شهرستان سپیدان
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
این شهرستان به مرکزیت اردکان، در شمال غربی استان فارس قرار دارد. آب و هوای آن در تابستان خنک و معتدل است و در زمستان سرد. میزان نزولات جوی در این شهرستان با متوسط بارندگی حدود ۷۰۰ میلی متر بالاست. شهر اردکان قدمتی بیش از ۹۰۰ سال دارد و دلیل این ادعا وجود بقعه سلطان سید نورالدین علی غازی از فرزندان محمدحنفیه فرزند مولای متقیان در این شهر است.
کهن ترین اثری که از «اردکان فارس» در آن نامبرده شده کتاب تاریخ یعقوبی است که در سال ۲۵۹ هـ.ق تألیف شده است. در این کتاب آمده:«... فارس که شهرهای آن استخر و شیراز، اردکان و نوبندجان، جور و کازرون، فسا و دارابجرد است.»
در این شهرستان وشهرها، بخش ها و روستاهای آن چهره های شهیر و دانشمندان نامی پا گرفته اند که می توان از «منصور حلاج» ، «سیبویه بیضایی» ، «ملا محمد رضا تجلی» ، «شیخ انوار» و «ملا احمد حقیقت» نام برد. اردکان حدود ۸۰ کیلومتر تا شیراز فاصله دارد و در مسیر شیراز ـ یاسوج واقع شده است. آنچه باعث رونق شهرستان سپیدان شده ، جاذبه های طبیعی فراوان ، آب وهوای ملایم و معتدل تابستانی و زمستانهای پربرف آن است. نزدیکی آن به شیراز زمینه مسافرت عده کثیری از ایرانگردان و جهانگردان را به این شهرستان فراهم آورده است ، به نحوی که در روزهای تعطیل بخصوص در تابستان گاه حدود ۶ هزار خودرو وارد شهر می شود. به علت آب وهوای مناسب و وجود آب فراوان، باغ های زیاد در سطح شهرستان دیده می شود که در آن ها میوه فراوانی تولید و حتی به کشورهایی از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شود. میوه هایی از قبیل؛ هلو، سیب، زردآلو، گردو، انگور و...
از دیگر خصوصیات شهرستان سپیدان وجود مراتع سرسبز و پوشیده از انواع علف، بوته و درخت است . این ویژگی باعث شده سپیدان به ییلاق عده کثیری از عشایر تبدیل شود. ایلات زیادی از عشایر کشور حدود ۵ ماه سال را در مراتع شهرستان سپری می کنند.
حضور این عشایر که از استان های فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد به مراتع سپیدان کوچ می کنند، جلوه خاصی به این مناطق می دهد. ایل قشقایی متشکل از طوایف دره شوری، کشکولی بزرگ، کشکولی کوچک، شش بلوکی، فارسیمدان و عمله، ایل ممسنی مرکب از طوایف بکش، جاوید رستم و دشمن زیاری. مردم این شهر (اردکان) به لهجه مخصوص اردکانی صحبت می کنند که در نوع خود در ایران منحصر به فرد و به فارسی دری نزدیک است.
از جمله صنایع دستی مشهور این استان، ملکی دوزی، قالی بافی و نمدمالی است. سپیدان، با آبشارهای زیبا، دریاچه های نقره گون، تفرجگاهها و مراتع سرسبز و دل انگیز با لاله های واژگون و درختان کهنسال، به بهشتی گمشده می ماند که در صورت توجه بیشتر بسیاری از ایرانگردان و جهانگردان را جذب خواهد کرد.
پیشینه تاریخی ( زبان ، فرهنگ و آداب، رسوم ، قومیتها ، آثار تاریخی )
شهرستان اردکان مرکز شهرستان سپیدان از شهرهای قدیم و کهن استان می باشد و آخرین منزل و توقفگاه اسکندر مقدونی در حمله به تخت جمشید بوده است. در تاریخ عالم آرای عباسی آمده است که اردکان در زمان شاه تهماسب صفوی وجود داشته است و شهری آباد بوده است. در کتاب ریاض الصیاحه حاج زین العابدین شیروانی اظهار شده که اردکان شهری کوچک و هوایش بسیار سرد و دارای آب نیکویی است. آثاری از تمدن 350 سال پیش از میلاد در جنوب غربی سپیدان دیده شده است. آثار تاریخی موجود در شهرستان بقعه سید نورالدین علوی در شهر اردکان (وفات 456 هـ.ق) ، تل ملیان در روستای ملیان بخش بیضاء مربوط به تمدن ایلامی، تل بیضاء ، تل زری، تل اسفیان.
زبان : از نظر زبان در سطح شهرستان مردم به زبان ها و لهجه های مختلفی تکلم می کنند. که عمده ترین آنها عبارتند از لهجه مخصوص اردکانی که مخصوص مردم اردکان و روستاهای بهرغان، ابنو، دالین و خلار بوده و با آن تکلم شده و تقریباً در کشور منحصر به فرد می باشد زبان لری که در روستاهای بخش مرکزی ، بیضاء، همایجان مردم با آن صحبت می کنند.
زبان فارسی که در روستاهای بخش بیضاء، رایج است. علاوه بر این زبان ترکی نیز در بین تعداد کمی از مردم که عمدتاً عشایر بوده و در بعضی از روستاهای شهرستان ساکن شده اند وجود دارد.
آداب و رسوم: مردم شهرستان بیشتر دارای آداب و رسوم سنتی خاص فرهنگ ایران اسلامی می باشد. پایبندی به مسائل مذهبی ، اعتقاد به روزهای مذهبی مانند عاشورا ، تاسوعا، ایام شهادت و ولادت ائمه و پیامبر نیز در حد بالایی بوده و اعتقاد خاصی به این ایام دارد. برپایی مراسم عزاداری دهه اول محرم، شبهای قدر، سالروز رحلت پیامبر اسلام از دیگر آداب و رسوم شهرستان بوده و جایگاه والایی در بین مردم دارد.
در سطح شهرستان سپیدان سه قوم عمده اردکانی، لر، بیضاوی وجود دارد و از اقوام ترک و کرد تعداد محدودی نیز وجود دارد.
موقعیت جغرافیائی و اقلیمی شهرستان
شهرستان سپیدان به مرکزیت شهر اردکان با وسعت 14/2859 کیلومتر مربع در شمال غربی استان فارس قرار دارد و 1/2 مساحت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از شمال به شهرستان اقلید، از غرب استان کهکیلویه و بویر احمد از جنوب به شیراز و ممسنی و از شرق به شهرستان مرودشت محدود می باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری شهرستان دارای سه بخش مرکزی، همایجان، بیضاء و دو نقطه شهری به نام اردکان و بیضاء ، 8 دهستان و 210 روستا و مکان می باشد. از نظر آب و هوایی دارای آب و هوای سرد کوهستانی با تابستانهای معتدل و خنک و در زمستانهای سرد و یخبندان می باشد.
این شهرستان زیبا از نقاط پر بارش استان فارس بوده که میزان بارش در بعضی سالها به 1400 میلیمتر می رسد و بیشتر بارش آن بصورت برف می باشد. و میزان متوسط بارندگی سالیانه آن 700 میلیمتر است . در منطقه بیضاء و همایجان بیشتر زمینها جلگه ای و حاصلخیز و در بخش مرکزی اراضی کوهستانی و ناهموار است.
وضعیت شهرستان از نظر: تقسیمات کشوری
- تعداد شهر: 2 شهر؛ اردکان و بیضاء - تعداد بخش: 3 بخش؛ مرکزی، همایجان، بیضاء - تعداد دهستان: 8 دهستان - تعداد آبادی: 350 آبادی - وسعت: 2859 کیلومتر مربع - جمعیت کل شهرستان: 84838 نفر (سال 84) - جمعیت مردان: 38566 نفر - جمعیت زنان: 38658 نفر - جمعیت شهری: 13273 نفر - جمعیت روستایی : 64951 نفر - جمعیت غیر ساکن: 14767 نفر عشایر - جمعیت فعال: 57639 نفر - نرخ بیکاری: 12%
وضعیت شهرستان از نظر: آموزش و پرورش و آموزش عالی - تعداد دانش آموزان: 19700 نفر - تعداد مدارس و واحدهای آموزشی: 253 واحد
- مراکز آموزش عالی موجود در شهرستان: 1. دو واحد دانشگاه آزاد اسلامی (واحد سپیدان و واحد بیضاء)- تعداد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی: 2808 نفر
جاذبه های گردشگری ومیراث فرهنگی: 1 بقعه سید نوالدین علوی 2) تل ملیان 3) تل بیضاء 4) تل زری 5) تل اسفیان 6) تل گاملی 7) تل آخوندی 8) تل حامی 9) تل آسیابی 10)تل شعبان 11)تل ولی بیگی 12)تل قاسمی 13)تل بابا صادقی 14)تل خندق 15)تل پهن 16)تل بی بی شاه خاتون 17)درخت چنار 18)تل دروازه 19)تل محمد یکه ور '- جاذبه های طبیعی و تفرج گاهها:' شهرستان سپیدان به لحاظ موقعیت آب و هوایی دارای مکانهای تفریحی و طبیعی می باشد که عبارتند از:
1. آبشار مارگون 2. آبشار چیکون
3. سرمور کهمر و قله برم فیروز و پیست اسکی و دهها چشمه و تفرجگاه دیگر در دهستان کمهر 4. چله گاه بزرگ 5. چله گاه کوچک 6. تنگ آب سرد 7. تنگ آلوند 8. چشمه های ترگاه و دشت مور، چشمه بهرغان در حومه شهر اردکان 9. تنگ تیزاب 10. تنگ براق 11. تنگ بغدیان در دهستان خفری 12. چشمه و برم ششپیر 13. سراب کهکران 14. تنگ بهشت مکان 15. تنگ گمبیل 16. تنگ دلخان 17. تنگ جورگ 18. تنگ غوره دان 19. تنگ تورممو 20. چشمه حسین آباد 21. تنگ خرسان شهید آباد 22. چشمه هفتخوان 23. چشمه ملوسجان بیضاء ==]]
