Partia komunistyczna
Z Wikipedii
| Ten artykuł powiązany jest z serią Komunizm  |
|
Symbole Szkoły w komunizmie Partie polityczne Państwa uznawane Tematy powiązane Znani komuniści |
Partia komunistyczna, partia marksistowsko-leninowska, "partia nowego typu" - partia polityczna, zbudowana wedle zasad opracowanych przez Lenina i rozwiniętych przez Stalina.
Poniżej jest skrótowe omówienie zasad funkcjonowania takiej partii; w kwestiach strukturalnych wyjaśnienia odwołują się do struktury administracyjnej Polski, bowiem w innych krajach było analogicznie (z dokładnościa do nazw).
Spis treści |
[edytuj] Ideologia w skrócie
Zasady te wynikają - po pierwsze - z następujących przesłanek ideologicznych: wedle Marksa i Engelsa rozwój społeczeństwa jest determinowany przez rozwój sił wytwórczych, wszelkie zaś znane formacje społeczne bardziej złożone od wspólnoty pierwotnej opierają się na podziale klasowym, przy czym decydującym wyróżnikiem klasy jest jej usytuowanie wobec własności (z grubsza biorąc, zawsze występują klasy posiadające i klasy nieposiadające). W toku rozwoju społeczeństwa zawsze dochodzi do sytuacji, w której dana formacja staje się niewydolna. Powstaje sytuacja rewolucyjna,która prowadzi do wybuchu społecznego generującego przejście do następnego etapu.
W ustroju kapitalistycznym sprzeczność pomiędzy klasami nieposiadającymi (proletariatem), a posiadającymi (burżuazją) - jak i w poprzednich formacjach - może być rozwiązana wyłącznie drogą rewolucji społecznej. Jedyną klasą zainteresowaną w tym bezpośrednio jest klasa robotnicza; z tej racji jest ona historycznie predestynowana do przewodzenia wszelkim innym klasom i warstwom nieposiadającym (np. najemnym pracownikom rolnym czy najemnie pracującej inteligencji). Nie jest ona jednak w całości "uświadomiona". Część "świadoma" klasy robotniczej jednoczy się w różnych organizacjach (np. związkach zawodowych); część "najbardziej świadoma", zwana w języku marskistowsko-leninowskim "awangardą", tworzy partię.
Partia jest w społeczeństwie komunistycznym jedyna. Marksizm-leninizm w zasadzie nie dopuszcza do istnienia innych partii - stąd w PRL partia chłopska (ZSL) i partia drobnych posiadaczy (Stronnictwo Demokratyczne) miały w nazwie słowo "stronnictwo", co było jawnym obejściem obowiązującego kanonu monopartyjności. W myśl tego kanonu inne "organizacje mas pracujących" (związki zawodowe, federacje zawodowe, związki młodzieży itp.) pełnią funkcje wyłącznie "transmisji partii do mas", są - mówiąc wyraźnie - przekaźnikami decyzji partyjnych i (ewentualnie) zajmują się gromadzeniem opinii mas o tych decyzjach.
W partii komunistycznej obowiązuje zasada centralizmu demokratycznego: decyzje władz wyższych są bezwzględnie obowiązujące dla wszystkich władz niższych i dla członków; wszystkie uchwały zapadają wprawdzie kolektywnie w gremiach wybieralnych, jednakże pomiędzy zebraniami owych gremiów małe grupy przywódcze (wybrane ścisłe władze) rządzą absolutnie. Oznacza to, że mogą w praktyce mieć całkowitą kontrolę nad wyborami - bo przygotowania do nich trwają właśnie w czasie, w którym nie odbywaja się żadne obrady plenarne. W partii obowiązuje absolutny zakaz frakcyjności; oznacza to, że wykluczone jest powstanie jakiejkolwiek grupy, reprezentującej zdanie odrębne od zdania kierownictwa.
Jest to więc całkowity prymat władzy wykonawczej, w szczególności zaś stojących na jej czele jednostek; taka struktura prowadzi nieuchronnie do zjawiska kultu jednostki i czyni z partii marskistowsko-leninowskiej partię wodzowską. I choć partie komunistyczne lubiły stosować terminologię "demokratyczną", to w istocie funkcjonowanie takiej partii ma z demokracją bardzo niewiele wspólnego.
[edytuj] Zasady przynależności w skrócie
Partia ta jest zorganizowana niemal militarnie. Nie można do niej "wstąpić"; można jedynie być zaproszonym w jej szeregi przez kogoś, kto już jest jej członkiem (dokładniej zaś - przez odpowiednie władze, bowiem w partii tego typu członkowie mają stosunkowo mało do powiedzenia). Przyjęcie do partii wymagało zatem rekomendacji (z reguły rekomendacji pisemnej dwóch lub trzech osób; w wypadku "niesprawdzenia" się rekomendowanego, osoby te ponosiły surowe konsekwencje, w czasach stalinowskich do eksterminacji włącznie). Owo przyjęcie odbywało się niezwykle uroczyście, w sposób wysoce sformalizowany - na zebraniu ogólnym komórki partyjnej (Podstawowej Organizacji Partyjnej, POP). Przyjmowany referował bardzo szczegółowo swój życiorys, następnie zaś odpowiadał na dowolne szczegółowe pytania, niekiedy bardzo intymne. Operację taką powtarzano dwukrotnie: po pierwszej przyjmowany uzyskiwał status kandydata i rozpoczynał (na ogół roczną) próbę, w czasie której nie miał czynnego ani biernego prawa wyborczego, był jednak zobowiązany do wykonywania poleceń partyjnych i uczestniczenia w zebraniach z prawem głosu doradczego; dopiero druga publiczna ocena wstępującego była ostateczna - choć też wymagała zatwierdzenia na szczeblu ponadzakładowym.
[edytuj] Struktura organizacyjna
[edytuj] Zakład pracy, teren
Podstawowe Organizacje Partyjne istnieją w zakładach pracy. Istnieją również terenowe POP (z reguły skupiają emerytów i ludzi wolnych zawodów). Każdy członek partii musi należeć do jednej (i tylko jednej) z nich. Pracą POP kieruje wybieralna (teoretycznie; w praktyce kandydatury były zawsze uzgadniane przed każdymi wyborami z przedstawicielem władzy wyższej) Egzekutywa; w jej skład wchodzą I Sekretarz, II Sekretarz i członkowie. Istnieją POP przy niektórych ważniejszych organizacjach ludzi wolnych zawodów, np. POP przy Związku Literatów.
W większych zakładach pracy POP mogą istnieć w większej ilości; formują wówczas niekiedy Oddziałowe Organizacje Partyjne (OOP), w jeszcze zaś większych zakładach - Organizacje Zakładowe, na których czele stoją wtedy wybierane na konferencjach zakładowych (udział w nich biorą delegaci, wybierani w POP) Komitety Zakładowe. Komitety Zakładowe są - podobnie jak POP - kierowane na bieżąco przez wybieralne Egzekutywy, zaś teoretycznie rozstrzygają ważniejsze problemy na regularnie odbywanych posiedzeniach plenarnych ("plenach").
Rola władz partyjnych w zakładzie jest ogromna. Mogą one w praktyce uchylić każdą decyzję dyrekcji i w całości sterują polityką personalną, nie ponosząc przy tym formalnej odpowiedzialności za swoje rozstrzygnięcia (odpowiadają tylko "po linii partyjnej", więc w praktyce grozi im nagana partyjna lub - w najgorszym razie - usunięcie z partii). Dyrekcje wręcz nie maja prawa podjąć pewnych decyzji bez zgody Egzekutywy (w szczególności chodzi tu o większość decyzji personalnych - przyjęć i zwolnień z pracy, awansów, nagradzania); w żargonie partyjnym mówi się, że pewne stanowiska "są w nomenklaturze" partyjnej i tylko partia może na nie kierować.
[edytuj] Podział administracyjny
Struktura władz partyjnych (w żargonie: instancji) jest ściśle hierarchiczna i odpowiada dokładnie strukturze administracyjnej kraju. Istnieją więc Komitety Dzielnicowe, Gminne, Powiatowe, Wojewódzkie i Komitet Centralny. Wszystkie mają Egzekutywy (do szczebla centralnego, tam - patrz poniżej - występują dwa organy wykonawcze). Obok Egzekutyw występuje - od szczebla ponadzakładowego wzwyż - nowa władza: Komisja Kontroli Partyjnej, rodzaj partyjnego sądu i policji jednocześnie, nadzorująca "prawomyślność" członków partii i przestrzeganie statutu. Są również Komisje Rewizyjne, nadzorujące w założeniu gospodarkę wewnątrzpartyjną.
Wszystkie instancje i komisje mają w swym składzie "zastępców członków", którzy biorą obowiązkowo udział w posiedzeniach odpowiednich gremiów, jednak bez prawa głosu rozstrzygającego; funkcja "zastępcy członka" jest traktowana jako rodzaj honorowego wyróżnienia danej osoby, ale wiąże się raczej ze stanowiskiem, niż konkretnym człowiekiem; na przykład Komendant Wojewódzki Straży Pożarnej jest z reguły właśnie zastępcą członka KW PZPR, podczas gdy Komendant Wojewódzki MO bywa zazwyczaj członkiem Egzekutywy KW.
Od szczebla zakładowego w partii występują płatne funkcje etatowe (w zakładzie pracy na ogół dotyczy to tylko I Sekretarza, w wyższych instancjach zatrudnia się "aparat" (teoretycznie są to urzędnicy, obsługujący członków władz wybieralnych; w praktyce ów aparat sprawuje w partii rzeczywistą władzę). Opłacani są też członkowie władz wykonawczych, z reguły co najmniej identycznie, jak odpowiadający im rangą członkowie władz administracyjnych państwa.
[edytuj] Władza centralna
Teoretycznie najwyższą władzą partyjną jest Zjazd delegatów, wybieranych wieloszczeblowo (POP na konferencję zakładową, konferencja zakładowa na gminną, gminna na powiatową, powiatowa na wojewódzką, ta dopiero na Zjazd; ta wieloszczeblowość w warunkach "centralizmu demokratycznego" gwarantuje oczywiście pełne zmanipulowanie wyborów). W praktyce partią rządzi nawet nie wybierany przez Zjazd Komitet Centralny (wchodzi w jego skład ponad sto osób, posiedzenia plenarne odbywają się rzadko i z reguły są werbalno-formalnym zatwierdzaniem powziętych już decyzji), ale jego organa robocze: Biuro Polityczne ("Politbiuro" mówiąc z rosyjska) i Sekretariat.
Rzeczywistą władzę ma właśnie Biuro Polityczne (liczy ono od kilku do kilkunastu osób); Sekretariat jest istotny, ale właściwie ma on charakter czysto wykonawczy. Na czele wszystkich władz stoi I Sekretarz (niekiedy nazywa się Sekretarzem Generalnym, Gensekiem); w praktyce jest to osoba uważana - do pewnego czasu - za nieomylną, mająca w partii i państwie władzę absolutną.
[edytuj] Aparat
Niezwykle istotną rolę w zarządzaniu partią mają etatowi pracownicy komitetów ("stowarzyszenia"). Są oni zorganizowani w wydziały, takie jak ideologiczny, nauki, kultury, administracyjny, ogólny, rolny, kadr, różne wydziały przemysłowe; do nazw nie należy przywiązywać specjalnej wagi, bo czasami są specjalnie mylące - np. wydział administracyjny zajmuje się sprawami policji, wojska i straży pożarnych...).
Pracownicy aparatu nie są wybieralni, ale powoływani na stanowiska przez odpowiednie egzekutywy. W żaden sposób nie odpowiadają przed niższymi instancjami ani szeregowymi członkami partii, mogąc im jednocześnie wydawać wymagające bezwzględnego posłuszeństwa polecenia.
Kierownicy Wydziałów KC mają faktycznie władzę większą niż ministrowie rządu. Sekretarze KC - którym podlega po kilka wydziałów - władzę porównywalną z wicepremierem (w rzeczywistości dużo większą). I Sekretarz KC jest faktycznie dyktatorem państwa.
Odpowiednio Pierwsi Sekretarze niższych instancji mają władzę niemal dyktatorską na obszarze swego działania.
[edytuj] Znani działacze komunistyczni
- Karol Marks, twórca teoretycznych podstaw komunizmu.
- Fryderyk Engels, przyjaciel i współpracownik Marksa.
- Róża Luksemburg, współzałożycielka Komunistycznej Partii Niemiec.
- Karol Liebknecht, współzałożyciel Komunistycznej Partii Niemiec.
- Włodzimierz Lenin, twórca państwa radzieckiego.
- Józef Stalin, przywódca ZSRR.
- Lew Trocki, twórca Armii Czerwonej, przywódca opozycji antystalinowskiej.
- Mikołaj Bucharin, architekt Nowej Polityki Ekonomicznej, przywódca opozycji antystalinowskiej.
- Nikita Chruszczow, Sukcesor Stalina, twórca procesu destalinizacji.
- Leonid Breżniew, wieloletni przywódca ZSRR.
- Michaił Gorbaczow, ostatni przywódca ZSRR, twórca reform politycznych i społecznych.
- Josip Broz Tito, wieloletni przywódca Jugosławii.
- Edward Kardelj, komunista jugosłowiański.
- Milovan Dżilas, komunista jugosłowiański, krytyk stalinizmu.
- Enver Hodża, stalinista, twardogłowy przywódca Albanii
- Georges Marchais, wieloletni przywódca Francuskiej Partii Komunistycznej.
- Enrico Berlinguer, wieloletni przywódca Włoskiej Partii Komunistycznej.
- Fidel Castro, przywódca Kuby od 1959 r.
- Mao Zedong, twórca rewolucji chińskiej.
- Ho Chi Minh, przywódca komunistów wietnamskich.
- Pablo Picasso, artysta, członek Francuskiej Partii Komunistycznej.
- Bertolt Brecht, dramatopisarz i niemiecki komunista.
