Jupiter (planeet)
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
| Jupiter | |
|---|---|
 ruimtetuig in 1979 (NASA) |
|
| Eienskappe | |
| Aantal mane | > 60 |
| Deursnee | 142 984 km |
| Massa | 1,899×1027kg |
| Rotasietyd (dag) | 9,84 uur |
| Wenteltyd om die son (jaar) | 4332,71 dae (11,86 jaar) |
| Afstand vanaf die son | 778,41×106 km |
| Atmosfeer | Dig, H2O, NH4SH en NH3 |
| Temperatuur (gem) | 152 K (-121°C) |
| Kleur | Bruin, rooi en wit |
| Kern | Nikkelsilicide |
Jupiter is vanaf die son gesien die vyfde en tewens grootste planeet van ons sonnestelsel. Nes Saturnus is Jupiter 'n gasreus en het dus nie 'n vaste oppervlakte nie. Die planeet is vernoem na die Romeinse god Jupiter.
Inhoud |
[wysig] Samestelling
Die kern van Jupiter het 'n deursnee van 14 000 km en bestaan deels uit nikkel-yster ('n mengsel van sowat 90 % yster en ca. 8% nikkel) en deels uit klip, en het 'n temperatuur van 25 000 K. Daar om is 'n ongeveer 40 000 km dik laag van metaal-waterstof (90%) en helium (10%). Hierdie laag word deur 'n relatief dun oorgangslaag geskei van die buitenste laag van vloeibare molekulêre waterstof wat 'n dikte van 20 000 km het waar die temperatuur en druk na binne toe toeneem. Behalwe waterstof en helium kom in laer konsentrasies ook metaan, etaan en koolstofdioksied voor.
Normaalweg absorbeer planete lig van die son en straal weer eweveel energie uit na die ruimte in die vorm van hitte. Infrarooimetings dui egter an dat Jupiter twee maal soveel energie uitstraal as wat dit absorbeer. Hierdie ekstra energie is vermoedelik 'n overblyfsel uit die tyd toe Jupiter gevorm is<! en lig opgeslagen in de kern-->. 'n Ander moontlike verklaring vir die verskeinsel is dat die stadige digter wording van Jupiter onder involed van sy eie swaartekrag met uitstraling van hitte gepaard gaan.
Jupiter is vroeër ook 'n mislukte ster genoem. Maar die planeet is te klein vir 'n bruin dwerg. Vir 'n bruin dwerg moet daar ten minstel 13 keer die massa van Jupiter wees. As die massa so'n 100 maal groter was as wat nou die geval is, sou daar kernfusie plaas kon vind waarvolgens waterstof en helium omgeset word in energie en dan sou Jupiter 'n ster gewees het.
[wysig] Atmosfeer
| Samestelling atmosfeer | |
|---|---|
| Waterstof (H2) | 90% |
| Helium (He) | 10% |
| Metaan (CH4) | 3000 ppm |
| Ammoniak (NH3) | 260 ppm |
| Waterstofdeuteried (HD) | 28 ppm |
| Ethaan (C2H6) | 5,8 ppm |
| Waterdamp (H2O) | 4 ppm |
| Waterstoffosfide (PH3) | sporen |
| Waterstofsulfied (H2S) | sporen |
| ammoniumhydrosulfied (NH4SH) | sporen |
Aangesien Jupiter geen vaste oppervlakte het, is die grens met die atmosfeer nie maklik aan te gee. Meestal wordt die hoogte waarop de druk 1 bar bedra as verwysinspunt geneem. Die atmosfeer van Jupiter bestaan hoofdsaaklik uit waterstof en helium. Ander gasse wat aangetref word is metaan, ammoniak, waterstofdeuteried, ethaan en waterdamp. Waterstoffosfied, waterstofsulfied en ammoniumhydrosulfied kom slegs sporadies voor. Hierdie gasse is verantwoordelik vir die rooi, bruin en wit wolke. Die digtheid en die lae temperatuur sorg daarvoor dat die atmosfeer van Jupiter meer soos 'n vloeistof eerder as 'n gas optree. Die vele storme in die atmosfeer word vermoedelik veroorsaak deur die hoë temperatuur in die kern van de planeet en die snelle rotasie.
[wysig] Die groot rooi vlek
Een van die mees opvallende eienaardighede van Jupiter is die Groot Rooi Vlek effens suid van die ewenaar. Die vlek word veroorsaak deur 'n sikloon wat al minstens 300 jaar duur. Sedert die eerste waarnemings in die begin van die 18de eeu het die vlek in omvang afgeneem. In vergelyking met 100 jaar gelede het die vlek teen 2000 in grootte halveer. Dit is nie bekend of dit veroorsaak word deur skommelinge en of die vlek ooit volledig sal verdwyn nie.
[wysig] Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9
Tussen 16 en 22 Julie 1994 stort 21 fragmente van die komeet Shoemaker-Levy 9 op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen hemelligame direk waargeneem is. Daar word verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder voorkom.
[wysig] Mane en ringe rondom Jupiter
Teen Mei 2001 was daar ongeveer 28 manen rondom Jupiter bekend, waaronder Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen 2004 is daar so'n 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinden in die ys van mane van Jupiter.
Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd 1979 J1R, het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane Metis en Adrastea na inslae deur meteoriete. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110 000 km van die middelpunt van jupiter en is so'n 22 000 km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (1979 J2R en 1979 J3R) op 'n afstand van onderskeidelik 125 000 en 170 000 km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus.
|
|
|
||||||||||||
[wysig] Funksie
Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die sonnestelsel. Omdat dit swaarder is as alle ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massaewenwig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die asteroïdegordel; sonder Jupiter sou elke 100 000 jaar 'n astroïde uit die asteroïdegordel die aarde tref en sodoende lewe op aarde ernstig belemmer het tot die mate dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word daarom tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet in 'n sonnestelsel 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel.
[wysig] Verkenning
Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In 1610 ontdek Galileo Galilei met 'n teleskoop die vier grootste mane van Jupiter - nou bekend as die Galileïse mane. Sedert die begin van die jare '70 is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer.
[wysig] Pioneer 10
Pioneer 10 was die eerste ruimtesending na Jupiter en is op 3 Maart 1972 gelanseer. Op 3 Desember 1973 beweeg Pioneer 10 op 'n afstand van 130 000 km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde.
[wysig] Voyager
In die winter (Suidelike halfrond) van 1977 word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In 1979 het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor vulkaan aktiwiteit op die maan Io.
[wysig] Galileo
18 Oktober 1989 word vanaf Cape Canaveral die Galileo ruimtetuig gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Na 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenna, het Galileo ruim 14 000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeerd van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel.
[wysig] Cassini-Huygens
15 Oktober 1997 word die Cassini-Huygens ruimtetuig gelanseer om via Venus, Aarde en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In December 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer.
[wysig] New Horizons
New Horizons is 'n sending na Pluto wat beplan word vir 9 Januarie 2006 om in 2015 die eindbestemming te bereik. Om die vlug te bespoedig gaan in Februari 2007 gebruik gemaak word van die aantrekkingskrag van Jupiter. Hiertydens sal gedurende ongeveer vier maande Jupiter uitgebreid waargeneem word.
[wysig] Afbeeldings
Afbeeldings van Jupiter is te vinde op http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter
[wysig] Eksterne skakels
- Jupiter Fact Sheet (Engels)
| Die sonnestelsel |
|---|
  |
| Die son · Mercurius · Venus · Aarde · Mars · Ceres · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus · Pluto · Eris |
| Planete · Dwergplanete · Mane: Aarde · Mars · Asteroïdies · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus · Pluto · Eris |
| Klein hemelliggame: Meteoroïdes · Asteroïdes (die astroïdegordel) · Centaurs · TNV's (Kuipergordel/Verstrooide skyf) · Komete (Oortwolk) |
