, których wydanie i układ zawdzięczamy jego spadkobiercom (R. Rheesowi, G.E.M. Anscombe i G.H. von Wrightowi); wydano też jego listy oraz notatki z wykładów spisane przez uczniów.
"Nie pytaj o znaczenie, pytaj o użycie" – Ludwig Wittgenstein demaskuje pozorność problemów filozoficznych, które traktuje jak choroby (Dociekania filozoficzne, dzieło napisane jako zbiór paragrafów, nielinearnie – filozof nie cenił sobie klasycznej formy dysertacyjnej w rozprawach tego rodzaju). Twierdzi, że nie ma tajemniczego bytu zwanego "znaczeniem" w sensie filozoficznym, język jest bowiem techniką, która daje nam możliwość komunikacji; by wiedzieć, co znaczą słowa, trzeba być w posiadaniu tejże techniki oraz patrzeć na kontekst, w jakim są one przekazane. Wittgenstein nie przywiązywał wagi do problemów klasycznych w filozofii, ponieważ większość z nich znika, gdy próbujemy je precyzyjnie wyrazić.
Badanie języka codziennego uświadamia, wg Wittgensteina, jak wiele problemów wynika jedynie z niewłaściwego użycia pewnych pojęć, z pomyłek w "grach językowych". Co może znaczyć zdanie takie jak "uczucia są prywatne"? Nadajemy tu jakieś wyjątkowe znaczenie słowu "prywatne", ignorując, że słowo "uczucie" zawiera w sobie pewną prywatność, a fakt, że mówimy o uczuciach, znaczy, że widocznie mamy o czym mówić, i że owa "prywatność" nie oznacza żadnej tajemniczej własności tychże. Problem prywatności, którą widzi jako twór po części mityczny, wynikający z ignorancji roli wspólnoty w kształtowaniu się języka u każdego z nas, jego "argument języka prywatnego", uznany jest za rodzaj obalenia kartezjańskiej wizji pewności zbudowanej na introspekcji. "Nie ma nic ukrytego", mówi jeden z najsławniejszych cytatów z Wittgensteina.
[edytuj] Inne wątki filozoficzne
[edytuj] Etyka
Wittgenstein już w Traktacie wyraził swój podstawowy pogląd dotyczący etyki i estetyki – są one według niego tożsame i transcendentalne, tzn. nie orzekają niczego o zewnętrznej rzeczywistości, a są jedynie wyrazem stanów emocjonalnych. Temat specyfiki etyki i estetyki, jako wyrażających się poprzez język, ale nie bezpośrednio w języku, był omawiany w serii wykładów prowadzonych przez filozofa w latach 1929-1930 (zob. Philosophical Rewiev, vol. LXXIV, styczeń 1965; Wykłady o religii i etyce, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995), gdzie krytykuje on po części Principia Ethica G. E. Moore’a, wskazując na to, jak niebezpiecznie jest szafować ogólnymi formułami, jak wielkim problemem jest w ogóle rozważanie problemów etyki. Wittgenstein zaprasza do uważnego przyglądania się słowom, konkretnym sytuacjom, nie proponując przy tym żadnych gotowych zaleceń. Inne uwagi na ten temat pojawiają się m.in. w notatkach wokoło Złotej gałęzi Frazera.
[edytuj] Estetyka
Estetyka, w nieco innym znaczeniu niż to zwykle jest rozumiane, zajmowała Wittgensteina nie tylko z punktu widzenia sądów etycznych, ale również uwag na temat kolorów, inspirowanych, m.in. przez Goethego.
[edytuj] Pewność
Ostatni zbiór notatek Wittgensteina dotyczył problemu pewności. Tu również odnajdujemy G. E. Moore’a jako główne źródło inspiracji. Dowód, jaki ten ostatni wskazał na istnienie świata zewnętrznego, zadziwił Wittgensteina swą naiwnością, i austriacki filozof, przy pomocy serii przykładów i pytań, wskazał raz jeszcze na związek fundamentalny, choć różnorodny w formie, języka i świata, którego niezrozumienie prowadzi do powstawania fałszywych problemów filozoficznych. O pewności (On Certainty lub Uber Gewissheit) wzbudziło zainteresowanie ze strony filozofów pracujących nad pragmatyką.
- "Filozof zajmuje się problemem tak, jakby zajmował się chorobą" (Der Philosoph behandelt eine Frage; wie eine Krankheit), L.Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, § 255.
[edytuj] Nauczanie i wpływy
Filozof ten wywarł wielki wpływ zarówno na rozwój filozofii i jej kształt w swoich czasach, jak i na rozwój naukowy wielu bliskich mu osób, filozofów i nie tylko. Jego prace zainspirowały program Koła Wiedeńskiego, choć on sam nigdy nie był jego członkiem, a nawet wypowiadał się negatywnie o jego programie. Wielu doktorantom i swoim uczniom odradzał uprawianie filozofii, czym przyczynił się do kryzysów poznawczych tych osób, połączonych wręcz z załamaniami nerwowymi. Jego obsesyjne dążenie do wyeliminowania gier językowych prowadziło wprost do braku możliwości osiągnięcia przez jego uczniów jakichkolwiek stopni naukowych czy publikacji jakichkolwiek prac w zgodzie ze swym nauczycielem. Wyzwolenie się spod tego wpływu wielu osobom zajęło całe lata i często wiązało się z opuszczeniem środowisk akademickich, w których działał Wittgenstein. Wittgenstein był człowiekiem o bardzo silnej osobowości. Swoje poglądy wykładał głównie w dyskusjach, zachowywał się przy tym napastliwie, wręcz nieopanowanie, atakował adwersarzy w sposób niemal fizyczny i bez jakiegokolwiek szacunku dla osoby rozmówcy.
[edytuj] Bibliografia
- Tłumaczenia polskie
- Dociekania filozoficzne (Philosophical Investigations, Philosophische Untersuchungen), tł. Bogusław Wolniewicz, PWN, 1972
- Traktat logiczno-filozoficzny (Tractatus logico-philosophicus), tł. Bogusław Wolniewicz, PWN, 1977
- O pewności (Über Gewißheit), Fundacja Aletheia, 1993
- Uwagi o religii i etyce (Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology, and Religious Belief), tł. M. Kawecka , W. Sady , W. Walentukiewicz, Znak, 1995
- Uwagi o "Złotej Gałęzi" Frazera, tł. A. Orzechowski, Instytut Kultury, 1998
- Uwagi o kolorach (Bemerkungen über die Farben), Wydawnictwo Spacja, 1998
- Niebieski i brązowy zeszyt. Szkice do "Dociekań filozoficznych" (The Blue and Brown Books. Preliminary Studies for the "Philosophical Investigations"), Spacja, 1998
- Dzienniki 1914-1916 (Notebooks 1914-1916), Spacja, 1999
- Kartki (Zettel), Wydawnictwo KR, 1999
- Ruch myśli Dzienniki 1930-1932 1936-1937, tł. Robert Reszke, Spacja, 2002
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Archiwum Wittgensteina w Cambridge (zawiera fotografie)
- Biografia, fragmenty dzieł – strona z materiałami dydaktycznymi Wojciecha Sady.
