Saturn (Planet)

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Der Artikel beschäftigt sich mitem Planet Saturn, anderi Bedütige vu dem Begriff findener under Saturn

---Sidenote START---

Saturn in natürliche Farbe, photographeert vu de Ruumsonde Cassini.

Aigeschafte vum Orbit

Aphel

1,514599 Mrd. km
10,124 AE

Grossi Bahnhalbax

1,43353 Mrd. km
9,582 AE

Perihel

1,35255 Mrd. km
9,041 AE

numerischi Exzentrizität

0,0565

Siderischi Periode

29,457 Johr

Synodischi Periode

378,09 Däg

Ø Orbitalgschwindigkait

9,69 km/s

Inklination

2,485°

chlainster Erdabstand

1,1955 Mrd. km

Grösster Erdabstand

1,6585 Mrd. km

Physikalischi Aigeschafte

Durmesser am Äquator

120.536 km

Oberflächeinhalt

42,61 Mrd. km²
(s'83,54-fach vu de Erde)

Masse

5,6846 × 10²⁶ kg
(95,159 Erdenmasse)

Middleri Dichti

0,687 g/cm³

Ø Fallbeschlünigung
an de Oberflächi

10,44 m/s²
(s'1,065fach vu de Erde)

Rotationsperiode

10 h 45 m 45 s

(± 36 Sek.)

Naigig vu de Drillax

26,73°

Sphärischi Albedo
Geometrischi Albedo

0,74
0,47

Fluchtgschwindigkait

35,5 km/s

Temperatur
bi 1 bar

Min	Mittel	Max
?K	134K	?K

Aigeschafte vu de Atmosphäri

Druck

Wasserstoff

96,3 %

Helium

3,25 %

Methan

4.500 ± 2.000 ppm

Ammoniak

125 ± 75 ppm

Deuterium

110 ± 58 ppm

Ethan

7 ± 1,5 ppm

Sunstigi Date

Azahl vu dr Mönd

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

De Saturn isch de sext un zwaitgrösst Planet in unserem Sunnesystem. Si Zaiche isch . Er wird zue de jupiterähnliche (iovianische) Planete (Gasriise) grechnet un isch de wittist vu de Sunne entfernte mit blossem Aug sichtbar Planet (Uranus isch bloss theoretisch sichtbar). Doher isch er scho im Aldertum bechannt gsi.

[ändere] Umlaufbahn

Saturn lauft uf ere liicht elliptische Umlaufbahn mit ere Exzentrizität vu 0,0565 um d'Sunne. Si sunnenächster Punkt, s'Perihel, lit bi 9,041 AE un si sunnefernste Punkt, s'Aphel, bi 10,124 AE. Si Umlaufbahn isch mit 2,485° liicht gege d'Ekliptik gnaigt. Fer ai Umlauf um d'Sunne bruucht de Saturn 29 Johr 166 Däg un 22 Stund.

[ändere] Ufbau

Saturn ghört zue de grosse Gasplanete. Si Atmosphäri enthaldet wie die vum Jupiter yberwigend Wasserstoff un Helium, aber in ere andere Zämmesetzig. Si middleri Dichti isch mit numme 0,687 g/cm³ die mit Abstand gringst vu allene Planete un au die ainzig bi eme Planet im Sunnesystem wo under dere vu Wasser lit.

Während d'Jupiteratmosphäre d'Elemente Wasserstoff un Helium im gliche Verhältnis wie d'Sunne enthaldet, isch de Heliumadtail bim Saturn wäsentlich gringer. Säll hängt mit de nidrigere Temperatur vum Saturn zämme, dur die s'Helium grösstedails het uskondenseere chänne. Die eher detailarm, gälich-brun Wolkedecki enthaldet yberwigend gfroreni Ammoniakkristall.

Mit zuenämmender Diefi vu de Atmosphäre, die wie bim Jupiter hauptsächlich us Wasserstoff bestot, got sälli, ufgrund vum hoche Druck, us em gasförmige Zuestand in de flüssig Zuestand yber. Säll gschiht allerdings ohni ä Phaseybergang, so dass chai defineerti Oberflächí existent isch, wil de Druck in de Diefe vu de Atmosphäri jensits vum kritische Punkt astigt. Under sällene Bedingige isch d'Underschidig zwische Gas un Flüssigkait nimmi möglich. Witter in de Diefi got de Wasserstoff schliesslich in die metallisch Form yber. Sälli Schichte hän aber im Gegesatz zum Jupiter ufgrund vu de chlainere Masse anderi Dickeverhältnisse. So fangt im Saturn die metallisch Schicht erst bi ere Diefi vu 47 Prozent vum Radius a (Jupiter: 25 Prozent). Si Gstaichern het aber ä Masseadail vu 25 Prozent, der vum Jupiter lediglich 4 Prozent. S'Inner vum Gstaichern isch sehr haiss, es herrscht ä Temperatur vu 12.000 Kelvin. Als Grund defir wird under anderem de Kelvin-Helmholtz-Mechanismus (langsami gravitationsbedingti Kompression) agnu.

[ändere] Rotationsverhalte

Saturn roteert nit wie ä starre Körper. D'Äquatorregione roteere schneller (ai Rotation in 10 Stunde, 13 Minute un 59 Sekunde) als d'Polregione (10 Stunde, 39 Minute un 22 Sekunde). D'Äquatorregione werre als System I un d'Polregione als System II bezaichnet. Us In-Situ-Messige vum Saturnmagnetfeld vu Ruumsonde isch fer s'Saturninnere ä noch äweng langsameri Rotationsperiode vu 10 Stunde, 45 Minute un 45 Sekunde herglaitet worre. Si Drillax isch 26,73° gege si Umlaufbahn gnaigt.

[ändere] Saturnringe

Sichtbarkeit der Saturnringe bis 2029

Hauptartikel: Saturnringe

De Saturn umgit ä sehr uffälligs Ringsystem, wo beraits ime chlaine Teleskop ä grandiose Ablick.

[ändere] Mönd

Viir Saturn-Mönd: Titan, Dione, Prometheus un Telesto mit Saturnringe im Hindergrund, photographiert vu dr Ruumsonde Cassini

Ybersicht vu allene Saturnmonde: Liste vu de Saturnmönd

Vu dr 48 bechannte Mönd isch Titan dr mit Abstand grösst mit eme Durmesser vu 5.150 km und au dr einzig, wo zue dr grosse Mönd vum Sunnesystem zellt.. Die viir Mönd Rhea, Dione, Tethys un Iapetus besitze e Durmesser zwische 1.050 km un 1.530 km. Telesto, Thetys un Calypso bewege sich debi, mit jewils 60 Grad Versatz, uf deselbe Bahn um dr Saturn. E Bsunderheit isch au dr Mond Helene (Saturn XII - 1980S6), wo sich widerum e Bahn mit 60 Grad Versatz mit Dione deilt.

Dr nooch Titan interessantist Mond isch aber dr bloss 500 km gross Enceladus, wo dr chleinst aktiv Himmelskörper im Sunnesystem isch. Des vu dr Geysir uf Enceladus ins Vakuum blose Wasser bildet Iiskristall, wo sich entlang vu dr Enceladusbahn verdeile un no dr dünn E-Ring vum Saturn bilde.

Die am Ende vu 2004, vu Astronome vu dr University of Hawaii, entdeckte Mönd S/2004 S16 un S/2004 S17 sin mit eme Radius vu jewils ~ 2 km die bislang chleinste vum Saturn und demit bloss wänig grösser wie die grösste Ringpartikel vum Saturn. Ohnihi isch d'Abgrenzig vu Mond un Ringdailli e blossi Definition. Zellt mer e Ringdailli au als Mond, no het dr Saturn Abermilliarde devu.

E echti Bsunderhait stelle au d'Monde Janus un Epimetheus dar. Si tusche alli viir Erdejohre ihr Umlaufbahn us.

[ändere] Gschichte vu de Erforschig

Anno 1610 het de italienisch Mathematiker, Physiker un Astronom Galileo Galilei an si Bechannte Giuliano de Medici ä als Anagramm verschlüsselti Noochricht vu folgendem Inhalt gschickt: Smaismrmilmepoetaleumibunenvgttavrias.

Säller het mit dem Anagramm aber nix afange chänne, un het Galilei sälber d'Lösig noochlifer müesse. Si lutet:

Altissimum planetam tergeminum observavi –

De oberste Planet han i drigstaltig gsähe.

Galilei het churz devor erstmols de Saturn dur ä Fernrohr beobachtet gha un glaubt, zwai Mond vum Saturn entdeckt zu ha.

1656 het de niderländisch Physiker un Astronom Christiaan Huygens (1629–1695) bim Blick dur ä laistigsstärchers Fernrohr s'Phänomen enträtsle chänne: Galilei het d'Ringe vum Saturn in sinem chlaine Fernrohr nit dütlich gnueg erchennt un ihn fer Saturntrabante ghalde.

Ei Johr devor het dr Huygens scho dr grösst Saturnmond Titan entdeckt gha. Dr Giovanni Domenico Cassini het 1671 bzw. 1672 d'Saturnmönd Japetus un Rhea, 1684 Tethys un Dione entdeckt, 1675 au die nooch ihm benennt grösste Dailig in dr Saturnringe.

[ändere] Forschigsmissione

Als ersti Sonde yberhaupt isch Pioneer 11 am 1. September 1979 in 21.000 km Entfernig am Saturn vorbi gfloge. Trotz de sehr primitive technische un wisseschaftliche Usrüstig vu de Sonde sin circa 400 Photos sowie anderi Messige vum Saturn glunge.

Noochdem am 13. November 1980 d'Ruumsonde Voyager 1 de Saturn bsuecht gha het, ich chnapp ä Johr später am 26. August 1981 d'Schwestersonde Voyager 2 bim Ringplanete achu. Baidi Sonde hän erstmoligi un aimoligi Bilder us nächste Nächi vum Saturn, sine Ring un sine vile Mond gliferet.

Fast ä Virteljohrhundert später im Juni 2004 het d'Ruumsonde Cassini-Huygens s'Saturnsystem nooch sibejährigem Flueg erraicht. De Orbiter (Cassini) het ä zuesätzlichi Landigssonde (Huygens) mit sich gfüehrt, wo am 14.Jänner 2005 uf em Mond Titan waich glandet isch.

[ändere] Sichtbarkait

Hauptartikel: Saturnpositione bis 2021

In dr folgende Tabelle sin d'Sichtbarkeite vum Saturn fer d'Johre 2003 bis 2006 agä. Näbenem Datum vu dr Opposition isch jewils au die schinbar Helligkeit, dr Abstand zue dr Erde un dr Winkeldurmesser vum Saturn bi dr Opposition agä.

Stationär, no rucklaifig	Opposition	Oppositions- entfernig	Oppositions- helligkeit	Winkel durmesser	Ringneigig	Stationär, no rächtläufig	Konjunktion zue dr Sunne
26. Oktober 2003	31. Dezember 2003	8,05014 AE	-0,5 mag	20,7"	-25,5°	7. März 2004	8. Juli 2004
8. November 2004	13. Jänner 2005	8,07564 AE	-0,4 mag	20,64"	-22,8°	22. März 2005	23. Juli 2005
22. November 2005	27. Jänner 2006	8,12682 AE	-0,2 mag	20,51"	-18,9°	5. April 2006	8. August 2006

[ändere] Kulturgschichte

Wil de Saturn mit blossem Aug sichtbar isch un als Wandelstern uffallt, isch er scho im Aldertum mit mythologische Dütige belegt worre.

Bi de Römer isch er mit em Gott Saturn un im antike Gricheland mit em Gott Kronos assozieert worre.

D'Astrologi het fer d'Dütig vum Saturn insbsundere die charakterliche Symboliseerige vu de Aigeschafte Abgrenzig, Verfestigig un Erstarrig ybernu, wie sie si us de grichisch-römische Mythologi fer d'Götter Saturn bzw. Kronos ergä hän.

[ändere] Literatur

Ute Kehse: Polarlichter sind einzigartig - Cassini und Hubble werfen 25 Jahre alte Theorien über den Haufen (Bericht yber ä Artikel in de Zittschrift Nature): 19. Februar 2005, Onlineportal vu de Zittschrift Bild der Wissenschaft: Artikel online abruefbar under http://www.wissenschaft.de/wissen/news/249343.html