สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

พลเอกสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ หรือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ มีพระนามเดิม พระองค์เจ้าจิตรเจริญ ต่อมาทรงได้รับพระราชทานสถาปนาเป็นเจ้าฟ้า ทรงเป็นต้นราชสกุล จิตรพงศ์ เป็นพระราชโอรสของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพรรณราย ประสูติเมื่อวันอังคารเดือน ๖ ขึ้น ๑๑ ค่ำ ปีกุนเบญจศก จ.ศ. ๑๒๒๕ ตรงกับวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406

สารบัญ 1 พระกรณียกิจ 1.1 ด้านการรับราชการ 1.2 พระเกียรติประวัติด้านศิลปกรรม 1.3 งานสถาปัตยกรรมชิ้นเอก 1.4 ด้านภาพเขียน 1.5 ด้านวรรณกรรม 1.6 ด้านงานออกแบบ 1.7 ด้านดุริยางคศิลป์และนาฏศิลป์ 1.8 ด้านบทละคร 1.9 ด้านเพลงพระนิพนธ์ 2 สิ้นพระชนม์ 3 พระโอรส พระธิดา 3.1 หม่อมราชวงศ์ปลื้ม ศิริวงศ์ 3.2 หม่อมมาลัย เศวตามร์ 3.3 หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ 4 อ้างอิง

[แก้] พระกรณียกิจ

[แก้] ด้านการรับราชการ

พระองค์ทรงเป็นเสนาบดีหลายกระทรวงทั้งกระทรวงโยธาธิการ กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ กระทรวงกลาโหม กระทรวงวัง

สมัยรัชกาลที่ 7 ทรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรีที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน อุปนายกราชบัณฑิตยสภา แผนกศิลปากร หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ทรงได้รับแต่งตั้งเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จต่างประเทศ

[แก้] พระเกียรติประวัติด้านศิลปกรรม

งานสถาปัตยกรรมที่โปรดทำมากคือ แบบพระเมรุ ด้วยเป็นงานที่ทำขึ้นใช้ชั่วคราวแล้วรื้อทิ้งไป เป็นโอกาสได้ทดลองใช้ปัญญาความคิดแผลงได้เต็มที่ จะผิดพลาดไปบ้างก็ไม่สู้กระไร ระวังเพียงอย่างเดียวคือเรื่องทุนเท่านั้น

[แก้] งานสถาปัตยกรรมชิ้นเอก

คือ การออกแบบก่อสร้างพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2442

งานด้านสถาปัตยกรรมเป็นงานที่พระองค์ทรงพิถีพิถันอย่างมาก เพราะตรัสว่า "ต้องระวังเพราะสร้างขึ้นก็เพื่อความพอใจ ความเพลิดเพลินตา ไม่ใช่สร้างขึ้นเพื่ออยากจะรื้อทิ้ง ทุนรอนที่เสียไปก็ใช่จะเอาคืนมาได้ ผลที่สุดก็ต้องทิ้งไว้เป็นอนุสาวรีย์สำหรับขายความอาย"

[แก้] ด้านภาพเขียน

เช่น

• ภาพเขียนสีน้ำมันประกอบพระราชพงศาวดาร แผ่นดินพระเจ้าท้ายสระครั้งกรุงศรีอยุธยา เป็นภาพช้างทรงพระมหาอุปราชแทงช้างพระที่นั่ง ภาพเขียนรถพระอาทิตย์ที่เพดานพระที่นั่งภานุมาศจำรูญ (พระที่นั่งบรมพิมาน)
• ภาพประกอบเรื่องธรรมาธรรมะสงคราม
• ภาพแบบพัดต่าง ๆ

[แก้] ด้านวรรณกรรม

มีทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง เช่น โคลงประกอบภาพจิตรกรรมภาพพระราชพงศาวดาร, โคลงประกอบเรื่องรามเกียรติ์ ทรงนิพนธ์เมื่องานฉลองพระนครครบรอบร้อยปี, ลายพระหัตถ์โต้ตอบประทานบุคคลต่าง ๆ เช่น จดหมายเวรโต้ตอบกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ลายพระหัตถ์ประทานความรู้ในลักษณะจดหมายโต้ตอบพระสารประเสริฐและพระยาอนุมานราชธน เรื่องภาษาและประเพณี ลายพระหัตถ์โต้ตอบเหล่านี้ เป็นเหมือนคลังความรู้สำหรับผู้สนใจใฝ่ศึกษาค้นคว้าทั่วไป

[แก้] ด้านงานออกแบบ

ออกแบบตรากระทรวงต่าง ๆ, อนุสาวรีย์ทหารอาสาสงครามโลกครั้งที่ 1, องค์พระธรณีบีบมวยผมที่เชิงสะพานผ่านพิภพลีลา พระบรมรูปหล่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชที่เชิงสะพานพระพุทธยอดฟ้า

[แก้] ด้านดุริยางคศิลป์และนาฏศิลป์

ทรงสนพระทัยทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล โดยเฉพาะดนตรีไทยนั้นทรงฝึกฝนมาแต่พระเยาว์ ทรงถนัดเล่นปี่พาทย์และระนาดมากกว่าเครื่องดนตรีอื่นๆ

[แก้] ด้านบทละคร

ทรงนิพนธ์บทละครดึกดำบรรพ์ไว้หลายเรื่อง เช่น

1. สังข์ทอง ตอนทิ้งพวงมาลัย ตีคลี และตอนถอดรูป
2. คาวี ตอนเผาพระขรรค์ ชุบตัว และตอนหึง
3. อิเหนา ตอนตัดดอกไม้ฉายกริช ไหว้พระ และตอนบวงสรวง
4. รามเกียรติ์ ตอนศูรปนขาตีสีดา

[แก้] ด้านเพลงพระนิพนธ์

1. เพลงสรรเสริญพระบารมี
2. เพลงเขมรไทรโยค
3. เพลงตับ เช่น ตับแม่ศรีทรงเครื่อง ตับเรื่องขอมดำดิน

[แก้] สิ้นพระชนม์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงประชวรด้วยโรคพระหทัยโตขณะที่ยังทรงรับราชการในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวังจึงกราบถวายบังคมลาออกจากราชการ แต่ยังรับราชการส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้เวลาส่วนใหญ่กับงานศิลปะและวิทยาการจนพระกำลังพระปัญญาเสื่อมลงทุกที ด้วยทรงพระชราด้วยโรคภัยเบียดเบียน คือโรคพระหทัยโต หลอดลมอักเสบเรื้อรัง และโรคเส้นพระโลหิตแข็ง วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 จึงสิ้นพระชนม์โดยสงบ ขณะมีพระชันษาได้ 83 ปี

วันที่ 28 เมษายนเป็นวันครบรอบวันประสูติของพระองค์ ทุกปีจะมีงาน "วันนริศ" ณ ตำหนักปลายเนิน คลองเตย มีการแสดงละคร การบรรเลงเพลงพระนิพนธ์ การตั้งแสดงงานฝีพระหัตถ์บางชิ้น และการมอบ "ทุนนริศรานุวัดติวงศ์" แก่นักศึกษาในสาขาวิชาศิลปะ

องค์การยูเนสโกยกย่องให้พระองค์เป็นบุคคลสำคัญของโลกประจำปี พ.ศ. 2506

[แก้] พระโอรส พระธิดา

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงมีชายาดังนี้

[แก้] หม่อมราชวงศ์ปลื้ม ศิริวงศ์

มีพระธิดา 1 องค์คือ

• หม่อมเจ้า(หญิง)ปลื้มจิต จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2433-2459)

[แก้] หม่อมมาลัย เศวตามร์

ต่อมาเมื่อหม่อมราชวงศ์ปลื้มถึงแก่กรรม ทรงได้หม่อมมาลัย เศวตามร์ เป็นชายา มีโอรส 2 องค์คือ

• หม่อมเจ้า(ชาย)อ้าย จิตรพงศ์ และ
• หม่อมเจ้า(ชาย)เจริญใจ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2440-2489)

[แก้] หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ

เมื่อหม่อมมาลัยถึงแก่กรรมแล้ว ทรงได้หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ เป็นชายา มีโอรสธิดา 6 องค์ คือ

• หม่อมเจ้า(ชาย)สาม จิตรพงศ์
• หม่อมเจ้า(หญิง)ประโลมจิตร จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2448-2513)
• หม่อมเจ้า(หญิง)ดวงจิตร จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2451-2550)
• หม่อมเจ้า(ชาย)ยาใจ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2453-2539)
• หม่อมเจ้า(ชาย)เพลารถ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2457-2537)
• หม่อมเจ้า(หญิง)กรณิกา จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2456-?)

[แก้] อ้างอิง

• ข้อมูลจากหนังสือ 100 ปีเพลงเขมรไทรโยค
• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง

สมัยก่อนหน้า: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช

ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ (สมัยที่ {{{สมัยที่}}}) 16 มีนาคม พ.ศ. 2439 - 1 เมษายน พ.ศ. 2442

สมัยถัดไป: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช